JoKeR
Active member
Atatürk Kültür Merkezi’nin (AKM) Cumhuriyet Bayramı’nda yapılan açılışında Mimar Sinan’ı mevzu alan “Sinan” operası seslendirildi. Hareketli sahnesi, akustik performansı ve 2 bin 40 kişi kapasitesiyle Türk operasının “gurur binası” olarak inşa edilen salonun açılışı için Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın isteğiyle hazırlanan eser Türk kültür ve sanatına damgasını vurdu. Hasan Uçarsu’nun bestelediği yapıtın librettosunu Halit Refiğ’in birebir isimli senaryosundan hareketle Bertan Rona yazdı. Orkestrayı ise şef Gürer Aykal yönetti. Bu değerli yapıtta emeği olan Cumhurbaşkanı Başdanışmanı Fecir Alptekin, yapıtın bestekarı Hasan Uçarsu, libretto müellifi Bertan Rona ile buluşup hem yapıtı birebir vakitte bu yapıtın kültür hayatımıza katkıları üzerine konuştuk.
Fecir Alptekin
-AKM’nin açılışı için nasıl bir eser seçileceği merak konusuydu. Pekala bu eser narış sipariş verildi? Öykü nasıl başladı?
Fecir Alptekin: Cumhurbaşkanımız Recep Tayyip Erdoğan Atatürk Kültür Merkezi için yeni bir eser gerektiği, yerli ve ulusal, yeni bir eser gerektiği noktasındaydı. Birtakım fikir alışverişleri yapıldıktan daha sonra Sinan konusu üzerine yoğunlaşıldı.
– Öteki mevzu seçenekleri de var mıydı?
Fecir Alptekin: Biroldukca bahis geçti aklımızdan. Kuşkusuz bu hususların hepsi kıymetli, değerliydi. Lakin Atatürk Kültür Merkezi’nin İstanbul’da olması, Sinan’ın bir İstanbul mimarı olması ve bu yapı bununla birlikte İstanbul için kıymetli bir yapı olması niçiniyle Mimar Sinan’ı anlatan bir opera yapmak fikri öne çıktı. Bu süreçte Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası’nın şefi Cemi’i Can Deliorman’la da epeyce fikir alışverişinde bulunduk. Sonuç olarak Sayın Cumhurbaşkanımız bu operayı bestelemesi için Hasan Uçarsu’ya sipariş vermiş oldu.
SİNAN OPERASI BENCE BİR BAŞ YAPIT
– Tarihimiz için pahalı bir kıssanın seçilmiş olmasının değeri neydi?
Fecir Alptekin: Bizim için Verdi’nin Aida Operasını izlemek diğer bir şey Yasal Sultan Süleyman ile Sinan’ın diyaloğunu bir opera formatında izlemek diğer bir şey. Biz bu operanın hem ulusal opera repertuvarımıza girmesini tıpkı vakitte New York’ta, Londra’da Milano’da bizden bir kıssa olarak opera sahnelerinde olmasını istiyoruz. Yasal Sultan Süleyman’ı, kendi tarihimizi yalnızca tarih kitaplarında değil opera sahnesinde de anlatmak istedik. Sinan Operası bence bir baş yapıt oldu. Ben librettoyu okurken bile ağlamıştım. Beste eklendi, provalarda daha fazlaca ağladım. Mimar Sinan’ın Yasal Sultan Süleyman’a Süleymaniye’nin anahtarını sunduğu anı görüyorsunuz. Bizim milletimizden kim olsa bunu sahnede görüp duygulan-maması mümkün değil.
