JoKeR
Active member
FAZİLET DÖNMEZ
Türk edebiyatının yenileşmesi ile siyasî gelişmelerin seyri paralellik arz eder. Evvel askeri, siyasal, ekonomik alanlarda gerçekleşen çağdaşlaşma sonrasındasında kültürel hayata ve edebiyata sirayet etmiş, Türk romanının ortaya çıkışı da bu gelişmelerin sonucunda gerçekleşmiştir. Tanzimat’tan itibaren ülkenin sıkıntıları üzerine düşünen ve tahlil üretmeye çalışan romancılar, kelam konusu arayışlarını romanlarında da gündeme getirmiş; bu biçimdece Türk siyaset hayatı, idare biçimi, parti sistemi, muhalefet bağlantıları, demokratikleşme süreci, epey partili hayata geçiş ve darbeler başlangıcından itibaren Türk romanında işlenen bahisler ortasına girmiştir. Mehmet Samsakçı tarafınca kaleme alınan Siyaset ve Roman-Çok Partili Türkiye ve Türk Romanı isimli çalışma, Türk romanının ve romancısının Türk siyasetiyle alakasını, Türk siyaseti karşısındaki duruş ve tutumunu incelemek, romanın siyaseti nasıl yorumladığını ve sorguladığını ortaya koymak maksadıyla okurun dikkatine sunulmuştur. Samsakçı, çalışmanın sunuş kısmında politik romanı “çeşitli kültür sorunlarının ve ferdî-içtimaî kırılmaların ötesinde her şeydilk evvel siyasete, yani gerçek yahut kurmaca isimler ve teşekküller etrafında devlet idaresine, siyasî manada topluma taraf vermeye yahut onu değiştirmeye yönelik ataklara, çekişmelere yer ver[en]” (s. 12) roman halinde tanımlar. Buna bakılırsa bir romanın politik niteliği taşıması için yalnızca makul bir tez yüklenmesi kâfi değildir. Şayet romanda siyasi damar kuvvetliyse, romanın kurgusunda siyasi fikir ve uğraşlar belirleyici rol oynuyor ve kişi takımı bir siyasî şahsa gönderme yapıyorsa, kurgunun genel atmosferi siyasi bir ortamı yansıtıyorsa politik roman olarak kıymetlendirilebilir.
SİYASETİN ROMANDAKİ GÖRÜNÜMÜ
Siyaset ve Roman, Türk siyasetinde parti çalışma ve çatışmalarının ortaya çıktığı 1908 daha sonrası ile başlar; Meşrutiyet, Ulusal Çaba, Cumhuriyet’in birinci yılları, tek partili devir ve epey partililiğe geçiş sürecini kronolojik bir seyirde ele alır. Türk siyasetinin, demokrasisinin, parti çalışmalarının yaklaşık elli yıllık devrini romanlar üzerinden bahis alan çalışmanın kısımları de siyasi kırılmalar üzerinden belirlenmiştir. Çalışmada 1980’e kadar yayımlanmış yetmiş civarı romandaki parti sıkıntıları ve çatışmaları ile birlikte siyasetin toplum tarafınca manaya ve yorumlama usulleri incelenmiştir.
Çalışmada siyaset ve roman bağı particilik faaliyetlerinin kültürel atmosfere yansımaları dikkate alınarak değerlendirilmiş, sorun yalnızca parti ve particiliğin romandaki örnekleri üzere dar bir çerçeveye sıkıştırılmamıştır. Gerçekten Türkiye’nin demokratikleşme meselesini yalnızca partiler üzerinden okumak yetersizdir. Başlangıcında mutlak monarşiden fazla II. Abdülhamid zıtlığı üzerinden gelişen demokratikleşme algısı, parti faaliyetleri başladıktan daha sonra yeni monarşilere yol açmış, halktan fazla aydınların talepleriyle gelişen yeni idare biçimine ahenk sağlamak oldukça çatışmalı bir sureci de birlikteinde getirmiştir. Türk edebiyatındaki birinci örneklerinden itibaren çağdaşlaşmanın toplumsal yansımalarını çeşitli seviyelerde gündeme getiren roman çeşidinin son derece çalkantılı geçen partileşme ve demokratikleşme sürecini geniş bir perspektifte işlemesi, edebiyat-toplum bağlantısı bağlamında kaçınılmazdır. Çalışmada da Türkiye’de demokratikleşme faaliyetlerindeki bu hassasiyet dikkate alınarak siyasetin romanlardaki görünümünün yanı sıra siyasallaşma sürecinin tesirleri ve kültürel yansımaları değerlendirilmiştir.
