JoKeR
Active member
NECMETTİN TURİNAY
Alman şairi Goethe, ben şiirlerimi kovalardan su boşaltır üzere müellifim diyor. Dolu bir kovanın boşaltılmasını düşünün, işte öyle! Bu kelamın manası, şiirin sanatkarda bir iç tazyik olarak biriktiği, akabinde da büyük patlamalar halinde dışa vurduğu olabilir. Ama işin okuyucuya dönük tarafı, doğaçlama bir etki olarak izah edilebilir.
Hakikaten bizim edebiyatımızda da bu biçimdeleri eksik değildir. Yunus Emre, Fuzuli, Abdülhak Hamid üzere şairler, bu biçimde bir etki bırakır insanın üzerinde. Bu kümeye kuşkusuz Mehmet Akif ile Necip Fazıl üzere şairlerin de dahil edilmeleri gerekir. Ayrıyeten Sezai Karakoç’un yıllar evvel okuduğum anılarında, buna misal hallerine şahit olduğumu söyleyebilirim. Şair, eski Yeni Kapı kıyılarında oturuyor, denize karşı! Oturduğu yerde durmaksızın şiir boşalıyor ortasından. Birbiri ardınca ve kesintisiz. Lakin bu hal, Sezai Beyefendi şiirinin tamamı için geçerli midir? Bundan o kadar da emin olamadığımı söylemek isterim. İşte yenice ve tekrar okuduğum Leylâ ve Mecnun’unda (1980) Sezai Bey’in, yapıtını yazarken nasıl durup düşündüğüne, uzun ortalar verdiğine, vakit zaman tıkandığına, verdiği ortaların akabinde Leylâ ile Mecnun anlatısına tekrar geri döndüğüne dair tabirleri ile karşılaşılmaktadır ki, bunlar benim için sıradan şaşırtan oldu desem yeridir. Hakikaten ilgili yapıtın ortalarda bir yerinde, Sezai Karakoç bakın neler söylüyor:“Bu hikayenin önünde nasıl durdun? neden kendini bu sarp yollara vurdun? Daha güzelini mi yazacaksın, içlilikte Fuzuli’den? Daha ileri mi gideceksin Nizami’den? Daha derine mi ineceksin Mollâ Câmi’den? Çağın geçer akçe hususları dururken, bu ateşten işe giriştin, niye? Diye bir kuşku yedi kitabın şairini. Yaşadı adeta Leylâ ve Mecnun hikâyesini” (s. 57).
Bunları kendi kendine sorarken bakın nereye varıyor şair? “Aylar, yıllar geçti, yazamadı tek mısra?” Şairin yan yana ve birbiri peşi sıra verdiğim üstteki mısralarından çıkan sonuç şudur: Şair Karakoç, şarkın büyük aşk destanı Leylâ ile Mecnun’u bir de kendisi yazmaya karar vermiş. Klasik devirlerde Mollâ Câmi, Nizami ve Fuzuli tarafınca form verilmiş kıssayı yenilemek, daha doğrusu da klâsik anlatıyı çağdaş bir lisana dönüştürmek istiyor. Bunu kendi lisanıyla, kendi şiirinin imkânlarıyla gerçekleştirmeyi düşünüyor. İşte anlaşılıyor ki bunda da zorlanıyor şair. Ortadan aylar, yıllar geçtiği biçimde de yazamadığını itiraf ediyor. ötürüsıyla bütün bunlardan anladığımız, şairin yazmak istediği aşk destanına çabucak hemen daha başlayamadığı, değil de nedir? Ama ilgili yapıtın “Şairin Kuşkusu”, “Parantez”, “Dönüş” üzere kısımları dikkatle okunursa, bunun bu biçimde olmadığını fark etmek güç olmuyor. Çünkü sanatçı yapıtına tarihini vermediği bir eski vakitte başlamıştır. ötürüsıyla uzun vakit içinder girmiş araya! O eski tutku, Leylâ ile Mecnun’u tamamlama tutkusu da ortasından hiç mi hiç çıkmayarak! O badireler içinde şair tekrar kendisi olarak konuşuyor: “Anladı ki bu hikaye diğer bir öykü! Ne şiir işi yalnızca, ne de bir türkü!” Kendi kendine bu biçimde hayıflanırken, Leylâ ve Mecnun öbür dünyalardan şaire, “Sus, yazma bizi, kır kalemini!” biçiminde hatırlatmalarda bulunmasınlar mı?
