Yerçekimsiz ortamda Küba eleştirisi

IşıkHaber

New member
Hükümet zıddı şovlara sahne olan Küba, süratle dünya basınında yankı buldu. Bir tarafta “Küba’da ‘özgürlük’ için yapılan son otuz yılın en büyük muhalif eylemi” yorumları yapılırken ülkenin Devlet Lideri Miguel Diaz-Canel, şovların ‘ABD sponsorluğunda paralı askerlerce’ düzenlendiğini söylemiş oldu, ülkesindeki devrimcileri, ‘karşı devrim’ olarak yorumladığı dalgaya karşı sokağa çağırdı. Küba’nın sokakları aslında iki cepheden şovlara sahne oluyor.

Küba son 1-2 yıldır ABD ablukasının ağırlaşması ve bu kuşatma altında pandemiyi yaşaması niçiniyle güç bir devirden geçiyor. Haliyle gündeme gelen aksiyonlar de basında ‘yoksulluk protestoları’ olarak yankı buldu. Gerek Türkiye’de gerekse dünyada, gölgesi kendisinden büyük bu şovlar bir anda ‘coşkuyla’ karşılandı. “Rejime karşı binler sokakta” yazan(1) Batı medyasının güya alternatif ismi Guardian’dan, “Küba’nın demokrasiye gereksinimi var” manşeti kullanılan(2) İspanya’nın ‘merkez sol’ gazetesi sanılan lakin gittikçe ‘merkeze’ yanlışsız kaymakta olan El Pais gazetesine…

Örneğin BBC Türkçe’de olaya dair pek çarpıcı bir haber yer aldı.(3) Haberi değişik kılansa yazdıklarından fazlaca yazmadıkları. Metin, kimi Kübalı sanatkarların bestelediği müziğin sokakta yankı bulmasına kadar ayrıntılı bilgiler veriyor. Lakin ne enteresan ki ülkenin sağlıktan besine, teknolojiden güç kaynaklarına pürüz koyan 61 yıllık ABD ablukasına dair tek bir hatırlatmada bulunulmuyor, yalnızca satır içinde “Trump yaptırımları” formunda anılıyor. Üstelik haberde ülkenin durumunu da Florida Üniversitesi akademisyenlerinden öğreniyoruz…

halbuki bir ülkenin ‘yoksulluktan şikayet edenleri’ aktarılacaksa, yaşananları oradaki tüm toplumsal ekonomik, tarihi gelişmelerle bir arada dikkate almak gerekiyor. Son günlerde Küba hakkında yaşanan bilgi kirliliğini ya da eksikliğini gidermek üzere, romantik bir Küba masalı anlatmaksızın kimi sorulara karşılık arayabiliriz.

ABD’NİN PANDEMİ ABLUKASI

Her şeydilk evvel, Küba halkının ekonomik ve ömür şartları bakımından son vakit içinderın en kuvvetli günlerini yaşadığı bir gerçek. Hatta sıhhat alanında nam salan Küba’nın Covid-19 salgınıyla uğraşta yetersiz kaldığı transferi eksik olmakla bir arada hakikat. Lakin bunların hiç biri, başı sonu olmayan olgular değil. Tam da bu yüzden Küba’dan bahsederken bahsimiz şayet yoksulluk ya da geri kalmış üzere durumlarsa, ülkenin karşılaştığı ablukadan bahsedip bahsetmemek bir tercih sıkıntısı değil.

niye mi? Bir örnek verelim, örneğin Küba idaresinin Covid-19 salgınıyla uğraşta başarısızlığı. Küba’nın bilhassa son periyotta artan olaylarla çabası kolay olmuyor. Birden fazla medya kuruluşu da bu durumu büyük harflerle aktarıyor. Buraya kadar bir sorun yok. Lakin ‘unutulan’ bir hatırlatmayı biz yapalım: Küba geçtiğimiz yıl, İsviçreli IMT Medial AG ve Acutronic şirketlerinden akciğer ventilatörü alma teşebbüste bulunuyor. Ancak epey kısa bir süre daha sonra ABD’li şirket Vyaire Medical Inc, Küba’nın talep ettiği ventilatörlerin tamamını satın alıyor ve İsviçreli şirkete abluka kısıtlamaları niçiniyle Küba ile alaka kurma yasağı getiriyor(4).

