JoKeR
Active member
Derviş Zaim’in yeni sineması “Flaşbellek” gelecek hafta seyirciyle buluşuyor. Zaim “Flaşbellek”te Suriye Savaşı’nı ahlaki bir sorgulamanın eşiğinde olan karakterler üzerinden anlatıyor. Bir akın kararı konuşma yeteneğini kaybeden rejim askeri Ahmet (Saleh Bakri) ve eşi Leyla (Sara El Debuch) muhaliflere yapılmış azapların fotoğraflarıyla Türkiye’ye geçmeye çalışırlar. Fakat bu seyahat fazlaca da kolay olmayacaktır. Binbir Gece Masalları’yla başlayan seyahat savaşı tüm taraflarıyla izleyicisine anlatıyor. Etkileyiciliğini de buradan alıyor. Sinema hakkında konuştuğumuz Zaim, “İnsanın kendi öyküsünü anlatmasının uygunlaştırıcı bir tarafı vardır. Suriye’de yaşananların öyküsünün anlatılmasının da o acıları yaşayanları ve bunlara şahit olan bizleri güzelleştireceğini düşünüyorum” diyor.
– “Flaşbellek” aklımıza direk savaşın birinci senelerında Sezar kod ismiyle milletlerarası medyaya azap görmüş muhaliflerin fotoğraflarını veren şahit geldi. Fakat bu yalnızca bir öğe. Onlarca öykünün iç içe geçtiğini görüyoruz sinemada. bu biçimde şuradan başlayalım: Bu sinemanın öyküsü nasıl ortaya çıktı?
Söyleyeceğim birinci sözcük “duygu.” Orada yaşananlar bende rahatsızlık uyandırıyordu ve akan kanı durdurmak için bir şeyler yapılması gerektiğini düşünüyor, pak insanların ölmesi karşısında kendimi makus hissediyordum. Sinema yapmaya beni iten birinci şeyin oradaki şiddete karşı insanî bir kıssa yaratmak üzere bir motivasyondan kaynaklandığını, hissin temel olduğunu söyleyebilirim. daha sonra araştırmaya, okumaya, konuşmaya, ziyaret etmeye başladım. Çok farklı görüşten çeşitli muharrirleri okudum. Çok değişik beşerlerle görüştüm. İstanbul, Kilis, Antep, Adana üzere kentlerdeki Suriyelilerle görüştüm, yer aradım. Öykü bunların kararında ortaya çıktı. Sezar esin kaynaklarından biri lakin sinema Sezar’ın sineması değil. Gereksiz tartışmaları tetiklememek için bunu yaptım. Gerçek Sezar’ın öyküsüyle ilgili tartışmalar da devam ediyor, bunun farkındaydım. ötürüsıyla ben külliyen kurmacanın alanında kalmayı tercih ettim. Sinemada Sezar’a atıf yok, örneğin ‘gerçek bir kıssadan esinlenilmiştir’ ibaresi yok. Soruda özel olarak sorduğunuz için Sezar ismi şu anda gündeme geldi. Yoksa ismi bilinmeyen öteki insanların başından geçen öyküler de en az Sezar’ın olası kıssası kadar bu kurmacanın ortasında yer aldı, onun yapısını etkiledi.
– Sinema bize yardıma muhtaç değil, bahtını kendi çizmeye çalışan bir halkı gösteriyor. Bu bağlamda siz sinemada neler anlatmak istediniz?
“Hikâyeni anlatabildiğin vakit varsın” diyor sinema. Daha da kıymetlisi kendine ilişkin kıssayı ortaya çıkardığın, inşa ettiğin ölçüde varsın, diyor. Kıssa bu fikir ve hissin üzerine oturuyor ve temel epeyce daha değerli bir yere gdolayıyor bizi: Binbir Gece Masalları’na. Bu sinema Binbir Gece Masalları’nın yapısından etkilenmiştir. O kıssada de Şehrazat var olmasını öykü anlatmasına borçludur. Kıssa anlatmadığı vakit öldürülecektir. Benim kahramanım da tıpkı Şehrazat karakterinde olduğu üzere kıssasını anlatmak için çırpınır. Sinemanın içerisinde olayların tonu, üst üste yığılması, birbirlerinin ortasından neşet etmeleri üzere ögeler yardımıyla Binbir Gece Masalları’na benzerlikler, göndermeler hayli var.
