JoKeR
Active member
FAZİLET DÖNMEZ
İbrahim Tüzer’i, telif kitapları ve yayına hazırladığı yapıtlarla yakından takip ediyoruz. En son bu çalışmalarına Selçuk Atay’la bir arada eleştirel basımını hazırladığı Sabahattin Ali roman ve öykülerini ekledi. Tüzer, çeşitli mecmualarda yayımladığı roman/hikâye ve şiir üzerine yazılarını anlatı/yorum ve şiir/yorum isimli kitaplarında bir ortaya getirdi. Türk romanı ve şiirinin tarihine, tenkidine ve kuramsal tartışmalarına yeni bakışlar kazandıran Tüzer, “zihinsel konforunu bozma yüreğini gösterebilen tüm öğrencilerine” ithaf ettiği kitaplarında bir epey müellif, şair ve yapıtı farklı açılardan değerlendirip okuru bilinenin/yine edilenin konforundan farklı okuma biçimlerinin ve derinlikli bakışın zahmetine davet etmektedir.
Anlatı/yorum, İbrahim Tüzer, Hece Yayınları, Aralık 2020, 432 sayfa.
2020’nin sonunda okurla buluşan anlatı/yorum, müellifin tabirine bakılırsa “bir yanıyla okuyarak dünya içerisinde var olma ve yeni mana alanlarına ulaşma gayreti başka yanıyla yazarak bu manası görünür kılma gayreti” ile ortaya çıkar. Dört kısımdan oluşan kitapta Türk edebiyatından Ahmed Midhat, Halid Ziya, Ömer Seyfettin, Yakup Kadri, Tanpınar, Sait Faik, Sabahattin Ali, Kemal Tahir, Tarık Buğra, Safiye Erol, Oğuz Atay, Sevinç Çokum, Mustafa Kutlu, İhsan Oktay Anar, Nazan Bekiroğlu, Ceyhun Emre Teoman’ın yanı sıra dünya edebiyatından Cengiz Aytmatov, Umberto Eco ve Stefan Zweig’le ilgili yazılara yer verilir. Müellif, çalışmanın “Sonu Olmayan Başlangıçlar” başlıklı birinci kısmında, birinci vakit içinderda Türk edebiyatında romanı oluşturan zihniyetin art planını ortaya koymak maksadıyla Türk çağdaşlaşmasının kısa bir değerlendirmesini yapar. Akabinde gelen yazılarda çağdaşlaşma sürecinde kendisiyle karşılaşan, kendisini bir daha tanımaya/tanımlamaya ve anlamaya/anlamlandırmaya çalışan insanın trajik bir açılım kazanan farklı hallerini roman ve kıssa bireyleri merkezinde inceler. Ahmed Midhat’ın başkalaşımdan imtina ettiği çağdaşlaşma arayışı, Tanpınar’ın hayal ile gerçek, dilek ile bilme içinde sıkışıp kalan estetiği, Sabahattin Ali’nin ideolojik saplantılarla işlevsizleştirilen çığlığı, Oğuz Atay’ın endişeyle bütünleşen bellek arayışları birey-toplum bağı etrafında kıymetlendirilir. “Muhatap Arayan Kurmacalar” başlıklı ikinci kısımda, birinci kısımda çerçevesi çizilen trajik bireyin çatışmalarına tahlil üretme çabasını merkeze alan yazılar öne çıkar. Burada Yakup Kadri’nin insanı, yerle, Sait Faik’inse yazıyla tanımlama eforu, Oğuz Atay’ın geçmişinden kaçarken kendisiyle hesaplaşma tansiyonuna düşerek arafta asılıp kalması, Mustafa Kutlu’nun davayla dünya içinde kalan bireylerinin “herkes”leşmeye mahkûm oluşu, Dalaksız Nikola’daki kurmaca ile gerçek çatışması kelam konusu tahlil arayışlarını örnekler. “Tarihin Kurmacaya Düşen Gölgesi” başlıklı üçüncü kısımdaysa İbrahim Tüzer, roman ve öykülerin topluma, tarihe, ideolojiye açılan taraflarını keşfeder. “Ortak bilinç” ekseninde kaleme alınan bu yazılarda tarihî, toplumsal ve siyasal olayların edebî metinlere nasıl yansıdığı, gerçeğin kurmacada nasıl söz bulduğu okuyucunun dikkatine sunulur. Nevyunanîlikten ahilik geleneğine, 27 Mayıs darbesinden tarihin derinliklerine uzanan çerçevede toplumun farklı katmanlarının kurmacaya nasıl dönüştürüldüğü, gerçeğin bir daha nasıl üretildiği tartışılır. Çalışmanın “Anlatı Hâlleri” başlıklı son kısmında kuramsal içerikli yazılar bir ortaya getirilmiş, farklı anlatı teorileri merkeze alınarak “Bahar ve Kelebekler” kıssası fenomonolojik algı üzerinden, Mürebbiye, anlatının yapısal ögeleri çerçevesinde ve Sağırdere, Marksizm’le olan münasebeti etrafında değerlendirilmiştir. Ayrıyeten Kemal Tahir’in kanon karşısındaki değişken durumu ile çabucak hemen yaygınlaşmasa da çok geniş bir çalışma alanı olan edebiyat sosyolojisin genel çerçevesini belirleyen yazılar da çalışmada dikkat çekmektedir.