bir daha Covid-19 örneği üzerinden gidecek olursak aşı konusunda da benzeri bir durumla karşı karşıyayız. Ülke nüfusunun yüzde 27’ye yakını birinci doz, yüzde 16 civarı ise tüm aşılarını tamamlamış durumda. Buna rağmen sürecin yavaş ilerlediği, bilhassa son protestolar sırasında kimi yayınlar tarafınca bir epeyce sefer gündeme getirildi. Sürat bir tarafa, Küba gerek dünya pazarındaki aşılara ulaşımda gerekse kendi aşılarını geliştirmek için kullandığı içeriği sağlamada bir daha abluka duvarına tosluyor(5).

Diaz-Canel de protestoların akabinde yaptığı konuşmanın neredeyse yarısını Covid-19 gündemine ayırdı ve aşının üretiminden alımına kadar karşılaştıkları zorlukları aktardı. Ülkede geliştirilen ve uygulamada olan Soberana’nın ‘ilk Latin Amerikalı aşı’ olduğunu ve Küba için bundan öteki alternatiflerinin olmadığını vurgulayan Diaz-Canel: “Kimsenin bize aşı satmayacağını biliyorduk, memleketler arası pazara gidip aşıları elde etmek için paramız da yoktu” sözlerini kullandı(6).

TURİZMİN ÇÖKÜŞÜ

Küba’nın tek sorunu sıhhat alanında yaşanmıyor. Bir diğer örnek üzerinden gitmek gerekirse, turizmden bahsedebiliriz. Küba, Latin Amerika’nın en beğenilen turizm merkezlerinden bir tanesi. Karayip Denizi’nde gelirinin neredeyse tamamını turizmden sağlayan adalar var. Örneğin Antigua ve Barbuda’da yaşayanların yüzde 90’ı hayatını turizmden kazanıyor. Ama bu biçimdesi adaların nüfusu, Küba’da orta çaplı bir kenti ya doldurur ya doldurmaz. Küba, bu biçimdesi astronomik oranda turizm dalı çalışanına sahip değil. Fakat 11 milyonluk nüfusuna kıyasla ülkenin hatırı sayılır bölümü için turizmin değerli bir geçim kaynağı olduğunu söyleyebiliriz. Covid-19 süreci ile birlikte tüm dünya genelinde olduğu üzere turizm kesimi Küba’da da önemli bir gerileme yaşandı. İktisadının yüzde 10’dan fazlası turizme dayalı ülkede, 400 bini aşkın kişi bu kesimde çalışıyor(7).

Küba bilhassa 1990’lı yılların başında, bugünden çok daha makus vakit içinder yaşadı. Sovyetler Birliği’nin yıkılması, ülkenin amasız fakatsız en büyük ticari partnerini de piyasadan sildi. (Bugün, her ne kadar Venezuela’da Hugo Chavez devriyle bir arada her iki ülke birbirine cansuyu olmuş olsa da, Venezuela bu boşluğu dolduracak bir ülke değil, hele bugün hiç değil.) Turizm dalı de devlet teşviki ile bu vakitte bir daha canlandırıldı. Ama başta para ünitesi olmak üzere, ülke için bir fazlaca çarpıklığı da birlikteinde getirdi.

Öte yandan Küba’nın açık orta en büyük gelir kapısı olan şeker üretimi, şayet ABD kotası ile gerçekleştiriliyorsa ülkenin var olabilmek ismine farklı arayışlara girişini anlamak güç değil. Kaldı ki ABD, tıpkı şeker üzere turizme de devir dönem kotalar koyabilmekte. Nisan 2019 ile Mart 2020 tarihleri içinde ABD’nin yeni yaptırım kararları daha sonrasında Küba, turizm ve ilgili bölümlerde toplam 1 milyar 888 milyon dolardan fazla ziyan ettiğini deklare etti(8). Turizm vahası pandemidilk evvel kurumaya başlamıştı.