– Kıssa anlatmak bizi, yaralı olanları güzelleştirir mi?
İnsanın kendi kıssasını anlatmasının düzgünleştirici bir tarafı vardır. Suriye’de yaşananların öyküsünün anlatılmasının da o acıları yaşayanları ve bunlara şahit olan bizleri güzelleştireceğini düşünüyorum. Öyküler fazlaca daha derinlerde mitlerle ve menkıbelerle buluşabilirler. Ve insanlığın çağlardan beri düşündüğü sorulara ait yeni sorular sorarlar, kimi vakit tahliller üretirler. Öyküler bu biçimdesi tartışmaların kabı, aracıdır. Ben de kıssa anlatırken bu manada mitleri ve menkıbeleri kullanmaya uğraş ediyorum. Ahmet’in Flaşbellek sinemasındaki sıkıntıları, yani ‘anlatmaya devam etmek, yaşama tutkuyla bağlanmak, hayatı savunmak’ üzere içgüdüler mitlerden yararlanma çerçevesinde kıymetlendirmek mümkündür. Binbir Gece Masalları da benim bu sinemada gelenekle olan bağımı oluşturuyor, bu kere Ortadoğu ve Arap geleneğiyle olan bağımı kurmama yardım ediyor. elbette örtük biçimde.
– Binbir Gece Masalları’nı seçmenizin bir sebebi var mıydı?
Binbir Gece Masalları’nın benim filmografimdeki bu yapıtta yer alması doğal zira sinema Arap dünyasıyla ilgili bir öyküydü. ötürüsıyla Arap külçeşidinin köşe taşlarından birini örtük olarak ele almayı uygun gördüm. Birçok izleyici ‘Flaşbellek daha evvelki Derviş Zaim sinemalarına hiç benzemiyor’ diye şaşırdı. Aslında o izleyicilerin bulmayı umut ettikleri şeylerden birisi, örneğin gelenekle ilintili olan taraf bu manada Flaşbellek’te devam ediyor. Vicdan sorunu, hakikat arayışı da keza var. Ayrıyeten şunu belirteyim: Yaptığım sinemaların birbirinden farklı görünmesi, başka durması beni memnun eder.
– Başrol oyuncunuz Saleh Bakri milletlerarası çapta tanınan bir isim. Fakat güç bir rolü vardı, konuşamayan bir adamı canlandırıyordu. Siz bu konuşamama hali üzerinde niye durdunuz?
Aslında konuşamama problemi benim daha evvelki sinemalarımda, örneğin Çamur’da da vardır. Ancak burada kendi öyküsünü, sıkıntısını anlatamayan, anlatabilmek için ABD lideri Obama’nın cep telefonuna kayıtlı olan otomatik sesine gereksinim duyan Orta Doğulu karakter ironisi yaratmak istedim. Arap toplumlarının, Orta Doğu toplumlarının yazgılarında konuşmak, anlatabilmek, muhatabını bulmak, muhatabına sesini duyurmak diye sıralanabilenecek bir sorun var sanırım. Kendi seslerini yaratamıyorlar, onların ismine konuşacak birine gereksinim duyabiliyorlar. Hal, “Ben değil, benim yerime abim konuşsun, büyüğüm konuşsun” anlayışıdır. Benim karakterim konuşamıyor ancak öyküsünü anlatmak için çırpınıyor.
– Pekala Suriye’de bir kaygısını anlatamama sorunu mi var yahut vardı?