– Eser birden epeyce tesadüfü de barındırıyor…
Fecir Alptekin: Öncelikle 85 yıl ortadan daha sonra Türkiye tarihinde birinci sefer bir cumhurbaşkanı opera yapıtı siparişi verdi. Yani Gazi Mustafa Kemal Atatük’ten daha sonra birinci kere Cumhurbaşkanımız Recep Tayyip Erdoğan bir opera yapıtı için sipariş vermiş oldu. Bu nitekim epeyce manalı bir ayrıntıdır. Bunun yanında yapıtın librettosu için Halit Refiğ’in filmleştirilmemiş bir Koca Sinan senaryosundan yola çıkıldı. Refiğ sıhhatinde bu eser sinemaya çekilirse müziklerini Adnan Saygun’un yapmasını istemiş. yıllar daha sonra operaya uyarlanan bu yapıtın müziklerini Saygun’un geride bıraktığı en değerli öğrencisi Hasan Uçarsu yaptı. Diğer bir tesadüf de Bertan Rona’nın Halit Refiğ’in değerli eşi Gülper Refiğ’in doktora öğrencisi olmasıydı. Atatürk’ün sipariş verdiği operada da bir daha Adnan Saygun’un imzası var.
Türkiye bayraktar olabilir
Yapıtta hangi karakterleri nazaranceğiz?
Bertan Rona: Natürel Sinan’ı ben bir sanatçı olarak verdim. Çok romantize etmeden lakin heyecanlı ve hayatını işine adayan biri olarak yansıttım. Yasal Sultan Süleyman da bana kalırsa bu yapıtta Sinan kadar değerli. Çok bilge ve kışkırtmalara karşın Sinan’a yani sanatkara güveniyor. Onun haricinde Rüstem Paşa, devlet terbiyesiyle yetişmiş ve aslolanın devletin devamlılığı bekası olduğuna inanan istikametiyle ortaya çıkıyor. Mihrimah Sultan’ı hem sanat düşkünü tıpkı vakitte dünyanın maddi manada da en güçlü sultanı olması özelliğiyle görüyoruz. Ebusuud Efendi ise sahiden yana olan tipik bir kadı. Bütün bunların yanı sıra beraberinde Türk ulusal opera repertuvarına bir eser kazandırmak fazlaca değerliydi. Avrupa’da ve dünyada da melodik yapıya ve varlıklı folklorik gerece epey muhtaçlık olduğunu düşünüyorum. Çok sesli müzik dünya genelinde aslında bir arayış içerisinde ve Türkiye üzere Azerbaycan üzere ülkeler bu bahiste aslında bayraktarlık yapıp yani ipi göğüsleyebilirler.
Hasan Uçarsu
Bu eser kendimize olan inancın somut halidir
– Hem yapıtın içeriği birebir vakitte sahneleneceği yer kuşkusuz hayli özel. Pekala Hasan Uçarsu Hocam siz beste siparişi alınca neler hissettiniz?
Hasan Uçarsu: Benim için bu serüven 2019 yılının haziran ayının son gününde başladı. Fecir Hanım bana bu husustaki niyetlerini, fikirlerini iletti. Ben sürecin kolay olmayacağını biliyordum. Çok büyük bir sorumluluk olduğu ortadaydı. Lakin düşünüp taşınınca bu riski almak istedim. Akabinde da çalışmalara başladım.
– Sinan üzerine çalışmak sizin üzerinde nasıl bir tesir oluşturdu?
Hasan Uçarsu: O yaz boyunca Sinan üzerine yazılan çabucak her yapıtı inceledim, okudum. Onunla ilgili yazılan oyunları topladım. Bu çalışmalar esnasında Sinan ile aramda bir gönül bağı oluştu. Bu süreçte benim için de değişik bir tesadüf ortaya çıktı. Mimar Sinan’ın arkadaşı şair ve nakkaş Sai Mustafa Çelebi tarafınca Mimar Sinan’ın ağzından yazılan Tezkiretü’l-Bünyan’da (Yapılar Kitabı) şu tabirlere rastladım: “Ustamın eli altında, tıpkı bir pergel üzere bir ayağım sabit olarak, merkez ve çevreyi gözledim. Sonunda bir daha tıpkı bir pergel üzere yay çizerek, görgümü artırmak için diyarlar gezmeye istek duydum.” Aslında bu pergel meselai ben yıllardır sanat anlayışımı anlatırken kullanırdım. Bu değişik tesadüf beni daha da heyecanlan-dırdı.
