JoKeR
Active member
Yanlış hatırlamıyorsam, Northrop Frye’dan okuduğum birinci yazı Hakan Şarkdemir çevirisiyle 2004 yılında Kırklar mecmuasında yayımlanmıştı. Yazıyı anlamamıştım. Aklımda yalnızca Northrop Frye’ın vurucu cümleler kurduğu kalmış. daha sonra Frye’ın Büyük Şifre’siyle (2006) karşılaştık. Çok bekletmeden de tıpkı yapıtla irtibatlı olan Kudretli Kelimeler’in (2007) Türkçesi yayımlandı. Frye’ın asıl kitabıysa, Tenkidin Anatomisi’ydi. Asıl kitaptan kastım, benim okuduğum tenkit teorilerine dair yazı ve kitaplarda, Frye’ın daima Tenkidin Anatomisi’ne atıf yapılmasıdır. Yoksa Büyük Şifre ve Kudretli Sözler de Frye’ın temel yapıtları içindedır. 2015’te Tenkidin Anatomisi’ne kavuştuk, bütün halinde Türkçeye aktarılmıştı. Çeviri mahzurunu aşsak bile, Tenkidin Anatomisi’ni tek başına çözmek, bir daha de sıkıntı, yıllar, tahminen on yıllar alabilecek bir iş.
Sözü, Ketebe Yayınları’nın Northrop Frye çevirilerine getirmeye çalışıyorum. Ketebe, 2020 yılında Ferit Burak Aydar Türkçesiyle Northrop Frye’ın Hayal Gücünü Eğitmek kitabını yayımladığında, sanki çeviri kahrıyla karşılaşacak mıyım, bir daha epeyce çetin teori tartışmalarının içine dalıp, bir sürü edebiyat ve teoloji tabirleriyle boğuşacak mıyım diye tereddüt etmiştim. İtiraf edelim: Northrop Frye cazip bir isimdir. Ondan kim kelam etse, Frye’ı merak etmekten kendinizi alamazsınız. Hele edebiyat tenkidine, Kutsal Kitap’a yönelik bir ilginiz var ise. Bu yüzden tereddüt etsem de, Hayal Gücünü Eğitmek’ten kaçamamıştım. Değişiktir, Frye’ı eleştirenler, hatta Terry Eagleton üzere onunla dalga geçmeye çalışanlar bile, ondan ziyadesiyle etkilenmişlerdi. Hayal Gücünü Eğitmek, pak bir çeviriydi. Frye’ın ne söylemiş olduği anlaşılıyordu. Hepsinden kıymetlisi, Frye’ın bu radyo konuşmalarından ağır/anlaşılması güç kitaplarına yol bulunabilirdi.
İkili Görüş -Dinde Lisan ve Anlam-nNorthrop FryenTürkçesi: Kemal AtakaynKetebe YayınlarınNisan 2022n122 sayfa
KONUŞARAK ANLATMAK
Aynı özellik, bir daha Ketebe’den çıkan iki Northrop Frye çevirisinde de var. Birincisi, Eylül 2022’de çıkan Yaratma bir daha Yaratma’dır. Başkası ise, Nisan 2022’de çıkan İkili Görüş’tür. İkili Görüş’ün alt başlığı: Dinde Lisan ve Mana. İki kitap da Kemal Atakay’ın ustalıklı çevirisiyle Türkçeye kazandırılmış. Her iki kitap da Frye’ın Toronto Üniversitesi, St. Thomas Kilisesi ve Kanada Birleşik Kilisesi’inde verdiği konferanslardan oluşuyor. Bu bir avantaj! Zira Frye’ın bu kitaplarında yaptığı üzere insan, konuşurken ele aldığı mevzuyu olabildiğince sıradanleştirilip, o biçimde anlatmaya çalışır. Yazmakla konuşmak içindeki farktır bu. Lakin bu durum Frye’ın kitaplarında olduğu üzere konferanslarında da mevzuları tarihi süreçten geçirmesine; siyasi, felsefi, teolojik yahut edebi boyutlarıyla ortaya sermesine mahzur değil. O yüzden Frye’ın yazdığı kitaplarla, yaptığı konuşmalardan oluşan kitapları içinde epeyce bir fark yok. Metot tıpkı. örneğin mevzunun tarihi sürecini sergileme esnasında bile Frye’ın eleştirellikten uzak duramadığını görüyoruz. Eleştiriyi yedeğine almadan tek cümle kurmadığını, tek kelam etmediğini rahatlıkla söyleyebiliriz. Ayrıyeten Frye, kitaplarında olduğu üzere konferanslarında da, eleştirmen/kuramcı kimliğinin katiyen dışına çıkmıyor. örneğin fazlaca düzgün yapabileceğini düşündüğüm biçimde, vaaz vermiyor. söylemiş olduği ve yazdığı her şey, biroldukca farklı alanın ortasında rahatlıkla dolaşsa da, edebiyat tenkidinin hassas çizgisini gözetiyor.