Üç kısımdan oluşan çalışmanın “Türk Romanında Meşrutiyet ve Mütareke Devirleri Parti Algıları ve Çalışmaları” başlıklı birinci kısımda Türkiye’de partileşme sürecinin birinci kere deneyim edildiği Meşrutiyet daha sonrasından Cumhuriyet’e kadarki süreçte ortaya çıkan siyasi teşebbüsler ve çatışmaların devir romanlarındaki yansımaları incelenmiştir. Monarşiden demokrasiye geçildiği bu senelerda aydın kitlenin ve halkın siyaset algısı, Ulusal Çaba devrinde siyasi paradigmaların iflası üzere mevzular irdelenmiş, periyodun siyasetle münasebeti kronolojik bir seyir dikkate alınarak romanlar üzerinden değerlendirilmiştir. “Türk Romanında Genç Cumhuriyet Partileri” başlıklı ikinci kısımda Türkiye Cumhuriyeti’ndeki birinci parti deneyimleri dikkate alınmış, bu periyoda hâkim olan tek partili idarenin çatışmaları, birinci fazlaca partili siyaset tecrübeleri, tüm bu çalkantılı tecrübelerin toplumdaki yansımaları ve ortaya çıkan reaksiyonlar “‘Ölü Doğmak’: Terakkiperver Fırka” ve “Danışıklı Dövüş: Hür Cumhuriyet Fırkası” başlıkları altında değerlendirilmiştir. Samsakçı’nın dikkat çektiği üzere bu vakitte milliyet temeline dayanan yeni bir devlet kurulduğu için siyaset ve particilik bağlamında yeni kavramlar ve olaylar kendini gösterecektir. Kısmın sonuna eklenen kıymetlendirme yazısında 1923-1940 ortası Türk politik hayatının, parti çalışmalarının, iktidar-muhalefet münasebetlerinin, halk ve aydınların siyasî kültür ve tavırlarının tartışıldığı, sorgulandığı ve daha hayli yadırgandığı kararına ulaşılır. Muharrire göre 1923-1940 ortası Türk siyasetini mevzu alan romanlar genç Türkiye Cumhuriyeti’nde politik kültürün çabucak hemen oluşmadığını gösterir. Çalışmanın kıymetli bir kısmını ihtiva eden üçüncü kısımda ise “Türk Romanında Çok Partili Türkiye” başlığı altında epeyce partili hayata geçiş sürecinde yaşanan aksaklıklar, ortaya çıkan birtakım siyasal sonuçlar, siyasette Atatürk periyodundan daha sonra yaşanan gelişmeler, 1960’a kadar vuku bulan ideolojik çatışmalar değerlendirilmiştir. Türk siyasetinde yeni bir kademeyi söz eden Demokrat Parti periyodunda gerçekleşen kalkınma atılımları, iktisat siyasetleri, CHP periyodunda hal alınan klasik kurumları bir daha hayat geçirme çalışmaları, politik bağlamda dinin ve din erkeklerinın pozisyonu, 27 Mayıs İhtilali’ni hazırlayan niçinler, öğrenci ayaklanmaları, Marksist eğilimler iktidar-muhalefet ilgileri bağlamında kıymetlendirilir. Ayrıyeten siyasetin basın, iş dünyası, memurlar, personeller, öğretmenler, öğrenciler ve aydınlar içindeki tesirlerinin romanlara nasıl yansıdığı da inceleme mevzuları içindedır. 1940 daha sonrası Türk romanında politik sıkıntıların evvelki devirdeki inkılapçı eğilimlerden farklı olarak yerlilik, muhafazakârlık, aydın sorumluluğu, devletçilik, milliyetçilik, bağımsızlık, Amerikancılık, diktatörlük üzere açılımlar kazanarak romana girdiği de gözlemlenir. Çalışmada seçilen romanlar tek bir görüşün, ideolojinin bakış açılarını yansıtmaz; birbirinin tam aykırısı değerlendirmeler yapan farklı muharrirlerin romanları, kapsadığı dönemin görünümünü farklı açılardan ortaya koyar. bu biçimdece siyasî bakımdan hareketli geçen çağdaşlaşma sürecindeki çatışmalı görünüm romanlarla okura sunulmuş olur.
ROMAN VE GERÇEKLİK İLGİSİ
Roman ve siyaset üzere yaşamsal gerçeklikle çarçabuk ilişkilendirilebilecek olan bir mevzuyu çalışan Mehmet Samsakçı’nın inceleme objesinin edebî hüviyetinin şuurunda oluşu ve bu güç şartlarda edebiyatın sonlarından çıkmaması, çalışmanın değerini bir kat daha artırmaktadır.