– Çalışmalara Bertan Beyefendi eklendikten daha sonra süreç netleşmeye başladı sanırım…
Hasan Uçarsu: 2019’un ekim ayında librettosu için Bertan’la bağlantıya geçtik. Olağan o sıralarda aklımızda hayli fazla soru vardı: Sahneler nasıl olacak? Sahne değişimleri nasıl olacak? Neyi vurgulayacağız? Neyi ne kadar vurgulayacağız? Bu noktada bir bestekar olarak benim de ondan isteklerim oldu. örneğin koro olsun dedim. Yeniçeri, emekçiler ve finalde de bir halk korosu var. Sahiden hayli ağır çalıştık. Provalar çok hoş gitti. Orkestra şefimiz olan Gürel Aykal da bize fazlaca yeterli geldi, bizi toparladı. Herkes büyük bir özveri ve şevkle çalıştı. Ağır çalıştık ve ben sonuçtan fazlaca epeyce mutluyum. Bu eser kendine, kendi besteciliğine, kendi müzisyenine, kendi toprağının insanına inanmasının somut bir halidir. Bu hepimiz için değerli bir örnek olacak. Zira bir ülkeyi kalkındıracak olan budur.
Bertan Rona
Kronoloji değil ontoloji kıymetli
– Son iki yıldan bu yana bu eser üzerine çalışıyorsunuz. Pekala Osmanlı tarihiyle ilgili bir öykünün opera yapıtı haline getirilmesi güç muydu?
Bertan Rona: Öncelikle Sinan’ın hayatı opera olmaya epeyce müsait değildi. Olağan ki bu AKM üzere bir binanın açılışı için epeyce güzel bir husus tercihi. Ancak Sinan’ın ömründe dramatik çatışma ögesi az. Bir kıssanın senaryoya dönmesi için çatışma gerekir. O devirde ise bilhassa insanların birey olarak varlıkları ön planda olmadığı için Sinan’ın hayatıyla ilgili bu cins ayrıntılara hâkim değiliz. Yalnızca ana çizgileriyle biliyoruz.
– Pekala tahlil nasıl sağlandı?
Bertan Rona: Sinan hayatına baktığımızda çatışmayı gördüğümüz tek bir mevzu var. O da Süleymaniye Camii’nin kendisine Sultan tarafınca kendisine sipariş edilmesi, fakat inşaatın yedi yıl uzaması ve epeyce fazla harcama yapıldığı üzere dedikoduların ortaya çıkmasıdır. Bu süreçte Rüstem Paşa tarafınca yürütülen muhalefet, Sinan’ın bu mevzuda kasvet çekmesine ve padişahla da karşı karşıya gelmesine niye oluyor. Biz de öykümüzü buraya kurduk. Turan Oflazoğlu ve Hayati Çorbacıoğlu üzere büyük oyun muharrirlerimiz da Sinan üzerine çalıştıkları oyunlarında daima buraya ağırlaşmışlar. Doğal tek kasvet bu değildi. Bizden bir mevzuyu, İslam muhitinden ve doğudan bir mevzuyu, Avrupa medeniyetinin tabirini en yüksek noktada bulduğu bir opera formuyla vermek üzere riskli bir ögesi barındırdığı için zorlandığımı itiraf edebilirim. Bu başlı başına bir analoji, başlı başına bir anakronizm tehlikesi içeriyor aslına bakarsan.
– Bu nelere niye olabilirdi?