Buna indirgemek istemem fakat kıymetli boyutlarından bir tanesi olduğunu söyleyebilirim. Suriye Savaşı’nın haricinde İran-Irak Savaşı’nda, Halepçe Katliamı’nda mağdur olan insanların sıkıntısı, genelleştirerek tabir edecek olursam, kendi öykülerinin aktörleri, özneleri değil, sıklıkla subjeleri olmalarıydı. Bilhassa Ortadoğu insanları sinema ve kıssalarda kendi bahtları üzerinde bir şeyler yapabilme kapasitesi olmayan muhtaç, aciz, mağdur beşerler olarak yazılıp çizildiler. Ben tam tersine mağdur bulunmasına karşın kendi öyküsünü kurmak için çalışan, didinen beşerler yaratmanın üzerine gittim. Bu tip karakter yaratmanın özgürleştirici bir tarafı olduğunu düşünüyorum. Yani, silk evvel kendi öykünü anlatmaya muktedir ol. Kendi sesini bul. Kaygısını anlatmak için Obama’nın sesine muhtaç olma. Şayet bu biçimde yaparsan muradın her ne ise, bir ihtimal, vakit içinde, çaban ve kaideler ölçüsünde gerçekleşebilir.
Savaş tecrübesi olan bir direktörüm
– Sıkıntı bir sinema var karşımızda. Suriye’deki salt gerçekleri bakılırsan insanları da etkileyecek… Tahminen de savaşın birinci senelerına bugün daha uzaktan bakabildiğimiz için, birinci şoku atlattığımız için bizi derinden sarsıyor. Öbür yandan farklı kümelerden insanları farklı taraflarıyla görüyoruz. Pekala sizce bu etkileyiciliğin temelinde ne var?
Buna niye olan dramatizasyonun ve hissin gücü olabilir. Ayrıyeten sinema, zıt olduğu insanlara da insanî olarak yaklaşmayı öngörüyor. bu biçimdesi bir çoğulluğu sağlamak prensiplerimizden bir tanesiydi. Yani bir kahramanın sürükleyici seyahati etrafında ülkenin ortasında bulunduğu durumun panoramasını çizmeyi amaçlıyorduk. Lakin bunu yaparken de kimseyi tam bir şeytan haline getirmemeye çalışıcaktık. Zira en büyük berbatlığın içerisinde de bir uygunluk olma ihtimali var ve bu ihtimal bizi insan yapan şeylerin başında geliyor. Hayatta siyahlar ya da beyazlar değil, griler olduğuna inanıyorum. ötürüsıyla derinleşebilme bakımından sinemada de saf âlâ yahut saf berbatlar değil, siyahlar ya da beyazlar değil, griler bulunmasına dikkat ettim. Zira bu sineması daha hakikatli, derin ve dürüst hale getirecekti. Kıssa anlatma dediğimiz şey de aslında bunu yapar ve mitler, menkıbeler bize bunu söylerler. örneğin, rejime karşı pek olumlu hisler içerisinde olmamama karşın rejimin için çalışan insanların da kendilerini anlatmasına müsaade verdik. İnsanî taraflarının bulunabileceğini hesaba kattık. aslına bakarsanız bir sineması bir bilimsel tezden, gazete yazısından, TV yorumundan ayıran en değerli, olumlu ve bedelli şeylerden birisi budur. Güç olan ana kahramanın öyküsü üzerinden giderek bu kadar başka kıssayı, kahramanı, sesi, durumu bir sinemanın iki saatlik mühleti ortasında bir ortaya getirebilmek ve sürükleyici bir kıssa yaratmaktı. Bir doktora tezine savrulmamak, vaaz vermemekti. Suriye savaşında yaşananları temsil edebilme kapasitesinin yüksekliği, muhtemelen, “Flaşbellek”i Suriye hakkında çekilmiş öbür sinemalardan ayırabilir. Sineması Arap oyuncularla, Suriye’li yahut Suriye tecrübesinden geçmiş Arap insanların da yer aldığı Türkiyeli bir kümeyle, ancak Yunanlı bir imaj direktörünün bulunduğu bir grupla çektim. İnsanlara, olgulara ve durumlara serinkanlı ve uzaklık alarak yaklaşma ana prensibimdi. Yazarken, hazırlıkta, çekimde, aylarca süren çekim daha sonrasında daima buna dikkat ettik. Geçmişte savaş tecrübesi hayatış, Arap kökenli olmayan bir direktör olmamın da anlatımı sağlarken olaylara aralık almamı olumlu manada kolaylaştırabildiğini zannediyorum.