ŞİİR ÜZERİNE YAZILAR
Ekim 2021’de okuyucuya sunulan şiir/yorum da anlatı/yorum’a misal bir dikkat ve maksatla ortaya çıkmıştır. Türk şiirinin aşikâr devirlerini ve anlayışlarını temsil eden seçkin örneklerini tarihî, kuramsal ve eleştirel bir dikkatle pahalandıran İbrahim Tüzer, “edebî yapıtla dünyayı manalı bir yer kılabilmeyi” maksatlar.
Şiir/yorum, İbrahim Tüzer, Hece Yayınları, Ekim 2021, 311 sayfa
Recaizâde Mahmud Ekrem, Tevfik Fikret, Mehmed Âkif, Yahya Kemal, Ali Mümtaz Arolat, Necip Fazıl, Cahit Sıtkı, Cahit Külebi, Sezai Karakoç, Turgut Uyar, İsmet Özel, Cahit Zarifoğlu, Yavuz Bülent Bakiler, Mahmud Derviş ve Âşık Sadık Doğanay’ın şiirlerini kıymetlendiren bu yazılarda İbrahim Tüzer, Türk şiirindeki lisan, üslup, form ve muhteva değişimini dikkate alarak çalışmasını üç kısma ayırır. “İnsan-Şiir-Hayat” başlıklı birinci kısımda, anlatı/yorum’dakine misal biçimde Türk şiirinin çağdaşlaşmasına taban hazırlayan zihinsel dönüşüm tarihi ve sosyolojik şartlarla bir arada ele alınır. “Her biri başka bir zihnî ıstırabı temsil eden, yüz elli yıllık çağdaşlaşma serüvenimizde beşerle hayat içinde şiiri köprü olarak kuran, bu köprünün en yüksek yerinde parlayarak bir deniz feneri görevi goren” şairlerin dikkate alındığı bu kısımda Recaizâde’nin melankoli ve hayal ekseninde şiiri bir daha biçimlendirmesi, Âkif’in karakteri ve çabasıyla bütünleşen estetiği, Türk şiirinin Yahya Kemal’le kavuştuğu maziyle barışık yeni sesi, Ali Mümtaz Arolat’ın heceyle yakaladığı ritmi, Yavuz Bülent Bakiler’in Anadolu lirizmini ve ezgisini şiire dönüştürmesi, Turgut Uyar’ın kent içine sıkışıp kalmış bireye “Geyikli Gece” üzerinden alternatif bir vakit ve yer üretmesi, “yaşamında şiire Türk edebiyatında eşine az rastlanır bir usulde kıymet veren” İsmet Özel’in öznel şiir tarihinin omurundaki kırılmalar çerçevesinde kitaplarına nazaran tasnifi ve Halkın Dostları mecmuasının Türk şiir tarihi içerisindeki aktif yeri titizlikle kıymetlendirilir. Çalışmanın “Şiir Hâlleri” başlıklı ikinci kısmında şiir-şair bağını içeren yazılar bir ortaya gelir. Tüzer, şiirlerin topluma bakan taraflarından çok bireye hitap eden taraflarını dikkate aldığı bu yazılarında, birinci kısımda bahsi geçen metin dışı şartların şiir-şair ekseninde estetik bir göstergeye nasıl dönüştüğünü sorgular. Yeni bir şiir lisanının varlık alanının ve algısının değişimiyle mümkün hale geldiğini belirten müellif, Tevfik Fikret’in şiir estetiğini bu çerçeve içerisinde değerlendirdikten daha sonra Mehmed Âkif’in Safahat’taki fikir ve estetiğinin “İstiklal Marşı”nda nasıl tecessüm ettiğini, onun