Bertan Rona: Haremlik selamlık niçiniyle bir ortaya gelmemesi gereken insanların bir arada arya söylemesi ne kadar yanlışsız olabilir? Bunlara dikkat etmek gerekiyordu. Bunun yanında Yasal Sultan Süleyman ve Rüstem Paşa üzere epeyce değerli kişiselyetlerin de tarihi kimliklerine haksızlık etmemek gerekiyordu. Benim elimin, kolumun bağlı olduğu noktalarda müzik önemli manada imdada yetişti. Finalde Yahya Kemal’in Süleymaniye’de Bayram Sabahı şiirini kullandım. Zira bizler bu coğrafyanın insanları olarak vakit dediğimiz şeyin yaratılmış bir şey olduğuna inanıyoruz. ötürüsıyla bu metinde kronoloji değil ontoloji değerli, yani tevhit kavramı bütün yapıtın temelinde yer alıyor. Hem yerde birebir vakitte zamanda birlik kelam konusu.
Fecir Alptekin
-AKM’nin açılışı için nasıl bir eser seçileceği merak konusuydu. Pekala bu eser narış sipariş verildi? Öykü nasıl başladı?
Fecir Alptekin: Cumhurbaşkanımız Recep Tayyip Erdoğan Atatürk Kültür Merkezi için yeni bir eser gerektiği, yerli ve ulusal, yeni bir eser gerektiği noktasındaydı. Birtakım fikir alışverişleri yapıldıktan daha sonra Sinan konusu üzerine yoğunlaşıldı.
– Öteki mevzu seçenekleri de var mıydı?
Fecir Alptekin: Biroldukca bahis geçti aklımızdan. Kuşkusuz bu hususların hepsi kıymetli, değerliydi. Lakin Atatürk Kültür Merkezi’nin İstanbul’da olması, Sinan’ın bir İstanbul mimarı olması ve bu yapı bununla birlikte İstanbul için kıymetli bir yapı olması niçiniyle Mimar Sinan’ı anlatan bir opera yapmak fikri öne çıktı. Bu süreçte Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası’nın şefi Cemi’i Can Deliorman’la da epeyce fikir alışverişinde bulunduk. Sonuç olarak Sayın Cumhurbaşkanımız bu operayı bestelemesi için Hasan Uçarsu’ya sipariş vermiş oldu.
SİNAN OPERASI BENCE BİR BAŞ YAPIT
– Tarihimiz için pahalı bir kıssanın seçilmiş olmasının değeri neydi?
Fecir Alptekin: Bizim için Verdi’nin Aida Operasını izlemek diğer bir şey Yasal Sultan Süleyman ile Sinan’ın diyaloğunu bir opera formatında izlemek diğer bir şey. Biz bu operanın hem ulusal opera repertuvarımıza girmesini tıpkı vakitte New York’ta, Londra’da Milano’da bizden bir kıssa olarak opera sahnelerinde olmasını istiyoruz. Yasal Sultan Süleyman’ı, kendi tarihimizi yalnızca tarih kitaplarında değil opera sahnesinde de anlatmak istedik. Sinan Operası bence bir baş yapıt oldu. Ben librettoyu okurken bile ağlamıştım. Beste eklendi, provalarda daha fazlaca ağladım. Mimar Sinan’ın Yasal Sultan Süleyman’a Süleymaniye’nin anahtarını sunduğu anı görüyorsunuz. Bizim milletimizden kim olsa bunu sahnede görüp duygulan-maması mümkün değil.
– Eser birden epeyce tesadüfü de barındırıyor…
Fecir Alptekin: Öncelikle 85 yıl ortadan daha sonra Türkiye tarihinde birinci sefer bir cumhurbaşkanı opera yapıtı siparişi verdi. Yani Gazi Mustafa Kemal Atatük’ten daha sonra birinci kere Cumhurbaşkanımız Recep Tayyip Erdoğan bir opera yapıtı için sipariş vermiş oldu. Bu nitekim epeyce manalı bir ayrıntıdır. Bunun yanında yapıtın librettosu için Halit Refiğ’in filmleştirilmemiş bir Koca Sinan senaryosundan yola çıkıldı. Refiğ sıhhatinde bu eser sinemaya çekilirse müziklerini Adnan Saygun’un yapmasını istemiş. yıllar daha sonra operaya uyarlanan bu yapıtın müziklerini Saygun’un geride bıraktığı en değerli öğrencisi Hasan Uçarsu yaptı. Diğer bir tesadüf de Bertan Rona’nın Halit Refiğ’in değerli eşi Gülper Refiğ’in doktora öğrencisi olmasıydı. Atatürk’ün sipariş verdiği operada da bir daha Adnan Saygun’un imzası var.
