IşıkHaber
New member
Carlo Ratti
Sabahları işe, okula ya da en sevdiğiniz kafeye yanlışsız nasıl yürüdüğünüzü düşünün. Varacağınız yere mümkün olan en kısa yoldan mı gidiyorsunuz? Meslektaşlarımla birlikte gerçekleştirdiğimiz büyük data taramasına nazaran, cevap “hayır”: İnsanların beyinleri en güzel istikamet bulma faaliyetine uygun biçimde yapılanmamış. Beşerler, yürümek için en verimli yol olmasa da en kısa yolu hesaplamak yerine, direkt maksatlarına hakikat ilerlemeye çalışıyorlar; buna “en sivri yol” deniyor.
Kentsel ortamları ve insan davranışlarını inceleyen bir araştırmacı olarak, insanların kentleri nasıl deneyimlediklerini ve bu bahsin incelenmesinin araştırmacılara insan tabiatı ve evrimleşme biçimimizle ilgili neler anlatabileceğini ebediyen merak ettim.
BİR ÖNSEZİNİN PEŞİNDE
Bir deneye girişmeden epey daha evvelce bile bir önseziye sahiptim. Yirmi yıl evvel Cambridge Üniversitesi’nde bir öğrenciydim ve Darwin Koleji’ndeki yurt odamla Chaucer Yolu’ndaki kısmım içinde takip ettiğim güzergâhın aslında iki farklı yoldan oluştuğunu fark ettim. Chaucer’a yürürken bir grup dönüşler yapıyordum. Konuta dönerken, bir tane daha…
Olağan ki, bir rota başkasından daha kısaydı; buna rağmen, her taraf için bir tane olmak üzere, iki farklı yol izleme eğilimi taşıyordum. Dengeli bir formda tutarsızdım; bu, hayatını akılcı düşünmeye vakfeden bir öğrenci açısından küçük lakin hudut bozucu bir farkındalıktı. Bunu yapan sadece ben miydim, yoksa sınıf arkadaşlarım ve öbür beşerler da tıpkı şeyi yapıyorlar mıydı?
Yaklaşık 10 yıl evvel, bu soruma karşılık vermemi sağlayabilecek araçlara ulaştım. Massachusetts Institute of Technology’de (MIT) bulunan Senseable City Lab’de büyük dataları ve bilhassa de cep telefonlarından sağlanan dijital izleri inceleyerek kentleri manaya biliminin öncülüğünü yapıyorduk. İnsanların hareketliliklerini tahlil ettiğimiz basamakta, genel bağlamda insanların güzergâhlarının tek düze olmadığını, yani A’dan B’ye hakikat izledikleri yolu B’den A’ya yanlışsız aykırı tarafta giderken kullanmadıklarını fark ettik.
tıpkı vakitte, o devrin teknolojisi ve analitik biçimleri daha fazla şey öğrenmemiz için yetersizdi; 2011 yılında bir yayayı bir otomobilden emniyetli bir biçimde ayırt edemiyorduk. Bunu yapmaya fazlaca yakındık lakin buna karşın kentlerde insanların nasıl taraf bulduğu sıkıntısının sırrını çözmek için teknolojik olarak birkaç adım gerideydik.
BÜYÜK KENTLER, BÜYÜK BİLGİLER
Günümüzde, gibisi görülmemiş boyutlara ve doğruluğa sahip data kümelerine erişebilmemiz yardımıyla artık daha ileri gidebiliyoruz. Her gün, her bir insanın akıllı telefonu ve kullandığı uygulamalar binlerce bilgi noktası topluyor. MIT Beyin ve Bilişsel Bilimler Bölümü’nde bakılırsav yapan meslektaşlarımızla ve öteki memleketler arası akademisyenlerle işbirliği halinde, San Francisco ve Boston’daki kimliği bilinmeyen yayaların hareket modellerini içeren büyük bir data tabanını gözden geçirdik. Ulaştığımız sonuçlar, Cambridge’de okuyan genç benliğimin sormayı dahi bilmediği sorulara değiniyor.
Yaya hareketlerini incelememizin akabinde, bu türlü güzergâh izleyen yegâne kişinin ben olmadığım ortaya çıktı: özetlemek gerekirsesı, beşerler, en düzgün yolu bulan seyrüseferciler değillerdi. Büyük data kümeleri üzerinde yaptığımız tahlil, Google Haritalar’ın kendileri için güzergâh bulmasına müsaade veren insanların mümkün müdahalelerini de hesaba kattıktan daha sonra, birbiriyle ilişkili birfazlaca keşfin önünü açtı.
