JoKeR
Active member
Muhalled bir Türk edebiyatı tarihi yazımı, edebiyat etraflarında vakit zaman hatırlanan, sıcaklığını yitirmemiş lakin bir sonuca de bağlanamamış sıkıntıların başında geliyor. Klasik Türk şiiri devresindeki tezkireler, belagat kitapları, dibaceler, mecmualar bir edebiyat tarihi sayılabilirler mi? Hiç şayet olmazsa edebiyat tarihinin birinci numuneleri kabul edilebilirler mi? Ya Abdulhalim Memduh’un yapıtını, isminde edebiyat tarihi sözü geçiyor diye bu tıbbın Türk kültüründeki başlangıcı saymak mümkün müdür? Edebiyat tarihleri, hangi metod üzere yazılır? Yazılanların metodlarındaki kusurlar göz gerisi edilebilir derecede midir? Edebiyat tarihini bir şahsın ya da zümrenin iradesine terk ettiğimizde bizi hangi sorunlar bekler? Bu soruların sonu gelmiyor. Her soru yanıtına nazaran öbür bir soruyu doğuruyor.
Türk Edebiyatı Tarihi, Editör: Öztürk Emiroğlu, Ülkü Kültür Yayıncılık 2021, 1946 sayfa.
Türk edebiyatı tarihi yazımı çağdaş edebî tiplerle tıpkı periyotta edebiyatın gündemine girdi. Abdulhalim Memduh, Şehabeddin Süleyman, Köprülüzade Mehmed Fuad, Faik Reşad, İbrahim Necmi üzere şahısların yazdığı eski harfli edebiyat tarihlerine ondan sonrasında yenileri eklendi. Türk edebiyatını Göktürk abidelerinden günümüze yazanlarla klasik ya da Tanzimat daha sonrası devirle sınırlayanlar yapıtlarına Türk edebiyatı tarihi dediler. Bu yolda uzun yıllar mesai harcamış akademisyenler, Türk edebiyatı tarihinin, tek tek şahıs monografileri yazılmadan ve periyodik yayın taramaları tamamlanmadan yazılamayacağını tez ederek aslında bir Türk edebiyatı tarihi yazmanın mümkün olmadığını savundular. Köprülü’nün hâlâ aşikâr tenkitlere maruz kalsa da aşılamamış tasnifi Türk edebiyatına bakışta en yaygın ve etkili harita olarak görülüyor. Bir edebiyatın milletten, coğrafyadan, siyaset ve tarihten bağımsız yazılamayacağı kanaati edebiyat tarihi incelemelerinde belirleyiciliğini koruyor. Buna karşın alternatif edebiyat tarihi çalışmalarıyla da karşılaşıyoruz. Şahıs ve eser merkezli tarih yazımı, tıp merkezli çalışmalarla yeni bir mecraya yöneliyor.
ÖZÖN’DEN EMİROĞLU’NA
Mustafa Nihad Özön’ün Metinlerle Muasır Türk Edebiyatı Tarihi, cins merkezli tarih çalışmaları dendiğinde hatıra gelen birinci yapıtlardan. Burada tipler temel kabul edilir. Şiir, tiyatro, roman, seyahat, tenkit, mektup, hatırat hatta gazetecilik tarihi üzerinden bir edebiyat tarihi ortaya temalır. Bu metodu takip eden yeni bir çalışma da Öztürk Emiroğlu’nun editörlüğünde yirmi iki Türk akademisyenin imzasıyla geçtiğimiz günlerde yayımlandı. Türk Edebiyatı Tarihi ismiyle iki cilt hâlinde yayımlanan yapıtın giriş kısmında Türkiye’de ve yabancı ülkelerde Türk edebiyatına dair yazılan edebiyat tarihlerinden detaylı bir halde bahsediliyor. Hatta günümüzde el kitabı, öğrenci kitabı ismiyle yayımlanan ders kitaplarına dahi burada yer veriliyor. Editörlük haricinde üç başlığın yazılmasına emeği geçen Emiroğlu’nun, Türk edebiyatı tarihi üzerine yabancıların çalışmalarından bahsetmiş olduğu yazısı dikkat çekiyor. Buradan öğreniyoruz ki 1681-1684 yılları içinde İstanbul’da Venedik elçisi olarak nazarann yapan G. B. Donado, Türklerin Edebiyatına Dair biçiminde çevrilebilecek bir eser kaleme alıyor. Eser Venedik’te yazılıyor. Burada, divan edebiyatı ve Osmanlılarda gündelik hayat, İstanbul görüntüleri haricinde Osmanlı Türkçesi dilbilgisi kurallarından bahisler olduğu görülüyor. Donado’nun 140 sayfalık bu yapıtı Avrupa’da yazılmış Türk edebiyatına dair birinci eser kabul ediliyor. Girişte, teori çalışmaları hem Tanzimat birebir vakitte Cumhuriyet zamanındaki literatürün ortaya konmasıyla devam ediyor. Edebiyat eleştirisi çalışmalarına da başka bir başlık açılması yapıtı zenginleştiriyor.