AMBARGO MU ABLUKA MI?

Bugün, ABD’nin bundan evvelki Devlet Lideri Donald Trump tarafınca artırılan yaptırımlar, Joe Biden idaresince devam ettirilmekte. Batı merkezli basın, ablukadan bahsetmiş olduğu o satırda topu kolay yoldan Trump’a atsa da husus bir-iki liderden daha eski ve hayati. Bir tariften devam etmek gerekirse, birçok Kübalının bu durumu ‘ambargo’ değil, ‘abluka’ olarak söylem edişi, sıradan bir tercih değildi.

Ambargonun ‘yasal bir borcun yükümlülüklerinin yerine getirilmek üzere mal varlıklarına el konulması’ manasına geldiğini ve Küba’nın ABD’ye rastgele bir borcu ya da kontrat ihlali olmadığını düşünürsek ‘abluka’ daha yerinde bir tarif olacaktır. Üstelik ABD temsilcileri de ablukanın devamını savunurken münasebet olarak, ‘alacaklı olma durumu’ ya da ‘anlaşmalara uymama’ yerine ülkedeki ‘insan hakları ihlallerini’ sunuyor. Birleşmiş Milletler’de (BM) bugüne kadar yapılan oylamalarda ABD aleyhinde 20’yi aşkın karar alındı. Son olarak ablukanın kaldırılmasına dair yapılan oylamada ABD ve İsrail haricinde tüm ülkeler Küba lehine el kaldırdı (Moldova ve Ukrayna oturuma katılmadı). Lakin ablukanın direkt cezalandırdığı Kübalılar için değişen bir şey olmadı.

Anlayacağınız Küba’ya uygulanan ablukayı, kimi ülkelerin hayali dış güçler retoriği ile kıyaslamamak gerekir. Kalkıp dünya tarihinin en uzun soluklu ablukasına karşın bir biçimde ayakta durmayı başaran ada ülkesi farklı bir biçimde değerlendirilmeli.

YERÇEKİMSİZ TENKİTLER

Şunu tekrar yine hatırlatmak gerekiyor: Küba bir ‘cennet’ değil, hiç bir vakit da olmadı. Kimse ne Küba için ‘cennet’ tanımı yaptı, ne de Küba’nın ‘minik bir ütopyanın yaşandığı toprak parçası’ olduğu görüşünde değil. O denli olduğunu öne sürmek şüphesiz istemeden de olsa ülkenin karşılaştığı birçok sorunun kaynağını görmeyi zorlaştıracaktır.

Bugün bol keseden yapılan Küba tenkitlerine gelecek olursak… Batı merkezli niyet anlayışı etrafında yayın yapan kuruluşlarınsa bize gösterdiği yalnızca karalama kampanyasının nasıl yapıldığı değil. beraberinde burjuva liberal medya anlayışının nasıl toplumsal olayları ‘objektiflik’ ismi altında yerçekimsiz bir ortama koyup orada değerlendirdiği. Tüm bu sosyo ekonomik kriz konuşulurken ablukaya değinilmemesi yalnızca küçük bir örnek. Savunulan her ne olursa olsun, taraf hangisi olursa olsun bu epeyce sıradan bir gerçek.

Her toplumsal olay, karmaşık bir denklemdir. Toplumsal bilimlerin sunduğu yüzlerce renk ipliğin oluşturduğu bir yumak üzere. Bir gazeteci için de asıl meziyet, bu yumağı olabildiğince açmaya çalışmaktır. Burjuva liberal anlayışın yapısı gereği bu biçimde bir yetisi olmaz. Onlar için makbul olan, olduğu yerde duran düğümü türlü hokkabazlıklarla çözüyormuş izlenimi vermektir. Lakin pak görünümlü temennileri, üstten bakan aydınlanmacı yaklaşımları gizlemek için kâfi değildir.