Öncelikle, beşerler daima olarak mümkün olan en kısa yoldan sapıyorlar ve bu sapmalar daha uzun uzaklıklarda daha da artıyor. Bu bulgunun, büyük ihtimalle sezgisel olduğu görünüyor. Daha evvel yapılan araştırmalar da insanların simgeleşmiş yapılara nasıl güvendiklerini ve sokak uzunluklarını nasıl yanlış hesapladıklarını ortaya koymaktaydı.
Çalışmamız, bilgilerde rastladığımız yavaşça irrasyonel güzergâhları gerçek bir halde öngörme yeteneğine sahip olan bir model geliştirmek yolunda bir adım daha öteye gidebildi. En yaygın kent gezinme modunu temsil eden en öngörülü modelin aslında en süratli yol olmadığını, bundan fazla, bir insanın ilerlediği taraf ile şahıstan gayeye yanlışsız giden çizgi içindeki açıyı en aza indirmeye çalışan model olduğunu keşfettik.
Bu bulgu, farklı kentler açısından da dengeli görünüyor. Hem Boston’ın meşhur dolambaçlı sokaklarında tıpkı vakitte San Francisco’nun sistemli caddelerinde bu açıyı en aza indirmeye çalışan yürüyüşçülere dair ispatlara ulaştık. Bilim insanları, hayvanlarda da, araştırma literatüründe ‘vektör tabanlı navigasyon’ diye tanımlanan benzeri davranışlar bulunduğunu kaydetmişlerdi. Tahminen de hayvanlar dünyasının tamamı, işe giderken başımı karıştıran bu kendine has eğilimleri paylaşıyordu.
EVRİM: YIRTICI OVALARDAN AKILLI TELEFONLARA
Pekala, herkes niye bu biçimde seyahat ediyor olabilir? Yanlışsız istikameti gösterme isteğinin evrimin bize aktardığı bir miras olması mümkün görünüyor. Savanada, izlenecek en kısa yolu hesaplamak ve direkt maksadı göstermek de ziyadesiyle benzeri sonuçlara yol açmaktaydı. Ne var ki günümüzde kentsel hayatın kısıtlamaları -trafik, kalabalıklar ve dolambaçlı sokaklar-, insanların kullandığı kestirme yolların tam manasıyla ‘en âlâ yol’ olmadığını daha da görünür bir hale getirdi.
Ne olursa olsun, vektör tabanlı navigasyonun bir cazibesi olabilir. Evrim, optimizasyonların değil, uzlaşmaların öyküsüdür ve daha sıradan bir işaretleme sistemine bel bağlamaktansa kusursuz bir güzergâh hesaplamanın getireceği bilişsel yük, varacağımız yere birkaç dakika evvel gitmeye değmiyor olabilir. Sonuçta, tıpkı günümüz insanlarının tehlikeli lüks arazi taşıtlarından kendilerini müdafaaya odaklanmaları gerektiği üzere, birinci beşerler da etrafta çılgınca koşuşturan fillerinden kaçınmak için beyin güçlerini korumak zorunda kalmışlardı. Bu kusursuz olmayan sistem, sayısız kuşak için gereğince işe yaramıştı.
tıpkı vakitte, beşerler artık yalnız yürümüyor, hatta düşünmüyor bile. Telefonlarının adeta vücutlarının bir uzantısını temsil ettiği bir noktaya varırcasına, dijital teknolojilere gitgide daha fazla bağlanıyorlar. Bazıları, insanların artık bir cyborg haline geldiğini bile argüman ediyorlar.
Bu deney bize şu hususu anımsatıyor: Teknolojik protezler yaratıcıları üzere düşünmezler. Bilgisayarlar büsbütün rasyoneldir. Tam olarak kodların onlara yapmasını söylemiş olduği şeyi yaparlar. birebir vakitte, beyinlerimiz, “yeterince iyi” ve gerekli uzlaşmalardan oluşan “sınırlı bir rasyonaliteye” ulaşır. Bu iki başka şey -Google Haritalar’da, Facebook’ta ya da kendi kendini süren bir araçta- git gide daha fazla birbirine karışır ve çarpışırken, aslında birbirlerinden ne kadar da farklı olduklarını hatırlamak gerek.
Geriye dönüp üniversite ömrüme baktığımda, insanlığın biyolojik kaynak kodunun cebimizdeki bilgisayarlarınkinden fazla sokaktaki bir sıçanınkine benzediğine ait o sarsıcı aydınlanma anını hatırlıyorum. Beşerler teknolojiye daha fazla bağlandıkça, insan akıldışılıklarını ve tuhaflıklarını da ortasında barındıran teknolojiler geliştirmek daha değerli bir hale geliyor.