Kitabın asıl yazılma gayesini meydana getiren yazılar ise birinci kısımda karşımıza çıkıyor. Nazım ve şiir, halk, tasavvuf, klasik, Tanzimat ve Cumhuriyet devirleri olmak üzere başka ayrı ele alınıyor. Tıpkı sistem, öykü, nesir üzere anlatılarda da uygulanıyor. Roman ise ayrıyeten inceleniyor. Bu tiplerin haricinde deneme, hatırat, günlük, mektup, seyahat, biyografi-otobiyografi ve söyleşi başlangıçtan günümüze gelişim evreleri, temsilcileri ve bibliyografyası ile meraklısına sunuluyor. Tiyatro ve çocuk edebiyatı ise çalışmanın ikinci kısmında bedellendiriliyor.
Türk Edebiyatı Tarihi, daha evvel, kısım muharrirlerinin o başlıkta kaleme aldıkları bir eser var ise oradan nakille meydana getirilmiş izlenimi uyandırıyor. Bu, çalışmanın bütünü için söylenemez lakin tiyatro, Tanzimat’ta teori arayışları, Cumhuriyet periyodu Türk şiiri, deneme, seyahat üzere başlıklar daha evvel kitaplaştırılmış yapıtlardan küçük müdahalelerle edebiyat tarihine taşınıyor. Bu, çeşit üzerine uzun yıllar emek vermiş akademisyenlerin deneyimleriyle yapıtın ilmî ciddiyetini de getiriyor olabilir. Son olarak, bu çalışma, cinsler üzerinden bir edebiyat tarihi tezi taşısa da çeşidin öne çıkan kalemlerinin biyografilerine de yer veriyor. Fakat sanatkarların doğum-ölüm tarihlerinde gözden kaçmış noktalarla karşılaşıyoruz. Bugün hayatta olmayan birtakım sanatkarların yaşıyor görünmeleri üzere.
Türk Edebiyatı Tarihi, Editör: Öztürk Emiroğlu, Ülkü Kültür Yayıncılık 2021, 1946 sayfa.
Türk edebiyatı tarihi yazımı çağdaş edebî tiplerle tıpkı periyotta edebiyatın gündemine girdi. Abdulhalim Memduh, Şehabeddin Süleyman, Köprülüzade Mehmed Fuad, Faik Reşad, İbrahim Necmi üzere şahısların yazdığı eski harfli edebiyat tarihlerine ondan sonrasında yenileri eklendi. Türk edebiyatını Göktürk abidelerinden günümüze yazanlarla klasik ya da Tanzimat daha sonrası devirle sınırlayanlar yapıtlarına Türk edebiyatı tarihi dediler. Bu yolda uzun yıllar mesai harcamış akademisyenler, Türk edebiyatı tarihinin, tek tek şahıs monografileri yazılmadan ve periyodik yayın taramaları tamamlanmadan yazılamayacağını tez ederek aslında bir Türk edebiyatı tarihi yazmanın mümkün olmadığını savundular. Köprülü’nün hâlâ aşikâr tenkitlere maruz kalsa da aşılamamış tasnifi Türk edebiyatına bakışta en yaygın ve etkili harita olarak görülüyor. Bir edebiyatın milletten, coğrafyadan, siyaset ve tarihten bağımsız yazılamayacağı kanaati edebiyat tarihi incelemelerinde belirleyiciliğini koruyor. Buna karşın alternatif edebiyat tarihi çalışmalarıyla da karşılaşıyoruz. Şahıs ve eser merkezli tarih yazımı, tıp merkezli çalışmalarla yeni bir mecraya yöneliyor.