Bu durumda ne yapsın Sezai Karakoç? Aklı yapıtına takılı kalmış, onu tamamlayıp bitirmek isteyen sanatçı?İşte yapıtın bu kısımlarında Karakoç, Leylâ ile Mecnun’un yürek burkan trajik aşk yanı sıra, direkt kendi trajiğini de öne çıkarıyor. ötürüsıyla yapıtına başlamış, yarım bırakmış, onu tamamlayıp bitirmek de isteyen sanatkarın yaşadığı iç çelişki, elimizin altındaki yapıta ikinci bir boyut daha katıyor. Katıyor katmasına da, sanatkârın yazdığı, anlattığı kıssanın kahramanları ile bu derecede içli dışlı oluşu, onların etkisi altına girmesi, dahası bu etkinin yapıtın ilerleyişini sekteye uğratacak derecelere varması görülmüş, işitilmiş bir şey midir? İşte Sezai Karakoç bu basamakta, hâiz olduğu şiir dehasının yanı sıra, önemli bir kurgu ustası olduğunu da ortaya koymaktadır ki bu hepsinden şaşırtıcıdır. Ama Sezai Bey’de şahidi olduğumuz bu özgün denemenin iki farklı uygulamasına; şahsen Fuzuli’de ve onun Leyla vü Mecnun’unda; ayrıyeten kendisini ülkesi, milleti ve inancının Mecnun’u düzeyine yükseltmeyi başaran Mehmet Akif’te ve onun şimdiye kadar bedeli fark edilmemiş mesnevi-romanlar’ında da karşılaştığımızı rahatlıkla söyleyebilirim.
ŞAİRİN YAPITINA GERİ DÖNÜŞÜ
tekrar Sezai Bey’e ve yapıtına dönecek olursak, o artık yazmayı bırakmış ve yapıtı de öylece yarım kalmıştır. Ancak onu tamamlamak dileğini da sürekli koruma etmek kaydıyla! Pekala ne vakit dönebilecektir yapıtına? İşte onun da yanıtı: “Yazmayacağım dedi/ Leylâ ve Mecnun yaz demedikçe!”Şairin yapıtına geri dönüşü!.. Ancak bu sorun daha uzun izahları gerekli kılıyor. Ayrıyeten bu sayfaların sonluluğu ötürüsıyla ben de yapamayacağım bunu. Onun için Sezai Bey’in Leylâ ve Mecnun’un bu biçimde bir dikkatle ve bir bütün olarak okunması en uygunudur. Bütün bu izahların akabinde, ister istemez çeşitli sorular üşüşüyor insanın zihnine. Bunlardan birincisi, yapıtın tipi ile ilgili: Leylâ ile Mecnun direkt, yekpare bir şiir midir? Yoksa onun kurgu ve anlatı tarafı daha mı ağır basmaktadır? Hakikaten bizim kanaatimiz ikinci şıktan yana!.. Sezai Beyefendi ilgili yapıtını, “Şiirler/ 6” ismiyle yayınlamış olsa bile! Zira şair bu yapıtında iç içe geçmiş iki kıssa anlatıyor bize. Biri direkt Leylâ ile Mecnun hikâyesi!.. Oburu de kendi yazma hadisesini, ikinci bir kıssa katmanı olarak yapıta yedirmesi! Sezai Bey’in post-modern öncesi periyotta bu biçimde bir deneme gerçekleştirmesi her bakımdan şaşırtıcıdır.
FUZULİ VE LEYLA SEMBOLÜ
Öteki bir konu da, Sezai Bey’in, ilgili yapıtı ne vakit yazmaya başlamış olabileceği sorusudur. Sanatkarın yapıtını yazarken verdiği uzun ortalar, bize göre yalnızca kurgu ile izah edilemez. Öyleyse eser 1980’de yayınlandığına göre, bu tarih ne kadar geriye çekilebilir? Bunu ister istemez düşünmek durumunda kalıyoruz. Buradan da hatıra gelen şu oluyor:
Birincisi, birinci periyot Diriliş’lerinde, klasik metin yayınlarının arttığı sıralar. İkincisi de Sezai Bey’in, Mehmet Akif’le meşgul olduğu vakit içinder. Daha açık olarak da Sezai Bey’i Fuzuli’ye, Leylâ ve Mecnun’a sevk eden birinci uyarıcının, Mehmet Akif olduğunu burada tabir etmek isterim. Akif’te gördüğümüz Fuzuli etkileri, Leylâ ve Mecnun imgelerinin bir daha ihyası, Sezai Bey’in gözünden kaçmış olmamalıdır. Hakikaten Safahat’a ve Akif şiirine vakıf olanlar bunu yeterli bilirler. Uğrunda kendini helâk ettiği ülkülerini, Leylâ sembolü üzerinden yansıtmaya çalışan Mehmet Akif’in, kendi kendini Mecnun düzeyine indirgediği de bilinmez değildir.