Ketebe’den çıkan bu üç Northrop Frye çevirisini okurken, Frye’ın tenkit kuramına birer yaklaşma uğraşı içine girdiğimizi fark ederiz. Pekala, İkili Görüş’te neler var? Kitap dört kısımdan oluşuyor: “Dile Dair İkili Görüş”, “Doğaya Dair İkili Görüş”, “Zamana Dair İkili Görüş”, “Tanrı’ya Dair İkili Görüş”. Frye kitabın “Ön söz”ünde, “…Bu küçük kitabı, Kutsal Kitap ile seküler kültür içindeki alakalar üzerine yazdığım daha uzun kitapların -The Freat Code ile Words with Power- daha kısa ve daha kolay anlaşılır biçimine dönüştürmeyi ummuştum.” diye belirtiyor. Lakin güya “bu küçük kitabı”n sonuna geldiğinde de şunu fark ediyor: Bu konuları “kısa” ve “kolay anlaşılır” ne yazmak mümkün ne de konuşmak. bir daha de Frye’ın da dediği üzere, İkili Görüş’ten Büyük Şifre ve Kudretli Kelimeler’e yol bulunabilir, hiç değilse bu kitapta işlenen bahis ve kavramlara İkili Görüş yardımıyla aşinalık kazanılır.
DÜNYAYI ALGILAMA BİÇİMİ
Frye’ın İkili Görüş’de dönüp dolaşıp söylemiş olduği şey, başka iki kitabının da şifresini oluşturur: “İnsanlar ilgili varlıklardır ve bana o denli geliyor ki iki tıp ilgi vardır: birincil ve ikincil.” Birincil ilgilerden kastı: “Gıda, cinsellik, mülkiyet ve hareket özgürlüğü üzere şeylerdir.” İkincil ilgiler ise, “siyasi, dini ve öbür ideolojik bağlılıklar”dır. Frye kavram, husus, olay ve kahramanlara bu iki görüşün bir arada uygulanması gerektiğini söyler. Birini başkasından ayırdığımızda, bahis eksik yahut yanlış anlaşılacaktır. Frye’ın mevzuyu açıklarken verdiği örnekler, Kutsal Kitap’tan, yakın siyasi hadiselerden ve şiirlerden olur. Muhtemelen dinleyicileri epey sıkmamak için de, örnekler üzerinde kısa kısa durup geçer. Bunda ne var, bunu herkes biliyor, her şeye maddi-manevi diye iki açıdan bakmak gerekmez mi diye düşünebilirsiniz? O denli değil aslında. Frye, Marksizm’le Hıristiyanlık’ı karşılaştırır. Bu, seküler kültürle Kutsal Kitap karşılaştırmasına dönüşür. Marksist, sosyalist yahut komünist nizamların, sıkıntıya yalnızca ikincil ilgiler açısından yaklaşması ötürüsıyla, örneğin 21. yüzyılda dünya genelinde görülen hava kirliliği, pak su zahmeti yahut doğal beslenme üzere sıkıntıların yaşandığına işaret eder. ötürüsıyla birincil ilgiler, dünya genelinde ikincil ilgileri geri plana atmıştır. Ancak bu ikincil ilgilerin değersizliği manasına gelmemektedir.
