JoKeR
Active member
KÜBRA ERTEN
Topkapı Sarayı, Sultanahmet Camii, Aya İrini Kilisesi, Kapalıçarşı üzere değerli kültür miraslarının bulunduğu Tarihi Yarımada’nın üstü kadar yer altı da şaşırtan ve heyecan verici yapılara sahip. Yüzlerce yıldır karanlığın egemenliğindeki sarnıçlar, su yolları, mahzenler, çukur çeşmeler, maksemler üzere. Suyun değerini bilen ve halkın suya ulaşımını kolaylaştıran Roma, Doğu Roma ve Osmanlı medeniyetlerinde kentin gereksinimleri doğrultusunda yapılmış, vakit içinde geliştirilmiş, onarılmış, üzerine yenileri eklenmiş bu yer altı yapıları suyun depolanması ve dağıtımının sağlanması nazaranvlerini üstlenmiş. Suyun insanlara ulaşması için kurulan bu sistemler bugün fonksiyonelliğini sürdürmüyor. Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Kültürel Mirasın Korunması ve İdaresi Programı yüksek lisans mezunu, tarihçi Dilek Ulaş, yer altındaki bu yapıları Osmanlı evraklarının izinde görüntüleyerek pozisyonlarını gösteren haritalar hazırladı. Osmanlı Dokümanları Işığında İstanbul Tarihi Yarımada Bölgesinin Yer Altı Yapılarının İncelenmesi başlıklı yüksek lisans tezi kapsamında 400’e yakın arşiv dokümanı inceleyen Dilek Ulaş, 285 yer altı yapısı bulguladı. Bu yapıların 59’u bugün var olmayan, 41’i ise Osmanlı dokümanlarında bulunamayan fakat tespit edilen yapılar. 3 yıl süren çalışmasında yer altı yapılarının bugününü ortaya çıkaran Ulaş, su ile dolu sarnıçları botla gezdi, kimi yapıları sürünerek dolaştı, kimilerinde da eşya kesimleri ve hayvan kemikleri görüntüledi. Evraklar ışığında ise 81 sarnıç, 30 mahzen, 15 su yolu, 11 ayazma, 5 maksem, 5 çukur çeşme, 4 yangın havuzu ve 23 adet arkeolojik mimari kalıntının günümüze ulaştığı belirlendi. Yapıların bir kısmının kullanılabilir durumda bir kısmının ise moloz yığınıyla kaplı olduğu görüldü.
285 YER ALTI YAPISI İNCELENDİ
Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nde yer altı yapılarıyla ilgili yüzlerce belgeyi tarayan Ulaş, Tarihi Yarımada bölgesindeki 285 yer altı yapısını şimdiki harita üzerinde işaretledi. İstanbul Vilayet Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Vakıflar Genel Müdürlüğü, İstanbul Müftülüğü ve İstanbul Vilayet Ulusal Eğitim Müdürlüğü’nden gerekli müsaadeleri aldıktan daha sonra yapıları görüntülemek için profesyonel mağaracı ve dalgıçlarla çalışan Ulaş, bilinen lakin yeri tespit edilemeyen ve daha evvel bilinmeyen yapılar ortaya çıkardı. Tarihçi İstek Ulaş’la emek, heyecan ve cüretle hazırlanan, kendinden daha sonraki çalışmalara kaynak olacak tezini konuştuk.
Tarih mezunu ve uygun derecede Osmanlı Türkçesi bilen İstek Ulaş’ın yüksek lisansa başlamasına da bu birikimi vesile olmuş. Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Mimarlık ve Tasarım Fakültesi öğretim üyesi Doç. Dr. Hasan Fırat Diker’in teşvikiyle Kültürel Mirasın Korunması ve İdaresi Programı’nda yüksek lisansa başlayan Ulaş, “Önce Hasan Fırat Hocanın Ayasofya kitabıyla tanıştım. daha sonra da üniversite öğrencilerine düzenlediği gezi-dersine katıldım, orada tanıştık ve Osmanlıca üzerine sohbet ettik. Osmanlıca bilgimi yüksek lisans programında kullanabileceğimi söylemiş oldu. Bu teşvikle yarım periyot özel öğrenci olarak ders aldım. 2018’de de yüksek lisansa başladım. Hocamın ön görüsü benim için fazlaca değerliydi. Bana farklı alanda bir pencere açtı.” diye konuşuyor.