Alman şairi Goethe, ben şiirlerimi kovalardan su boşaltır üzere müellifim diyor. Dolu bir kovanın boşaltılmasını düşünün, işte öyle! Bu kelamın manası, şiirin sanatkarda bir iç tazyik olarak biriktiği, akabinde da büyük patlamalar halinde dışa vurduğu olabilir. Ama işin okuyucuya dönük tarafı, doğaçlama bir etki olarak izah edilebilir.
Hakikaten bizim edebiyatımızda da bu biçimdeleri eksik değildir. Yunus Emre, Fuzuli, Abdülhak Hamid üzere şairler, bu biçimde bir etki bırakır insanın üzerinde. Bu kümeye kuşkusuz Mehmet Akif ile Necip Fazıl üzere şairlerin de dahil edilmeleri gerekir. Ayrıyeten Sezai Karakoç’un yıllar evvel okuduğum anılarında, buna misal hallerine şahit olduğumu söyleyebilirim. Şair, eski Yeni Kapı kıyılarında oturuyor, denize karşı! Oturduğu yerde durmaksızın şiir boşalıyor ortasından. Birbiri ardınca ve kesintisiz. Lakin bu hal, Sezai Beyefendi şiirinin tamamı için geçerli midir? Bundan o kadar da emin olamadığımı söylemek isterim. İşte yenice ve tekrar okuduğum Leylâ ve Mecnun’unda (1980) Sezai Bey’in, yapıtını yazarken nasıl durup düşündüğüne, uzun ortalar verdiğine, vakit zaman tıkandığına, verdiği ortaların akabinde Leylâ ile Mecnun anlatısına tekrar geri döndüğüne dair tabirleri ile karşılaşılmaktadır ki, bunlar benim için sıradan şaşırtan oldu desem yeridir. Hakikaten ilgili yapıtın ortalarda bir yerinde, Sezai Karakoç bakın neler söylüyor:“Bu hikayenin önünde nasıl durdun? neden kendini bu sarp yollara vurdun? Daha güzelini mi yazacaksın, içlilikte Fuzuli’den? Daha ileri mi gideceksin Nizami’den? Daha derine mi ineceksin Mollâ Câmi’den? Çağın geçer akçe hususları dururken, bu ateşten işe giriştin, niye? Diye bir kuşku yedi kitabın şairini. Yaşadı adeta Leylâ ve Mecnun hikâyesini” (s. 57).
Bunları kendi kendine sorarken bakın nereye varıyor şair? “Aylar, yıllar geçti, yazamadı tek mısra?” Şairin yan yana ve birbiri peşi sıra verdiğim üstteki mısralarından çıkan sonuç şudur: Şair Karakoç, şarkın büyük aşk destanı Leylâ ile Mecnun’u bir de kendisi yazmaya karar vermiş. Klasik devirlerde Mollâ Câmi, Nizami ve Fuzuli tarafınca form verilmiş kıssayı yenilemek, daha doğrusu da klâsik anlatıyı çağdaş bir lisana dönüştürmek istiyor. Bunu kendi lisanıyla, kendi şiirinin imkânlarıyla gerçekleştirmeyi düşünüyor. İşte anlaşılıyor ki bunda da zorlanıyor şair. Ortadan aylar, yıllar geçtiği biçimde de yazamadığını itiraf ediyor. ötürüsıyla bütün bunlardan anladığımız, şairin yazmak istediği aşk destanına çabucak hemen daha başlayamadığı, değil de nedir? Ama ilgili yapıtın “Şairin Kuşkusu”, “Parantez”, “Dönüş” üzere kısımları dikkatle okunursa, bunun bu biçimde olmadığını fark etmek güç olmuyor. Çünkü sanatçı yapıtına tarihini vermediği bir eski vakitte başlamıştır. ötürüsıyla uzun vakit içinder girmiş araya! O eski tutku, Leylâ ile Mecnun’u tamamlama tutkusu da ortasından hiç mi hiç çıkmayarak! O badireler içinde şair tekrar kendisi olarak konuşuyor: “Anladı ki bu hikaye diğer bir öykü! Ne şiir işi yalnızca, ne de bir türkü!” Kendi kendine bu biçimde hayıflanırken, Leylâ ve Mecnun öbür dünyalardan şaire, “Sus, yazma bizi, kır kalemini!” biçiminde hatırlatmalarda bulunmasınlar mı?