Türkiye bayraktar olabilir
Yapıtta hangi karakterleri nazaranceğiz?
Bertan Rona: Natürel Sinan’ı ben bir sanatçı olarak verdim. Çok romantize etmeden lakin heyecanlı ve hayatını işine adayan biri olarak yansıttım. Yasal Sultan Süleyman da bana kalırsa bu yapıtta Sinan kadar değerli. Çok bilge ve kışkırtmalara karşın Sinan’a yani sanatkara güveniyor. Onun haricinde Rüstem Paşa, devlet terbiyesiyle yetişmiş ve aslolanın devletin devamlılığı bekası olduğuna inanan istikametiyle ortaya çıkıyor. Mihrimah Sultan’ı hem sanat düşkünü tıpkı vakitte dünyanın maddi manada da en güçlü sultanı olması özelliğiyle görüyoruz. Ebusuud Efendi ise sahiden yana olan tipik bir kadı. Bütün bunların yanı sıra beraberinde Türk ulusal opera repertuvarına bir eser kazandırmak fazlaca değerliydi. Avrupa’da ve dünyada da melodik yapıya ve varlıklı folklorik gerece epey muhtaçlık olduğunu düşünüyorum. Çok sesli müzik dünya genelinde aslında bir arayış içerisinde ve Türkiye üzere Azerbaycan üzere ülkeler bu bahiste aslında bayraktarlık yapıp yani ipi göğüsleyebilirler.
Hasan Uçarsu
Bu eser kendimize olan inancın somut halidir
– Hem yapıtın içeriği birebir vakitte sahneleneceği yer kuşkusuz hayli özel. Pekala Hasan Uçarsu Hocam siz beste siparişi alınca neler hissettiniz?
Hasan Uçarsu: Benim için bu serüven 2019 yılının haziran ayının son gününde başladı. Fecir Hanım bana bu husustaki niyetlerini, fikirlerini iletti. Ben sürecin kolay olmayacağını biliyordum. Çok büyük bir sorumluluk olduğu ortadaydı. Lakin düşünüp taşınınca bu riski almak istedim. Akabinde da çalışmalara başladım.
– Sinan üzerine çalışmak sizin üzerinde nasıl bir tesir oluşturdu?
Hasan Uçarsu: O yaz boyunca Sinan üzerine yazılan çabucak her yapıtı inceledim, okudum. Onunla ilgili yazılan oyunları topladım. Bu çalışmalar esnasında Sinan ile aramda bir gönül bağı oluştu. Bu süreçte benim için de değişik bir tesadüf ortaya çıktı. Mimar Sinan’ın arkadaşı şair ve nakkaş Sai Mustafa Çelebi tarafınca Mimar Sinan’ın ağzından yazılan Tezkiretü’l-Bünyan’da (Yapılar Kitabı) şu tabirlere rastladım: “Ustamın eli altında, tıpkı bir pergel üzere bir ayağım sabit olarak, merkez ve çevreyi gözledim. Sonunda bir daha tıpkı bir pergel üzere yay çizerek, görgümü artırmak için diyarlar gezmeye istek duydum.” Aslında bu pergel meselai ben yıllardır sanat anlayışımı anlatırken kullanırdım. Bu değişik tesadüf beni daha da heyecanlan-dırdı.