YAPILARIN 59’U KAYIP
Çalışma kapsamında 1000’e yakın doküman inceleyen bunlardan 400’e yakınını tezine dâhil eden Ulaş, evrak taramasının akabinde yapıları görmek ve görüntülemek için yer altına iniyor. Mağaracı ve dalgıçlardan dayanak alan Ulaş çalışmasına dair şöyleki konuşuyor:
“Tarihi Yarımada bölgesindeki saha araştırmamda 14 yer altı yapısı Ali Hakan Eğilmez başkanlığında Galeri Mağara Kümesi ve İstanbul Teknik Üniversitesi Mağaracılık Kulübü üyelerinin sayesinde görüntülendi. Tarihi Yarımada’da 285 tane yer altı yapısı inceledim. Çalışmalarımız kararında 285 yer alt yapısından 59’unun günümüzde mevcut olmadığını belirledim. 41’i ise Osmanlı evraklarında bulunamayan lakin günümüzde varlığını koruyan yapılar. Yer altında gördüğümüz yapıların kimileri vaktin ve sarsıntıların tesiriyle kısmen tahrip olmuştu. Kimileri ise inşa teknikleri ve sanatlı yapılarıyla bizi heyecanlandırdı. Tahrip edilenler de vardı, epey farklı gayelerle kullanılan, evsizlerin sığınağı olanlar da. Aslında yer altının serüveni daima birebir. Soyut manasıyla yer altı makûs karakterlerin, yasa dışı işlerin yeri olmuş. Maliyet niçiniyle de onarım çalışmalarında daima göz arkası edilmişler.”
Etkin su akışı keşfedildi
İstek Ulaş’ın görüntülediği yapılar içinde; Süleymaniye Camii’nde biri daha evvel bilinmeyen 2 sarnıç, İstanbul Üniversitesi’nde birinci kere tespit edilen 2 sarnıç ve 1 su dolabı ile bir daha birinci sefer ortaya çıkarılan Topkapı Sarayı Darphane binası altındaki Darphane Sarnıcı da yer alıyor. Bunların yanı sıra Caferiye Han, Sokullu Mehmet Paşa Camii, Şehzadebaşı Camii, Sultanahmet Camii, Merkez Efendi Çilehanesi su yolları da birinci kere görüntüleniyor. Çalışma kapsamında ayrıyeten Büyük Yeni Han Su Yolu olarak isimlendirilen faal su akışı olan bir su kanalı keşfedilmiş. Ulaş, tüm yapılar içinde en derin noktanın ise 23 metre ile Süleymaniye Hamam Kuyusu olduğu bilgisini veriyor. 48 yapı bu çalışma ile birinci sefer inceleniyor.
3 medeniyetin izleri var
Çalışmasının da ortaya koyduğu üzere Osmanlı’nın akan suyu kullandığı telaffuzunun artık değişmesi gerektiğinin altını çizen Ulaş, “Osmanlı bu yapıları tamir etmiş, kullanmış ve su gereksinimini karşılamış. Su sistemi Antik devirden itibaren geliyor, öbür medeniyetler tamir etmişler, geliştirmişler. Tarihi Yarımada’nın yer altında 3 medeniyetin izlerini görmek mümkün.” diye konuşuyor.
Fatih Camii Karadeniz sarnıcı birinci defa görüntülendi
Görüntülediği yapılar içinde Ulaş’ı en hayli etkileyen Fatih Camii Karadeniz Sarnıcı olmuş. Sarnıcın Yerebatan üzere kültür hayatına kazandırılabileceğini söz ediyor. Yaklaşık 750 metrekarelik sarnıcın gördükleri içinde en büyüğü olduğunu da söylüyor ve ekliyor:
“Sarnıcın giriş yeri toprağın altında kaldığı için bugüne kadar bulunamamıştı. Sarnıç hakkındaki evraka ulaştıktan daha sonra literatürde yapının içerisinde 1939’da yapılan bir incelemenin olduğuna dair bilgi gördüm, fotoğraf yahut nerede olduğuna dair ise bilgi yoktu. Fatih Camii’nde yaptığım saha araştırmasında Karadeniz Medresesi’nde yapılan onarım çalışmasında girişin bulunduğu anlaşıldı. Sarnıç, alınan müsaadeler dâhilinde bizim çalışmamızla birinci defa görüntülendi. Vaktinde halkın su gereksinimini karşılayan bu yapı şimdilerde metruk durumda.”