böyle yazınca, ben de Frye’ın kuramını, “daha anlaşılır” ele almaya çalıştığımı fakat başaramadığımı fark ettim. halbuki çabucak hemen İkili Görüş’ün birinci kısmından bile hakikat düzgün kelam edemedim. Öyleyse, yazımı şöyle noktalayayım: Yazı boyunca ismini andığım Northrop Frye kitaplarının birini bile elinize almanız, ötekini de okumanızı gerektirecektir.
Sözü, Ketebe Yayınları’nın Northrop Frye çevirilerine getirmeye çalışıyorum. Ketebe, 2020 yılında Ferit Burak Aydar Türkçesiyle Northrop Frye’ın Hayal Gücünü Eğitmek kitabını yayımladığında, sanki çeviri kahrıyla karşılaşacak mıyım, bir daha epeyce çetin teori tartışmalarının içine dalıp, bir sürü edebiyat ve teoloji tabirleriyle boğuşacak mıyım diye tereddüt etmiştim. İtiraf edelim: Northrop Frye cazip bir isimdir. Ondan kim kelam etse, Frye’ı merak etmekten kendinizi alamazsınız. Hele edebiyat tenkidine, Kutsal Kitap’a yönelik bir ilginiz var ise. Bu yüzden tereddüt etsem de, Hayal Gücünü Eğitmek’ten kaçamamıştım. Değişiktir, Frye’ı eleştirenler, hatta Terry Eagleton üzere onunla dalga geçmeye çalışanlar bile, ondan ziyadesiyle etkilenmişlerdi. Hayal Gücünü Eğitmek, pak bir çeviriydi. Frye’ın ne söylemiş olduği anlaşılıyordu. Hepsinden kıymetlisi, Frye’ın bu radyo konuşmalarından ağır/anlaşılması güç kitaplarına yol bulunabilirdi.
İkili Görüş -Dinde Lisan ve Anlam-nNorthrop FryenTürkçesi: Kemal AtakaynKetebe YayınlarınNisan 2022n122 sayfa
KONUŞARAK ANLATMAK
Aynı özellik, bir daha Ketebe’den çıkan iki Northrop Frye çevirisinde de var. Birincisi, Eylül 2022’de çıkan Yaratma bir daha Yaratma’dır. Başkası ise, Nisan 2022’de çıkan İkili Görüş’tür. İkili Görüş’ün alt başlığı: Dinde Lisan ve Mana. İki kitap da Kemal Atakay’ın ustalıklı çevirisiyle Türkçeye kazandırılmış. Her iki kitap da Frye’ın Toronto Üniversitesi, St. Thomas Kilisesi ve Kanada Birleşik Kilisesi’inde verdiği konferanslardan oluşuyor. Bu bir avantaj! Zira Frye’ın bu kitaplarında yaptığı üzere insan, konuşurken ele aldığı mevzuyu olabildiğince sıradanleştirilip, o biçimde anlatmaya çalışır. Yazmakla konuşmak içindeki farktır bu. Lakin bu durum Frye’ın kitaplarında olduğu üzere konferanslarında da mevzuları tarihi süreçten geçirmesine; siyasi, felsefi, teolojik yahut edebi boyutlarıyla ortaya sermesine mahzur değil. O yüzden Frye’ın yazdığı kitaplarla, yaptığı konuşmalardan oluşan kitapları içinde epeyce bir fark yok. Metot tıpkı. örneğin mevzunun tarihi sürecini sergileme esnasında bile Frye’ın eleştirellikten uzak duramadığını görüyoruz. Eleştiriyi yedeğine almadan tek cümle kurmadığını, tek kelam etmediğini rahatlıkla söyleyebiliriz. Ayrıyeten Frye, kitaplarında olduğu üzere konferanslarında da, eleştirmen/kuramcı kimliğinin katiyen dışına çıkmıyor. örneğin fazlaca düzgün yapabileceğini düşündüğüm biçimde, vaaz vermiyor. söylemiş olduği ve yazdığı her şey, biroldukca farklı alanın ortasında rahatlıkla dolaşsa da, edebiyat tenkidinin hassas çizgisini gözetiyor.