– Çalışmalara Bertan Beyefendi eklendikten daha sonra süreç netleşmeye başladı sanırım…
Hasan Uçarsu: 2019’un ekim ayında librettosu için Bertan’la bağlantıya geçtik. Olağan o sıralarda aklımızda hayli fazla soru vardı: Sahneler nasıl olacak? Sahne değişimleri nasıl olacak? Neyi vurgulayacağız? Neyi ne kadar vurgulayacağız? Bu noktada bir bestekar olarak benim de ondan isteklerim oldu. örneğin koro olsun dedim. Yeniçeri, emekçiler ve finalde de bir halk korosu var. Sahiden hayli ağır çalıştık. Provalar çok hoş gitti. Orkestra şefimiz olan Gürel Aykal da bize fazlaca yeterli geldi, bizi toparladı. Herkes büyük bir özveri ve şevkle çalıştı. Ağır çalıştık ve ben sonuçtan fazlaca epeyce mutluyum. Bu eser kendine, kendi besteciliğine, kendi müzisyenine, kendi toprağının insanına inanmasının somut bir halidir. Bu hepimiz için değerli bir örnek olacak. Zira bir ülkeyi kalkındıracak olan budur.
Bertan Rona
Kronoloji değil ontoloji kıymetli
– Son iki yıldan bu yana bu eser üzerine çalışıyorsunuz. Pekala Osmanlı tarihiyle ilgili bir öykünün opera yapıtı haline getirilmesi güç muydu?
Bertan Rona: Öncelikle Sinan’ın hayatı opera olmaya epeyce müsait değildi. Olağan ki bu AKM üzere bir binanın açılışı için epeyce güzel bir husus tercihi. Ancak Sinan’ın ömründe dramatik çatışma ögesi az. Bir kıssanın senaryoya dönmesi için çatışma gerekir. O devirde ise bilhassa insanların birey olarak varlıkları ön planda olmadığı için Sinan’ın hayatıyla ilgili bu cins ayrıntılara hâkim değiliz. Yalnızca ana çizgileriyle biliyoruz.
– Pekala tahlil nasıl sağlandı?
Bertan Rona: Sinan hayatına baktığımızda çatışmayı gördüğümüz tek bir mevzu var. O da Süleymaniye Camii’nin kendisine Sultan tarafınca kendisine sipariş edilmesi, fakat inşaatın yedi yıl uzaması ve epeyce fazla harcama yapıldığı üzere dedikoduların ortaya çıkmasıdır. Bu süreçte Rüstem Paşa tarafınca yürütülen muhalefet, Sinan’ın bu mevzuda kasvet çekmesine ve padişahla da karşı karşıya gelmesine niye oluyor. Biz de öykümüzü buraya kurduk. Turan Oflazoğlu ve Hayati Çorbacıoğlu üzere büyük oyun muharrirlerimiz da Sinan üzerine çalıştıkları oyunlarında daima buraya ağırlaşmışlar. Doğal tek kasvet bu değildi. Bizden bir mevzuyu, İslam muhitinden ve doğudan bir mevzuyu, Avrupa medeniyetinin tabirini en yüksek noktada bulduğu bir opera formuyla vermek üzere riskli bir ögesi barındırdığı için zorlandığımı itiraf edebilirim. Bu başlı başına bir analoji, başlı başına bir anakronizm tehlikesi içeriyor aslına bakarsan.
– Bu nelere niye olabilirdi?
Bertan Rona: Haremlik selamlık niçiniyle bir ortaya gelmemesi gereken insanların bir arada arya söylemesi ne kadar yanlışsız olabilir? Bunlara dikkat etmek gerekiyordu. Bunun yanında Yasal Sultan Süleyman ve Rüstem Paşa üzere epeyce değerli kişiselyetlerin de tarihi kimliklerine haksızlık etmemek gerekiyordu. Benim elimin, kolumun bağlı olduğu noktalarda müzik önemli manada imdada yetişti. Finalde Yahya Kemal’in Süleymaniye’de Bayram Sabahı şiirini kullandım. Zira bizler bu coğrafyanın insanları olarak vakit dediğimiz şeyin yaratılmış bir şey olduğuna inanıyoruz. ötürüsıyla bu metinde kronoloji değil ontoloji değerli, yani tevhit kavramı bütün yapıtın temelinde yer alıyor. Hem yerde birebir vakitte zamanda birlik kelam konusu.