Topkapı Sarayı, Sultanahmet Camii, Aya İrini Kilisesi, Kapalıçarşı üzere değerli kültür miraslarının bulunduğu Tarihi Yarımada’nın üstü kadar yer altı da şaşırtan ve heyecan verici yapılara sahip. Yüzlerce yıldır karanlığın egemenliğindeki sarnıçlar, su yolları, mahzenler, çukur çeşmeler, maksemler üzere. Suyun değerini bilen ve halkın suya ulaşımını kolaylaştıran Roma, Doğu Roma ve Osmanlı medeniyetlerinde kentin gereksinimleri doğrultusunda yapılmış, vakit içinde geliştirilmiş, onarılmış, üzerine yenileri eklenmiş bu yer altı yapıları suyun depolanması ve dağıtımının sağlanması nazaranvlerini üstlenmiş. Suyun insanlara ulaşması için kurulan bu sistemler bugün fonksiyonelliğini sürdürmüyor. Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Kültürel Mirasın Korunması ve İdaresi Programı yüksek lisans mezunu, tarihçi Dilek Ulaş, yer altındaki bu yapıları Osmanlı evraklarının izinde görüntüleyerek pozisyonlarını gösteren haritalar hazırladı. Osmanlı Dokümanları Işığında İstanbul Tarihi Yarımada Bölgesinin Yer Altı Yapılarının İncelenmesi başlıklı yüksek lisans tezi kapsamında 400’e yakın arşiv dokümanı inceleyen Dilek Ulaş, 285 yer altı yapısı bulguladı. Bu yapıların 59’u bugün var olmayan, 41’i ise Osmanlı dokümanlarında bulunamayan fakat tespit edilen yapılar. 3 yıl süren çalışmasında yer altı yapılarının bugününü ortaya çıkaran Ulaş, su ile dolu sarnıçları botla gezdi, kimi yapıları sürünerek dolaştı, kimilerinde da eşya kesimleri ve hayvan kemikleri görüntüledi. Evraklar ışığında ise 81 sarnıç, 30 mahzen, 15 su yolu, 11 ayazma, 5 maksem, 5 çukur çeşme, 4 yangın havuzu ve 23 adet arkeolojik mimari kalıntının günümüze ulaştığı belirlendi. Yapıların bir kısmının kullanılabilir durumda bir kısmının ise moloz yığınıyla kaplı olduğu görüldü.
285 YER ALTI YAPISI İNCELENDİ
Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nde yer altı yapılarıyla ilgili yüzlerce belgeyi tarayan Ulaş, Tarihi Yarımada bölgesindeki 285 yer altı yapısını şimdiki harita üzerinde işaretledi. İstanbul Vilayet Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Vakıflar Genel Müdürlüğü, İstanbul Müftülüğü ve İstanbul Vilayet Ulusal Eğitim Müdürlüğü’nden gerekli müsaadeleri aldıktan daha sonra yapıları görüntülemek için profesyonel mağaracı ve dalgıçlarla çalışan Ulaş, bilinen lakin yeri tespit edilemeyen ve daha evvel bilinmeyen yapılar ortaya çıkardı. Tarihçi İstek Ulaş’la emek, heyecan ve cüretle hazırlanan, kendinden daha sonraki çalışmalara kaynak olacak tezini konuştuk.
Tarih mezunu ve uygun derecede Osmanlı Türkçesi bilen İstek Ulaş’ın yüksek lisansa başlamasına da bu birikimi vesile olmuş. Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Mimarlık ve Tasarım Fakültesi öğretim üyesi Doç. Dr. Hasan Fırat Diker’in teşvikiyle Kültürel Mirasın Korunması ve İdaresi Programı’nda yüksek lisansa başlayan Ulaş, “Önce Hasan Fırat Hocanın Ayasofya kitabıyla tanıştım. daha sonra da üniversite öğrencilerine düzenlediği gezi-dersine katıldım, orada tanıştık ve Osmanlıca üzerine sohbet ettik. Osmanlıca bilgimi yüksek lisans programında kullanabileceğimi söylemiş oldu. Bu teşvikle yarım periyot özel öğrenci olarak ders aldım. 2018’de de yüksek lisansa başladım. Hocamın ön görüsü benim için fazlaca değerliydi. Bana farklı alanda bir pencere açtı.” diye konuşuyor.