Ketebe’den çıkan bu üç Northrop Frye çevirisini okurken, Frye’ın tenkit kuramına birer yaklaşma uğraşı içine girdiğimizi fark ederiz. Pekala, İkili Görüş’te neler var? Kitap dört kısımdan oluşuyor: “Dile Dair İkili Görüş”, “Doğaya Dair İkili Görüş”, “Zamana Dair İkili Görüş”, “Tanrı’ya Dair İkili Görüş”. Frye kitabın “Ön söz”ünde, “…Bu küçük kitabı, Kutsal Kitap ile seküler kültür içindeki alakalar üzerine yazdığım daha uzun kitapların -The Freat Code ile Words with Power- daha kısa ve daha kolay anlaşılır biçimine dönüştürmeyi ummuştum.” diye belirtiyor. Lakin güya “bu küçük kitabı”n sonuna geldiğinde de şunu fark ediyor: Bu konuları “kısa” ve “kolay anlaşılır” ne yazmak mümkün ne de konuşmak. bir daha de Frye’ın da dediği üzere, İkili Görüş’ten Büyük Şifre ve Kudretli Kelimeler’e yol bulunabilir, hiç değilse bu kitapta işlenen bahis ve kavramlara İkili Görüş yardımıyla aşinalık kazanılır.
DÜNYAYI ALGILAMA BİÇİMİ
Frye’ın İkili Görüş’de dönüp dolaşıp söylemiş olduği şey, başka iki kitabının da şifresini oluşturur: “İnsanlar ilgili varlıklardır ve bana o denli geliyor ki iki tıp ilgi vardır: birincil ve ikincil.” Birincil ilgilerden kastı: “Gıda, cinsellik, mülkiyet ve hareket özgürlüğü üzere şeylerdir.” İkincil ilgiler ise, “siyasi, dini ve öbür ideolojik bağlılıklar”dır. Frye kavram, husus, olay ve kahramanlara bu iki görüşün bir arada uygulanması gerektiğini söyler. Birini başkasından ayırdığımızda, bahis eksik yahut yanlış anlaşılacaktır. Frye’ın mevzuyu açıklarken verdiği örnekler, Kutsal Kitap’tan, yakın siyasi hadiselerden ve şiirlerden olur. Muhtemelen dinleyicileri epey sıkmamak için de, örnekler üzerinde kısa kısa durup geçer. Bunda ne var, bunu herkes biliyor, her şeye maddi-manevi diye iki açıdan bakmak gerekmez mi diye düşünebilirsiniz? O denli değil aslında. Frye, Marksizm’le Hıristiyanlık’ı karşılaştırır. Bu, seküler kültürle Kutsal Kitap karşılaştırmasına dönüşür. Marksist, sosyalist yahut komünist nizamların, sıkıntıya yalnızca ikincil ilgiler açısından yaklaşması ötürüsıyla, örneğin 21. yüzyılda dünya genelinde görülen hava kirliliği, pak su zahmeti yahut doğal beslenme üzere sıkıntıların yaşandığına işaret eder. ötürüsıyla birincil ilgiler, dünya genelinde ikincil ilgileri geri plana atmıştır. Ancak bu ikincil ilgilerin değersizliği manasına gelmemektedir.
böyle yazınca, ben de Frye’ın kuramını, “daha anlaşılır” ele almaya çalıştığımı fakat başaramadığımı fark ettim. halbuki çabucak hemen İkili Görüş’ün birinci kısmından bile hakikat düzgün kelam edemedim. Öyleyse, yazımı şöyle noktalayayım: Yazı boyunca ismini andığım Northrop Frye kitaplarının birini bile elinize almanız, ötekini de okumanızı gerektirecektir.