ÖZÖN’DEN EMİROĞLU’NA
Mustafa Nihad Özön’ün Metinlerle Muasır Türk Edebiyatı Tarihi, cins merkezli tarih çalışmaları dendiğinde hatıra gelen birinci yapıtlardan. Burada tipler temel kabul edilir. Şiir, tiyatro, roman, seyahat, tenkit, mektup, hatırat hatta gazetecilik tarihi üzerinden bir edebiyat tarihi ortaya temalır. Bu metodu takip eden yeni bir çalışma da Öztürk Emiroğlu’nun editörlüğünde yirmi iki Türk akademisyenin imzasıyla geçtiğimiz günlerde yayımlandı. Türk Edebiyatı Tarihi ismiyle iki cilt hâlinde yayımlanan yapıtın giriş kısmında Türkiye’de ve yabancı ülkelerde Türk edebiyatına dair yazılan edebiyat tarihlerinden detaylı bir halde bahsediliyor. Hatta günümüzde el kitabı, öğrenci kitabı ismiyle yayımlanan ders kitaplarına dahi burada yer veriliyor. Editörlük haricinde üç başlığın yazılmasına emeği geçen Emiroğlu’nun, Türk edebiyatı tarihi üzerine yabancıların çalışmalarından bahsetmiş olduğu yazısı dikkat çekiyor. Buradan öğreniyoruz ki 1681-1684 yılları içinde İstanbul’da Venedik elçisi olarak nazarann yapan G. B. Donado, Türklerin Edebiyatına Dair biçiminde çevrilebilecek bir eser kaleme alıyor. Eser Venedik’te yazılıyor. Burada, divan edebiyatı ve Osmanlılarda gündelik hayat, İstanbul görüntüleri haricinde Osmanlı Türkçesi dilbilgisi kurallarından bahisler olduğu görülüyor. Donado’nun 140 sayfalık bu yapıtı Avrupa’da yazılmış Türk edebiyatına dair birinci eser kabul ediliyor. Girişte, teori çalışmaları hem Tanzimat birebir vakitte Cumhuriyet zamanındaki literatürün ortaya konmasıyla devam ediyor. Edebiyat eleştirisi çalışmalarına da başka bir başlık açılması yapıtı zenginleştiriyor.
Kitabın asıl yazılma gayesini meydana getiren yazılar ise birinci kısımda karşımıza çıkıyor. Nazım ve şiir, halk, tasavvuf, klasik, Tanzimat ve Cumhuriyet devirleri olmak üzere başka ayrı ele alınıyor. Tıpkı sistem, öykü, nesir üzere anlatılarda da uygulanıyor. Roman ise ayrıyeten inceleniyor. Bu tiplerin haricinde deneme, hatırat, günlük, mektup, seyahat, biyografi-otobiyografi ve söyleşi başlangıçtan günümüze gelişim evreleri, temsilcileri ve bibliyografyası ile meraklısına sunuluyor. Tiyatro ve çocuk edebiyatı ise çalışmanın ikinci kısmında bedellendiriliyor.
Türk Edebiyatı Tarihi, daha evvel, kısım muharrirlerinin o başlıkta kaleme aldıkları bir eser var ise oradan nakille meydana getirilmiş izlenimi uyandırıyor. Bu, çalışmanın bütünü için söylenemez lakin tiyatro, Tanzimat’ta teori arayışları, Cumhuriyet periyodu Türk şiiri, deneme, seyahat üzere başlıklar daha evvel kitaplaştırılmış yapıtlardan küçük müdahalelerle edebiyat tarihine taşınıyor. Bu, çeşit üzerine uzun yıllar emek vermiş akademisyenlerin deneyimleriyle yapıtın ilmî ciddiyetini de getiriyor olabilir. Son olarak, bu çalışma, cinsler üzerinden bir edebiyat tarihi tezi taşısa da çeşidin öne çıkan kalemlerinin biyografilerine de yer veriyor. Fakat sanatkarların doğum-ölüm tarihlerinde gözden kaçmış noktalarla karşılaşıyoruz. Bugün hayatta olmayan birtakım sanatkarların yaşıyor görünmeleri üzere.