– “Flaşbellek” aklımıza direk savaşın birinci senelerında Sezar kod ismiyle milletlerarası medyaya azap görmüş muhaliflerin fotoğraflarını veren şahit geldi. Fakat bu yalnızca bir öğe. Onlarca öykünün iç içe geçtiğini görüyoruz sinemada. bu biçimde şuradan başlayalım: Bu sinemanın öyküsü nasıl ortaya çıktı?
Söyleyeceğim birinci sözcük “duygu.” Orada yaşananlar bende rahatsızlık uyandırıyordu ve akan kanı durdurmak için bir şeyler yapılması gerektiğini düşünüyor, pak insanların ölmesi karşısında kendimi makus hissediyordum. Sinema yapmaya beni iten birinci şeyin oradaki şiddete karşı insanî bir kıssa yaratmak üzere bir motivasyondan kaynaklandığını, hissin temel olduğunu söyleyebilirim. daha sonra araştırmaya, okumaya, konuşmaya, ziyaret etmeye başladım. Çok farklı görüşten çeşitli muharrirleri okudum. Çok değişik beşerlerle görüştüm. İstanbul, Kilis, Antep, Adana üzere kentlerdeki Suriyelilerle görüştüm, yer aradım. Öykü bunların kararında ortaya çıktı. Sezar esin kaynaklarından biri lakin sinema Sezar’ın sineması değil. Gereksiz tartışmaları tetiklememek için bunu yaptım. Gerçek Sezar’ın öyküsüyle ilgili tartışmalar da devam ediyor, bunun farkındaydım. ötürüsıyla ben külliyen kurmacanın alanında kalmayı tercih ettim. Sinemada Sezar’a atıf yok, örneğin ‘gerçek bir kıssadan esinlenilmiştir’ ibaresi yok. Soruda özel olarak sorduğunuz için Sezar ismi şu anda gündeme geldi. Yoksa ismi bilinmeyen öteki insanların başından geçen öyküler de en az Sezar’ın olası kıssası kadar bu kurmacanın ortasında yer aldı, onun yapısını etkiledi.
– Sinema bize yardıma muhtaç değil, bahtını kendi çizmeye çalışan bir halkı gösteriyor. Bu bağlamda siz sinemada neler anlatmak istediniz?
“Hikâyeni anlatabildiğin vakit varsın” diyor sinema. Daha da kıymetlisi kendine ilişkin kıssayı ortaya çıkardığın, inşa ettiğin ölçüde varsın, diyor. Kıssa bu fikir ve hissin üzerine oturuyor ve temel epeyce daha değerli bir yere gdolayıyor bizi: Binbir Gece Masalları’na. Bu sinema Binbir Gece Masalları’nın yapısından etkilenmiştir. O kıssada de Şehrazat var olmasını öykü anlatmasına borçludur. Kıssa anlatmadığı vakit öldürülecektir. Benim kahramanım da tıpkı Şehrazat karakterinde olduğu üzere kıssasını anlatmak için çırpınır. Sinemanın içerisinde olayların tonu, üst üste yığılması, birbirlerinin ortasından neşet etmeleri üzere ögeler yardımıyla Binbir Gece Masalları’na benzerlikler, göndermeler hayli var.
– Kıssa anlatmak bizi, yaralı olanları güzelleştirir mi?