ümidinin şiir lisanına nasıl dönüştüğünü tartışır. Cahit Sıtkı’nın hayat ile mevt içinde sıkışıp kalmışlığı, Zarifoğlu’nun günlüklerine yansıyan acı ve yalnızlığının şiir lisanında hangi katmanlarda söz bulduğu, İsmet Özel’in birinci şiir kitabındaki “ergen ben”in cinselliğe vurgu yapan imgelerle nasıl buluştuğu geniş bir birikimin dayanağıyla kıymetlendirilir. Çalışmanın son kısmı “Kentten Taşan Şiir”de ise şiire yer ekseninde bir bakış getirilir; yere özel bir kıymet atfeden ve onu şiirde poetik şuurla bir daha üreten/kurgulayan şairler merkeze alınır. Mehmed Âkif’in gerçekçi tasvirlerle toplumsal şartları sokak üzerinden aktarması, Necip Fazıl’ın gençlik mefkuresini Sakarya ırmağının akışıyla coşkun bir lisana dönüştürmesi, çağdaş kentin II. Yeni şiirinde yabancılaşma ve yalnızlaşma bağlamında buhran yerine dönüşmesi, Sezai Karakoç’ta İstanbul’un tarihî bedeli ve çağdaş açılımlarıyla zıtlık içeren görünümleri; buna rağmen kentin medeniyet şuuruyla nasıl inşa edileceği fikri bu kısımda işlenen mevzular içindedır. İbrahim Tüzer, yeri ve doğal olarak vakti şiir eksenine taşıyarak çağdaş şuurun “kente taşan” yansımalarını estetik hassaslık ve akademik disiplinle okuyucunun dikkatine sunar.
AKADEMİK DURUŞ VE DİSİPLİNİN YANSIMALARI
Her iki çalışmada da muharrir geniş bir okuma birikiminin imkânlarından yararlanmış, farklı okuma biçimlerini geniş bir literatürün katkısıyla temellendirmiştir. Bu çerçevede her bir yazının kuramsal sonlarının belirlendiği kısımlar, başka bir çalışmaya bahis olacak derinliktedir. Ayrıyeten daha evvel farklı tarihlerde ve yerlerde yayımlanan bu yazıların bir ortaya getirildiği her iki kitap, müellifin uzun yıllar boyunca metinlere muhakkak bir gaye etrafında nitelikli bir bakışla yaklaştığını da göstermektedir.
İbrahim Tüzer’i, telif kitapları ve yayına hazırladığı yapıtlarla yakından takip ediyoruz. En son bu çalışmalarına Selçuk Atay’la bir arada eleştirel basımını hazırladığı Sabahattin Ali roman ve öykülerini ekledi. Tüzer, çeşitli mecmualarda yayımladığı roman/hikâye ve şiir üzerine yazılarını anlatı/yorum ve şiir/yorum isimli kitaplarında bir ortaya getirdi. Türk romanı ve şiirinin tarihine, tenkidine ve kuramsal tartışmalarına yeni bakışlar kazandıran Tüzer, “zihinsel konforunu bozma yüreğini gösterebilen tüm öğrencilerine” ithaf ettiği kitaplarında bir epey müellif, şair ve yapıtı farklı açılardan değerlendirip okuru bilinenin/yine edilenin konforundan farklı okuma biçimlerinin ve derinlikli bakışın zahmetine davet etmektedir.
Anlatı/yorum, İbrahim Tüzer, Hece Yayınları, Aralık 2020, 432 sayfa.