Türk edebiyatının yenileşmesi ile siyasî gelişmelerin seyri paralellik arz eder. Evvel askeri, siyasal, ekonomik alanlarda gerçekleşen çağdaşlaşma sonrasındasında kültürel hayata ve edebiyata sirayet etmiş, Türk romanının ortaya çıkışı da bu gelişmelerin sonucunda gerçekleşmiştir. Tanzimat’tan itibaren ülkenin sıkıntıları üzerine düşünen ve tahlil üretmeye çalışan romancılar, kelam konusu arayışlarını romanlarında da gündeme getirmiş; bu biçimdece Türk siyaset hayatı, idare biçimi, parti sistemi, muhalefet bağlantıları, demokratikleşme süreci, epey partili hayata geçiş ve darbeler başlangıcından itibaren Türk romanında işlenen bahisler ortasına girmiştir. Mehmet Samsakçı tarafınca kaleme alınan Siyaset ve Roman-Çok Partili Türkiye ve Türk Romanı isimli çalışma, Türk romanının ve romancısının Türk siyasetiyle alakasını, Türk siyaseti karşısındaki duruş ve tutumunu incelemek, romanın siyaseti nasıl yorumladığını ve sorguladığını ortaya koymak maksadıyla okurun dikkatine sunulmuştur. Samsakçı, çalışmanın sunuş kısmında politik romanı “çeşitli kültür sorunlarının ve ferdî-içtimaî kırılmaların ötesinde her şeydilk evvel siyasete, yani gerçek yahut kurmaca isimler ve teşekküller etrafında devlet idaresine, siyasî manada topluma taraf vermeye yahut onu değiştirmeye yönelik ataklara, çekişmelere yer ver[en]” (s. 12) roman halinde tanımlar. Buna bakılırsa bir romanın politik niteliği taşıması için yalnızca makul bir tez yüklenmesi kâfi değildir. Şayet romanda siyasi damar kuvvetliyse, romanın kurgusunda siyasi fikir ve uğraşlar belirleyici rol oynuyor ve kişi takımı bir siyasî şahsa gönderme yapıyorsa, kurgunun genel atmosferi siyasi bir ortamı yansıtıyorsa politik roman olarak kıymetlendirilebilir.
SİYASETİN ROMANDAKİ GÖRÜNÜMÜ
Siyaset ve Roman, Türk siyasetinde parti çalışma ve çatışmalarının ortaya çıktığı 1908 daha sonrası ile başlar; Meşrutiyet, Ulusal Çaba, Cumhuriyet’in birinci yılları, tek partili devir ve epey partililiğe geçiş sürecini kronolojik bir seyirde ele alır. Türk siyasetinin, demokrasisinin, parti çalışmalarının yaklaşık elli yıllık devrini romanlar üzerinden bahis alan çalışmanın kısımları de siyasi kırılmalar üzerinden belirlenmiştir. Çalışmada 1980’e kadar yayımlanmış yetmiş civarı romandaki parti sıkıntıları ve çatışmaları ile birlikte siyasetin toplum tarafınca manaya ve yorumlama usulleri incelenmiştir.
Çalışmada siyaset ve roman bağı particilik faaliyetlerinin kültürel atmosfere yansımaları dikkate alınarak değerlendirilmiş, sorun yalnızca parti ve particiliğin romandaki örnekleri üzere dar bir çerçeveye sıkıştırılmamıştır. Gerçekten Türkiye’nin demokratikleşme meselesini yalnızca partiler üzerinden okumak yetersizdir. Başlangıcında mutlak monarşiden fazla II. Abdülhamid zıtlığı üzerinden gelişen demokratikleşme algısı, parti faaliyetleri başladıktan daha sonra yeni monarşilere yol açmış, halktan fazla aydınların talepleriyle gelişen yeni idare biçimine ahenk sağlamak oldukça çatışmalı bir sureci de birlikteinde getirmiştir. Türk edebiyatındaki birinci örneklerinden itibaren çağdaşlaşmanın toplumsal yansımalarını çeşitli seviyelerde gündeme getiren roman çeşidinin son derece çalkantılı geçen partileşme ve demokratikleşme sürecini geniş bir perspektifte işlemesi, edebiyat-toplum bağlantısı bağlamında kaçınılmazdır. Çalışmada da Türkiye’de demokratikleşme faaliyetlerindeki bu hassasiyet dikkate alınarak siyasetin romanlardaki görünümünün yanı sıra siyasallaşma sürecinin tesirleri ve kültürel yansımaları değerlendirilmiştir.