YAPILARIN 59’U KAYIP
Çalışma kapsamında 1000’e yakın doküman inceleyen bunlardan 400’e yakınını tezine dâhil eden Ulaş, evrak taramasının akabinde yapıları görmek ve görüntülemek için yer altına iniyor. Mağaracı ve dalgıçlardan dayanak alan Ulaş çalışmasına dair şöyleki konuşuyor:
“Tarihi Yarımada bölgesindeki saha araştırmamda 14 yer altı yapısı Ali Hakan Eğilmez başkanlığında Galeri Mağara Kümesi ve İstanbul Teknik Üniversitesi Mağaracılık Kulübü üyelerinin sayesinde görüntülendi. Tarihi Yarımada’da 285 tane yer altı yapısı inceledim. Çalışmalarımız kararında 285 yer alt yapısından 59’unun günümüzde mevcut olmadığını belirledim. 41’i ise Osmanlı evraklarında bulunamayan lakin günümüzde varlığını koruyan yapılar. Yer altında gördüğümüz yapıların kimileri vaktin ve sarsıntıların tesiriyle kısmen tahrip olmuştu. Kimileri ise inşa teknikleri ve sanatlı yapılarıyla bizi heyecanlandırdı. Tahrip edilenler de vardı, epey farklı gayelerle kullanılan, evsizlerin sığınağı olanlar da. Aslında yer altının serüveni daima birebir. Soyut manasıyla yer altı makûs karakterlerin, yasa dışı işlerin yeri olmuş. Maliyet niçiniyle de onarım çalışmalarında daima göz arkası edilmişler.”
Etkin su akışı keşfedildi
İstek Ulaş’ın görüntülediği yapılar içinde; Süleymaniye Camii’nde biri daha evvel bilinmeyen 2 sarnıç, İstanbul Üniversitesi’nde birinci kere tespit edilen 2 sarnıç ve 1 su dolabı ile bir daha birinci sefer ortaya çıkarılan Topkapı Sarayı Darphane binası altındaki Darphane Sarnıcı da yer alıyor. Bunların yanı sıra Caferiye Han, Sokullu Mehmet Paşa Camii, Şehzadebaşı Camii, Sultanahmet Camii, Merkez Efendi Çilehanesi su yolları da birinci kere görüntüleniyor. Çalışma kapsamında ayrıyeten Büyük Yeni Han Su Yolu olarak isimlendirilen faal su akışı olan bir su kanalı keşfedilmiş. Ulaş, tüm yapılar içinde en derin noktanın ise 23 metre ile Süleymaniye Hamam Kuyusu olduğu bilgisini veriyor. 48 yapı bu çalışma ile birinci sefer inceleniyor.
3 medeniyetin izleri var
Çalışmasının da ortaya koyduğu üzere Osmanlı’nın akan suyu kullandığı telaffuzunun artık değişmesi gerektiğinin altını çizen Ulaş, “Osmanlı bu yapıları tamir etmiş, kullanmış ve su gereksinimini karşılamış. Su sistemi Antik devirden itibaren geliyor, öbür medeniyetler tamir etmişler, geliştirmişler. Tarihi Yarımada’nın yer altında 3 medeniyetin izlerini görmek mümkün.” diye konuşuyor.
Fatih Camii Karadeniz sarnıcı birinci defa görüntülendi
Görüntülediği yapılar içinde Ulaş’ı en hayli etkileyen Fatih Camii Karadeniz Sarnıcı olmuş. Sarnıcın Yerebatan üzere kültür hayatına kazandırılabileceğini söz ediyor. Yaklaşık 750 metrekarelik sarnıcın gördükleri içinde en büyüğü olduğunu da söylüyor ve ekliyor:
“Sarnıcın giriş yeri toprağın altında kaldığı için bugüne kadar bulunamamıştı. Sarnıç hakkındaki evraka ulaştıktan daha sonra literatürde yapının içerisinde 1939’da yapılan bir incelemenin olduğuna dair bilgi gördüm, fotoğraf yahut nerede olduğuna dair ise bilgi yoktu. Fatih Camii’nde yaptığım saha araştırmasında Karadeniz Medresesi’nde yapılan onarım çalışmasında girişin bulunduğu anlaşıldı. Sarnıç, alınan müsaadeler dâhilinde bizim çalışmamızla birinci defa görüntülendi. Vaktinde halkın su gereksinimini karşılayan bu yapı şimdilerde metruk durumda.”