2020’nin sonunda okurla buluşan anlatı/yorum, müellifin tabirine bakılırsa “bir yanıyla okuyarak dünya içerisinde var olma ve yeni mana alanlarına ulaşma gayreti başka yanıyla yazarak bu manası görünür kılma gayreti” ile ortaya çıkar. Dört kısımdan oluşan kitapta Türk edebiyatından Ahmed Midhat, Halid Ziya, Ömer Seyfettin, Yakup Kadri, Tanpınar, Sait Faik, Sabahattin Ali, Kemal Tahir, Tarık Buğra, Safiye Erol, Oğuz Atay, Sevinç Çokum, Mustafa Kutlu, İhsan Oktay Anar, Nazan Bekiroğlu, Ceyhun Emre Teoman’ın yanı sıra dünya edebiyatından Cengiz Aytmatov, Umberto Eco ve Stefan Zweig’le ilgili yazılara yer verilir. Müellif, çalışmanın “Sonu Olmayan Başlangıçlar” başlıklı birinci kısmında, birinci vakit içinderda Türk edebiyatında romanı oluşturan zihniyetin art planını ortaya koymak maksadıyla Türk çağdaşlaşmasının kısa bir değerlendirmesini yapar. Akabinde gelen yazılarda çağdaşlaşma sürecinde kendisiyle karşılaşan, kendisini bir daha tanımaya/tanımlamaya ve anlamaya/anlamlandırmaya çalışan insanın trajik bir açılım kazanan farklı hallerini roman ve kıssa bireyleri merkezinde inceler. Ahmed Midhat’ın başkalaşımdan imtina ettiği çağdaşlaşma arayışı, Tanpınar’ın hayal ile gerçek, dilek ile bilme içinde sıkışıp kalan estetiği, Sabahattin Ali’nin ideolojik saplantılarla işlevsizleştirilen çığlığı, Oğuz Atay’ın endişeyle bütünleşen bellek arayışları birey-toplum bağı etrafında kıymetlendirilir. “Muhatap Arayan Kurmacalar” başlıklı ikinci kısımda, birinci kısımda çerçevesi çizilen trajik bireyin çatışmalarına tahlil üretme çabasını merkeze alan yazılar öne çıkar. Burada Yakup Kadri’nin insanı, yerle, Sait Faik’inse yazıyla tanımlama eforu, Oğuz Atay’ın geçmişinden kaçarken kendisiyle hesaplaşma tansiyonuna düşerek arafta asılıp kalması, Mustafa Kutlu’nun davayla dünya içinde kalan bireylerinin “herkes”leşmeye mahkûm oluşu, Dalaksız Nikola’daki kurmaca ile gerçek çatışması kelam konusu tahlil arayışlarını örnekler. “Tarihin Kurmacaya Düşen Gölgesi” başlıklı üçüncü kısımdaysa İbrahim Tüzer, roman ve öykülerin topluma, tarihe, ideolojiye açılan taraflarını keşfeder. “Ortak bilinç” ekseninde kaleme alınan bu yazılarda tarihî, toplumsal ve siyasal olayların edebî metinlere nasıl yansıdığı, gerçeğin kurmacada nasıl söz bulduğu okuyucunun dikkatine sunulur. Nevyunanîlikten ahilik geleneğine, 27 Mayıs darbesinden tarihin derinliklerine uzanan çerçevede toplumun farklı katmanlarının kurmacaya nasıl dönüştürüldüğü, gerçeğin bir daha nasıl üretildiği tartışılır. Çalışmanın “Anlatı Hâlleri” başlıklı son kısmında kuramsal içerikli yazılar bir ortaya getirilmiş, farklı anlatı teorileri merkeze alınarak “Bahar ve Kelebekler” kıssası fenomonolojik algı üzerinden, Mürebbiye, anlatının yapısal ögeleri çerçevesinde ve Sağırdere, Marksizm’le olan münasebeti etrafında değerlendirilmiştir. Ayrıyeten Kemal Tahir’in kanon karşısındaki değişken durumu ile çabucak hemen yaygınlaşmasa da çok geniş bir çalışma alanı olan edebiyat sosyolojisin genel çerçevesini belirleyen yazılar da çalışmada dikkat çekmektedir.
ŞİİR ÜZERİNE YAZILAR
Ekim 2021’de okuyucuya sunulan şiir/yorum da anlatı/yorum’a misal bir dikkat ve maksatla ortaya çıkmıştır. Türk şiirinin aşikâr devirlerini ve anlayışlarını temsil eden seçkin örneklerini tarihî, kuramsal ve eleştirel bir dikkatle pahalandıran İbrahim Tüzer, “edebî yapıtla dünyayı manalı bir yer kılabilmeyi” maksatlar.