Üç kısımdan oluşan çalışmanın “Türk Romanında Meşrutiyet ve Mütareke Devirleri Parti Algıları ve Çalışmaları” başlıklı birinci kısımda Türkiye’de partileşme sürecinin birinci kere deneyim edildiği Meşrutiyet daha sonrasından Cumhuriyet’e kadarki süreçte ortaya çıkan siyasi teşebbüsler ve çatışmaların devir romanlarındaki yansımaları incelenmiştir. Monarşiden demokrasiye geçildiği bu senelerda aydın kitlenin ve halkın siyaset algısı, Ulusal Çaba devrinde siyasi paradigmaların iflası üzere mevzular irdelenmiş, periyodun siyasetle münasebeti kronolojik bir seyir dikkate alınarak romanlar üzerinden değerlendirilmiştir. “Türk Romanında Genç Cumhuriyet Partileri” başlıklı ikinci kısımda Türkiye Cumhuriyeti’ndeki birinci parti deneyimleri dikkate alınmış, bu periyoda hâkim olan tek partili idarenin çatışmaları, birinci fazlaca partili siyaset tecrübeleri, tüm bu çalkantılı tecrübelerin toplumdaki yansımaları ve ortaya çıkan reaksiyonlar “‘Ölü Doğmak’: Terakkiperver Fırka” ve “Danışıklı Dövüş: Hür Cumhuriyet Fırkası” başlıkları altında değerlendirilmiştir. Samsakçı’nın dikkat çektiği üzere bu vakitte milliyet temeline dayanan yeni bir devlet kurulduğu için siyaset ve particilik bağlamında yeni kavramlar ve olaylar kendini gösterecektir. Kısmın sonuna eklenen kıymetlendirme yazısında 1923-1940 ortası Türk politik hayatının, parti çalışmalarının, iktidar-muhalefet münasebetlerinin, halk ve aydınların siyasî kültür ve tavırlarının tartışıldığı, sorgulandığı ve daha hayli yadırgandığı kararına ulaşılır. Muharrire göre 1923-1940 ortası Türk siyasetini mevzu alan romanlar genç Türkiye Cumhuriyeti’nde politik kültürün çabucak hemen oluşmadığını gösterir. Çalışmanın kıymetli bir kısmını ihtiva eden üçüncü kısımda ise “Türk Romanında Çok Partili Türkiye” başlığı altında epeyce partili hayata geçiş sürecinde yaşanan aksaklıklar, ortaya çıkan birtakım siyasal sonuçlar, siyasette Atatürk periyodundan daha sonra yaşanan gelişmeler, 1960’a kadar vuku bulan ideolojik çatışmalar değerlendirilmiştir. Türk siyasetinde yeni bir kademeyi söz eden Demokrat Parti periyodunda gerçekleşen kalkınma atılımları, iktisat siyasetleri, CHP periyodunda hal alınan klasik kurumları bir daha hayat geçirme çalışmaları, politik bağlamda dinin ve din erkeklerinın pozisyonu, 27 Mayıs İhtilali’ni hazırlayan niçinler, öğrenci ayaklanmaları, Marksist eğilimler iktidar-muhalefet ilgileri bağlamında kıymetlendirilir. Ayrıyeten siyasetin basın, iş dünyası, memurlar, personeller, öğretmenler, öğrenciler ve aydınlar içindeki tesirlerinin romanlara nasıl yansıdığı da inceleme mevzuları içindedır. 1940 daha sonrası Türk romanında politik sıkıntıların evvelki devirdeki inkılapçı eğilimlerden farklı olarak yerlilik, muhafazakârlık, aydın sorumluluğu, devletçilik, milliyetçilik, bağımsızlık, Amerikancılık, diktatörlük üzere açılımlar kazanarak romana girdiği de gözlemlenir. Çalışmada seçilen romanlar tek bir görüşün, ideolojinin bakış açılarını yansıtmaz; birbirinin tam aykırısı değerlendirmeler yapan farklı muharrirlerin romanları, kapsadığı dönemin görünümünü farklı açılardan ortaya koyar. bu biçimdece siyasî bakımdan hareketli geçen çağdaşlaşma sürecindeki çatışmalı görünüm romanlarla okura sunulmuş olur.
ROMAN VE GERÇEKLİK İLGİSİ
Roman ve siyaset üzere yaşamsal gerçeklikle çarçabuk ilişkilendirilebilecek olan bir mevzuyu çalışan Mehmet Samsakçı’nın inceleme objesinin edebî hüviyetinin şuurunda oluşu ve bu güç şartlarda edebiyatın sonlarından çıkmaması, çalışmanın değerini bir kat daha artırmaktadır.