İnsanın kendi kıssasını anlatmasının düzgünleştirici bir tarafı vardır. Suriye’de yaşananların öyküsünün anlatılmasının da o acıları yaşayanları ve bunlara şahit olan bizleri güzelleştireceğini düşünüyorum. Öyküler fazlaca daha derinlerde mitlerle ve menkıbelerle buluşabilirler. Ve insanlığın çağlardan beri düşündüğü sorulara ait yeni sorular sorarlar, kimi vakit tahliller üretirler. Öyküler bu biçimdesi tartışmaların kabı, aracıdır. Ben de kıssa anlatırken bu manada mitleri ve menkıbeleri kullanmaya uğraş ediyorum. Ahmet’in Flaşbellek sinemasındaki sıkıntıları, yani ‘anlatmaya devam etmek, yaşama tutkuyla bağlanmak, hayatı savunmak’ üzere içgüdüler mitlerden yararlanma çerçevesinde kıymetlendirmek mümkündür. Binbir Gece Masalları da benim bu sinemada gelenekle olan bağımı oluşturuyor, bu kere Ortadoğu ve Arap geleneğiyle olan bağımı kurmama yardım ediyor. elbette örtük biçimde.
– Binbir Gece Masalları’nı seçmenizin bir sebebi var mıydı?
Binbir Gece Masalları’nın benim filmografimdeki bu yapıtta yer alması doğal zira sinema Arap dünyasıyla ilgili bir öyküydü. ötürüsıyla Arap külçeşidinin köşe taşlarından birini örtük olarak ele almayı uygun gördüm. Birçok izleyici ‘Flaşbellek daha evvelki Derviş Zaim sinemalarına hiç benzemiyor’ diye şaşırdı. Aslında o izleyicilerin bulmayı umut ettikleri şeylerden birisi, örneğin gelenekle ilintili olan taraf bu manada Flaşbellek’te devam ediyor. Vicdan sorunu, hakikat arayışı da keza var. Ayrıyeten şunu belirteyim: Yaptığım sinemaların birbirinden farklı görünmesi, başka durması beni memnun eder.
– Başrol oyuncunuz Saleh Bakri milletlerarası çapta tanınan bir isim. Fakat güç bir rolü vardı, konuşamayan bir adamı canlandırıyordu. Siz bu konuşamama hali üzerinde niye durdunuz?
Aslında konuşamama problemi benim daha evvelki sinemalarımda, örneğin Çamur’da da vardır. Ancak burada kendi öyküsünü, sıkıntısını anlatamayan, anlatabilmek için ABD lideri Obama’nın cep telefonuna kayıtlı olan otomatik sesine gereksinim duyan Orta Doğulu karakter ironisi yaratmak istedim. Arap toplumlarının, Orta Doğu toplumlarının yazgılarında konuşmak, anlatabilmek, muhatabını bulmak, muhatabına sesini duyurmak diye sıralanabilenecek bir sorun var sanırım. Kendi seslerini yaratamıyorlar, onların ismine konuşacak birine gereksinim duyabiliyorlar. Hal, “Ben değil, benim yerime abim konuşsun, büyüğüm konuşsun” anlayışıdır. Benim karakterim konuşamıyor ancak öyküsünü anlatmak için çırpınıyor.
– Pekala Suriye’de bir kaygısını anlatamama sorunu mi var yahut vardı?
Buna indirgemek istemem fakat kıymetli boyutlarından bir tanesi olduğunu söyleyebilirim. Suriye Savaşı’nın haricinde İran-Irak Savaşı’nda, Halepçe Katliamı’nda mağdur olan insanların sıkıntısı, genelleştirerek tabir edecek olursam, kendi öykülerinin aktörleri, özneleri değil, sıklıkla subjeleri olmalarıydı. Bilhassa Ortadoğu insanları sinema ve kıssalarda kendi bahtları üzerinde bir şeyler yapabilme kapasitesi olmayan muhtaç, aciz, mağdur beşerler olarak yazılıp çizildiler. Ben tam tersine mağdur bulunmasına karşın kendi öyküsünü kurmak için çalışan, didinen beşerler yaratmanın üzerine gittim. Bu tip karakter yaratmanın özgürleştirici bir tarafı olduğunu düşünüyorum. Yani, silk evvel kendi öykünü anlatmaya muktedir ol. Kendi sesini bul. Kaygısını anlatmak için Obama’nın sesine muhtaç olma. Şayet bu biçimde yaparsan muradın her ne ise, bir ihtimal, vakit içinde, çaban ve kaideler ölçüsünde gerçekleşebilir.