KÜBA’DAN MUCİZELER YARATMAK

Bugün Küba’nın rastgele bir başarısı ya da başarısızlığı, takdiri ya da eleştiriyi hak ediyorsa bunda ulaşılan düzeyden epeyce şartlar değerli. Yani en bilinen örnek üzerinden gidecek olursak sıhhat alanında Küba’nın tüm yurttaşlarına her şartta fiyatsız hizmet sağlaması ya da zorluklar sonucunda yapılan buluşlar… Kapitalist dünyanın ezici çoğunluğunun ulaşamadığı bir ‘fırsat eşitliği’nden bahsetmiş olduğumizi bir an için unutalım.

Küba’dan bu biçimdesi adaletsiz bir yarışta mucizeleri başarmasını beklemek anlamsız olacaktır. Takdir edilecek olan, ulaşılan düzey değildir. Birincisi bunu ülkenin sikletine nazaran kıymetlendirmek gerekir. İkincisi ve daha önemlisiyse, Küba’nın geldiği yer her neresiyse buraya türlü zorluklar altında gelmiş olmasıdır. Gerçek takdiri tüm kuşatmalara karşın Kübalıların uğraşı hak ediyor. Özetle yıllar evvel büyük gündem olan ve Küba’da geliştirilen akciğer kanseri aşısı büyük bir gelişme, lakin bir de buluşa giden süreç var ki Küba özelinde epey daha manalı bir yol bu.

Ablukanın sıhhat ayağını hatırlamadan Küba’nın pandemi krizini, teknoloji ayağını hatırlamadan internet krizini, güç ayağını hatırlamadan elektrik kesintilerini, şeker kotasını hatırlamadan da besin zorluklarını anlamak mümkün değil.

Karıştırılan bir başka mevzu da Küba’nın gerek idari yapısına dair, gerekse son senelerda bilhassa Raul Castro devrinden itibaren atmaya başladığı kimi adımlara dair sol cepheden yapılan tenkitler. Bu tartışmayı yürütecek olan da ne Miami’de ABD bayrakları altında Fidel Castro’nun vefatını kutlayan diaspora (Kübalıların tabiriyle ‘gusanos’ yani ‘kurtçuklar’) ne de yalnızca onların sesine kulak veren medya kuruluşları. Küba’yı sosyalist ülkülerden uzaklaştıran kimi yöneticileri eleştirecek olan Kübalıların ta kendisidir ve 11 milyonluk bu adanın bu biçimdesi bir özgücü de vardır. ötürüsıyla birilerine akıl vermeye kalkmadan evvel yine yeniden düşünmek gerekiyor.

Kelamı, Fidel’in bir okul ziyareti sırasında sarf ettiği şu kelamlar ile sonlandıralım: “Burada yaşayan bizler, burada ne olduğunu biliyoruz, düzgünü de kötüsünü de. Utanıyoruz, makus olan ne var ise, eksiksiz yapamadığımız ne var ise. Ve epey büyük bir tatmin duyuyoruz, geçmişte yaptığımız yeterli ne var ise. Bu, bir küçük ülkenin, büyük tarihidir.”

1) https://www.theguardian.com/ world/2021/jul/12/cuba- protests-economic-crisis- president-miguel-diaz-canel
2) https://elpais.com/opinion/ 2021-07-12/democracia-es-lo- que-cuba-necesita.html
3) https://www.bbc.com/turkce/ haberler-dunya-57804819
4) https://temas.sld.cu/ coronavirus/2021/03/04/cuba- desarrolla-cinco-modelos-de- ventiladores-pulmonares- propios-ante-impedimentos-del- bloqueo/
5) http://www.granma.cu/cuba/ 2021-06-22/obstaculiza-el- bloqueo-la-produccion-de- vacunas-en-cuba-videos
6) http://www.juventudrebelde.cu/ cuba/2021-07-11/presidente- cubano-miguel-diaz-canel-se- dirige-a-la-nacion
7) https://www.democracylab.uwo. ca/Archives/2017_2018_ research/tourism_in_cuba/
8) https://www.plenglish.com/ index.php?o=rn&id=65254
 
Üst