Şiir/yorum, İbrahim Tüzer, Hece Yayınları, Ekim 2021, 311 sayfa
Recaizâde Mahmud Ekrem, Tevfik Fikret, Mehmed Âkif, Yahya Kemal, Ali Mümtaz Arolat, Necip Fazıl, Cahit Sıtkı, Cahit Külebi, Sezai Karakoç, Turgut Uyar, İsmet Özel, Cahit Zarifoğlu, Yavuz Bülent Bakiler, Mahmud Derviş ve Âşık Sadık Doğanay’ın şiirlerini kıymetlendiren bu yazılarda İbrahim Tüzer, Türk şiirindeki lisan, üslup, form ve muhteva değişimini dikkate alarak çalışmasını üç kısma ayırır. “İnsan-Şiir-Hayat” başlıklı birinci kısımda, anlatı/yorum’dakine misal biçimde Türk şiirinin çağdaşlaşmasına taban hazırlayan zihinsel dönüşüm tarihi ve sosyolojik şartlarla bir arada ele alınır. “Her biri başka bir zihnî ıstırabı temsil eden, yüz elli yıllık çağdaşlaşma serüvenimizde beşerle hayat içinde şiiri köprü olarak kuran, bu köprünün en yüksek yerinde parlayarak bir deniz feneri görevi goren” şairlerin dikkate alındığı bu kısımda Recaizâde’nin melankoli ve hayal ekseninde şiiri bir daha biçimlendirmesi, Âkif’in karakteri ve çabasıyla bütünleşen estetiği, Türk şiirinin Yahya Kemal’le kavuştuğu maziyle barışık yeni sesi, Ali Mümtaz Arolat’ın heceyle yakaladığı ritmi, Yavuz Bülent Bakiler’in Anadolu lirizmini ve ezgisini şiire dönüştürmesi, Turgut Uyar’ın kent içine sıkışıp kalmış bireye “Geyikli Gece” üzerinden alternatif bir vakit ve yer üretmesi, “yaşamında şiire Türk edebiyatında eşine az rastlanır bir usulde kıymet veren” İsmet Özel’in öznel şiir tarihinin omurundaki kırılmalar çerçevesinde kitaplarına nazaran tasnifi ve Halkın Dostları mecmuasının Türk şiir tarihi içerisindeki aktif yeri titizlikle kıymetlendirilir. Çalışmanın “Şiir Hâlleri” başlıklı ikinci kısmında şiir-şair bağını içeren yazılar bir ortaya gelir. Tüzer, şiirlerin topluma bakan taraflarından çok bireye hitap eden taraflarını dikkate aldığı bu yazılarında, birinci kısımda bahsi geçen metin dışı şartların şiir-şair ekseninde estetik bir göstergeye nasıl dönüştüğünü sorgular. Yeni bir şiir lisanının varlık alanının ve algısının değişimiyle mümkün hale geldiğini belirten müellif, Tevfik Fikret’in şiir estetiğini bu çerçeve içerisinde değerlendirdikten daha sonra Mehmed Âkif’in Safahat’taki fikir ve estetiğinin “İstiklal Marşı”nda nasıl tecessüm ettiğini, onun ümidinin şiir lisanına nasıl dönüştüğünü tartışır. Cahit Sıtkı’nın hayat ile mevt içinde sıkışıp kalmışlığı, Zarifoğlu’nun günlüklerine yansıyan acı ve yalnızlığının şiir lisanında hangi katmanlarda söz bulduğu, İsmet Özel’in birinci şiir kitabındaki “ergen ben”in cinselliğe vurgu yapan imgelerle nasıl buluştuğu geniş bir birikimin dayanağıyla kıymetlendirilir. Çalışmanın son kısmı “Kentten Taşan Şiir”de ise şiire yer ekseninde bir bakış getirilir; yere özel bir kıymet atfeden ve onu şiirde poetik şuurla bir daha üreten/kurgulayan şairler merkeze alınır. Mehmed Âkif’in gerçekçi tasvirlerle toplumsal şartları sokak üzerinden aktarması, Necip Fazıl’ın gençlik mefkuresini Sakarya ırmağının akışıyla coşkun bir lisana dönüştürmesi, çağdaş kentin II. Yeni şiirinde yabancılaşma ve yalnızlaşma bağlamında buhran yerine dönüşmesi, Sezai Karakoç’ta İstanbul’un tarihî bedeli ve çağdaş açılımlarıyla zıtlık içeren görünümleri; buna rağmen kentin medeniyet şuuruyla nasıl inşa edileceği fikri bu kısımda işlenen mevzular içindedır. İbrahim Tüzer, yeri ve doğal olarak vakti şiir eksenine taşıyarak çağdaş şuurun “kente taşan” yansımalarını estetik hassaslık ve akademik disiplinle okuyucunun dikkatine sunar.
AKADEMİK DURUŞ VE DİSİPLİNİN YANSIMALARI
Her iki çalışmada da muharrir geniş bir okuma birikiminin imkânlarından yararlanmış, farklı okuma biçimlerini geniş bir literatürün katkısıyla temellendirmiştir. Bu çerçevede her bir yazının kuramsal sonlarının belirlendiği kısımlar, başka bir çalışmaya bahis olacak derinliktedir. Ayrıyeten daha evvel farklı tarihlerde ve yerlerde yayımlanan bu yazıların bir ortaya getirildiği her iki kitap, müellifin uzun yıllar boyunca metinlere muhakkak bir gaye etrafında nitelikli bir bakışla yaklaştığını da göstermektedir.