Bu durumda ne yapsın Sezai Karakoç? Aklı yapıtına takılı kalmış, onu tamamlayıp bitirmek isteyen sanatçı?İşte yapıtın bu kısımlarında Karakoç, Leylâ ile Mecnun’un yürek burkan trajik aşk yanı sıra, direkt kendi trajiğini de öne çıkarıyor. ötürüsıyla yapıtına başlamış, yarım bırakmış, onu tamamlayıp bitirmek de isteyen sanatkarın yaşadığı iç çelişki, elimizin altındaki yapıta ikinci bir boyut daha katıyor. Katıyor katmasına da, sanatkârın yazdığı, anlattığı kıssanın kahramanları ile bu derecede içli dışlı oluşu, onların etkisi altına girmesi, dahası bu etkinin yapıtın ilerleyişini sekteye uğratacak derecelere varması görülmüş, işitilmiş bir şey midir? İşte Sezai Karakoç bu basamakta, hâiz olduğu şiir dehasının yanı sıra, önemli bir kurgu ustası olduğunu da ortaya koymaktadır ki bu hepsinden şaşırtıcıdır. Ama Sezai Bey’de şahidi olduğumuz bu özgün denemenin iki farklı uygulamasına; şahsen Fuzuli’de ve onun Leyla vü Mecnun’unda; ayrıyeten kendisini ülkesi, milleti ve inancının Mecnun’u düzeyine yükseltmeyi başaran Mehmet Akif’te ve onun şimdiye kadar bedeli fark edilmemiş mesnevi-romanlar’ında da karşılaştığımızı rahatlıkla söyleyebilirim.
ŞAİRİN YAPITINA GERİ DÖNÜŞÜ
tekrar Sezai Bey’e ve yapıtına dönecek olursak, o artık yazmayı bırakmış ve yapıtı de öylece yarım kalmıştır. Ancak onu tamamlamak dileğini da sürekli koruma etmek kaydıyla! Pekala ne vakit dönebilecektir yapıtına? İşte onun da yanıtı: “Yazmayacağım dedi/ Leylâ ve Mecnun yaz demedikçe!”Şairin yapıtına geri dönüşü!.. Ancak bu sorun daha uzun izahları gerekli kılıyor. Ayrıyeten bu sayfaların sonluluğu ötürüsıyla ben de yapamayacağım bunu. Onun için Sezai Bey’in Leylâ ve Mecnun’un bu biçimde bir dikkatle ve bir bütün olarak okunması en uygunudur. Bütün bu izahların akabinde, ister istemez çeşitli sorular üşüşüyor insanın zihnine. Bunlardan birincisi, yapıtın tipi ile ilgili: Leylâ ile Mecnun direkt, yekpare bir şiir midir? Yoksa onun kurgu ve anlatı tarafı daha mı ağır basmaktadır? Hakikaten bizim kanaatimiz ikinci şıktan yana!.. Sezai Beyefendi ilgili yapıtını, “Şiirler/ 6” ismiyle yayınlamış olsa bile! Zira şair bu yapıtında iç içe geçmiş iki kıssa anlatıyor bize. Biri direkt Leylâ ile Mecnun hikâyesi!.. Oburu de kendi yazma hadisesini, ikinci bir kıssa katmanı olarak yapıta yedirmesi! Sezai Bey’in post-modern öncesi periyotta bu biçimde bir deneme gerçekleştirmesi her bakımdan şaşırtıcıdır.
FUZULİ VE LEYLA SEMBOLÜ
Öteki bir konu da, Sezai Bey’in, ilgili yapıtı ne vakit yazmaya başlamış olabileceği sorusudur. Sanatkarın yapıtını yazarken verdiği uzun ortalar, bize göre yalnızca kurgu ile izah edilemez. Öyleyse eser 1980’de yayınlandığına göre, bu tarih ne kadar geriye çekilebilir? Bunu ister istemez düşünmek durumunda kalıyoruz. Buradan da hatıra gelen şu oluyor:
Birincisi, birinci periyot Diriliş’lerinde, klasik metin yayınlarının arttığı sıralar. İkincisi de Sezai Bey’in, Mehmet Akif’le meşgul olduğu vakit içinder. Daha açık olarak da Sezai Bey’i Fuzuli’ye, Leylâ ve Mecnun’a sevk eden birinci uyarıcının, Mehmet Akif olduğunu burada tabir etmek isterim. Akif’te gördüğümüz Fuzuli etkileri, Leylâ ve Mecnun imgelerinin bir daha ihyası, Sezai Bey’in gözünden kaçmış olmamalıdır. Hakikaten Safahat’a ve Akif şiirine vakıf olanlar bunu yeterli bilirler. Uğrunda kendini helâk ettiği ülkülerini, Leylâ sembolü üzerinden yansıtmaya çalışan Mehmet Akif’in, kendi kendini Mecnun düzeyine indirgediği de bilinmez değildir.