Savaş tecrübesi olan bir direktörüm
– Sıkıntı bir sinema var karşımızda. Suriye’deki salt gerçekleri bakılırsan insanları da etkileyecek… Tahminen de savaşın birinci senelerına bugün daha uzaktan bakabildiğimiz için, birinci şoku atlattığımız için bizi derinden sarsıyor. Öbür yandan farklı kümelerden insanları farklı taraflarıyla görüyoruz. Pekala sizce bu etkileyiciliğin temelinde ne var?
Buna niye olan dramatizasyonun ve hissin gücü olabilir. Ayrıyeten sinema, zıt olduğu insanlara da insanî olarak yaklaşmayı öngörüyor. bu biçimdesi bir çoğulluğu sağlamak prensiplerimizden bir tanesiydi. Yani bir kahramanın sürükleyici seyahati etrafında ülkenin ortasında bulunduğu durumun panoramasını çizmeyi amaçlıyorduk. Lakin bunu yaparken de kimseyi tam bir şeytan haline getirmemeye çalışıcaktık. Zira en büyük berbatlığın içerisinde de bir uygunluk olma ihtimali var ve bu ihtimal bizi insan yapan şeylerin başında geliyor. Hayatta siyahlar ya da beyazlar değil, griler olduğuna inanıyorum. ötürüsıyla derinleşebilme bakımından sinemada de saf âlâ yahut saf berbatlar değil, siyahlar ya da beyazlar değil, griler bulunmasına dikkat ettim. Zira bu sineması daha hakikatli, derin ve dürüst hale getirecekti. Kıssa anlatma dediğimiz şey de aslında bunu yapar ve mitler, menkıbeler bize bunu söylerler. örneğin, rejime karşı pek olumlu hisler içerisinde olmamama karşın rejimin için çalışan insanların da kendilerini anlatmasına müsaade verdik. İnsanî taraflarının bulunabileceğini hesaba kattık. aslına bakarsanız bir sineması bir bilimsel tezden, gazete yazısından, TV yorumundan ayıran en değerli, olumlu ve bedelli şeylerden birisi budur. Güç olan ana kahramanın öyküsü üzerinden giderek bu kadar başka kıssayı, kahramanı, sesi, durumu bir sinemanın iki saatlik mühleti ortasında bir ortaya getirebilmek ve sürükleyici bir kıssa yaratmaktı. Bir doktora tezine savrulmamak, vaaz vermemekti. Suriye savaşında yaşananları temsil edebilme kapasitesinin yüksekliği, muhtemelen, “Flaşbellek”i Suriye hakkında çekilmiş öbür sinemalardan ayırabilir. Sineması Arap oyuncularla, Suriye’li yahut Suriye tecrübesinden geçmiş Arap insanların da yer aldığı Türkiyeli bir kümeyle, ancak Yunanlı bir imaj direktörünün bulunduğu bir grupla çektim. İnsanlara, olgulara ve durumlara serinkanlı ve uzaklık alarak yaklaşma ana prensibimdi. Yazarken, hazırlıkta, çekimde, aylarca süren çekim daha sonrasında daima buna dikkat ettik. Geçmişte savaş tecrübesi hayatış, Arap kökenli olmayan bir direktör olmamın da anlatımı sağlarken olaylara aralık almamı olumlu manada kolaylaştırabildiğini zannediyorum.