Yazının özgünü The Conversation sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)
Sabahları işe, okula ya da en sevdiğiniz kafeye yanlışsız nasıl yürüdüğünüzü düşünün. Varacağınız yere mümkün olan en kısa yoldan mı gidiyorsunuz? Meslektaşlarımla birlikte gerçekleştirdiğimiz büyük data taramasına nazaran, cevap “hayır”: İnsanların beyinleri en güzel istikamet bulma faaliyetine uygun biçimde yapılanmamış. Beşerler, yürümek için en verimli yol olmasa da en kısa yolu hesaplamak yerine, direkt maksatlarına hakikat ilerlemeye çalışıyorlar; buna “en sivri yol” deniyor.
Kentsel ortamları ve insan davranışlarını inceleyen bir araştırmacı olarak, insanların kentleri nasıl deneyimlediklerini ve bu bahsin incelenmesinin araştırmacılara insan tabiatı ve evrimleşme biçimimizle ilgili neler anlatabileceğini ebediyen merak ettim.
BİR ÖNSEZİNİN PEŞİNDE
Bir deneye girişmeden epey daha evvelce bile bir önseziye sahiptim. Yirmi yıl evvel Cambridge Üniversitesi’nde bir öğrenciydim ve Darwin Koleji’ndeki yurt odamla Chaucer Yolu’ndaki kısmım içinde takip ettiğim güzergâhın aslında iki farklı yoldan oluştuğunu fark ettim. Chaucer’a yürürken bir grup dönüşler yapıyordum. Konuta dönerken, bir tane daha…
Olağan ki, bir rota başkasından daha kısaydı; buna rağmen, her taraf için bir tane olmak üzere, iki farklı yol izleme eğilimi taşıyordum. Dengeli bir formda tutarsızdım; bu, hayatını akılcı düşünmeye vakfeden bir öğrenci açısından küçük lakin hudut bozucu bir farkındalıktı. Bunu yapan sadece ben miydim, yoksa sınıf arkadaşlarım ve öbür beşerler da tıpkı şeyi yapıyorlar mıydı?
Yaklaşık 10 yıl evvel, bu soruma karşılık vermemi sağlayabilecek araçlara ulaştım. Massachusetts Institute of Technology’de (MIT) bulunan Senseable City Lab’de büyük dataları ve bilhassa de cep telefonlarından sağlanan dijital izleri inceleyerek kentleri manaya biliminin öncülüğünü yapıyorduk. İnsanların hareketliliklerini tahlil ettiğimiz basamakta, genel bağlamda insanların güzergâhlarının tek düze olmadığını, yani A’dan B’ye hakikat izledikleri yolu B’den A’ya yanlışsız aykırı tarafta giderken kullanmadıklarını fark ettik.
tıpkı vakitte, o devrin teknolojisi ve analitik biçimleri daha fazla şey öğrenmemiz için yetersizdi; 2011 yılında bir yayayı bir otomobilden emniyetli bir biçimde ayırt edemiyorduk. Bunu yapmaya fazlaca yakındık lakin buna karşın kentlerde insanların nasıl taraf bulduğu sıkıntısının sırrını çözmek için teknolojik olarak birkaç adım gerideydik.
BÜYÜK KENTLER, BÜYÜK BİLGİLER
Günümüzde, gibisi görülmemiş boyutlara ve doğruluğa sahip data kümelerine erişebilmemiz yardımıyla artık daha ileri gidebiliyoruz. Her gün, her bir insanın akıllı telefonu ve kullandığı uygulamalar binlerce bilgi noktası topluyor. MIT Beyin ve Bilişsel Bilimler Bölümü’nde bakılırsav yapan meslektaşlarımızla ve öteki memleketler arası akademisyenlerle işbirliği halinde, San Francisco ve Boston’daki kimliği bilinmeyen yayaların hareket modellerini içeren büyük bir data tabanını gözden geçirdik. Ulaştığımız sonuçlar, Cambridge’de okuyan genç benliğimin sormayı dahi bilmediği sorulara değiniyor.
Yaya hareketlerini incelememizin akabinde, bu türlü güzergâh izleyen yegâne kişinin ben olmadığım ortaya çıktı: özetlemek gerekirsesı, beşerler, en düzgün yolu bulan seyrüseferciler değillerdi. Büyük data kümeleri üzerinde yaptığımız tahlil, Google Haritalar’ın kendileri için güzergâh bulmasına müsaade veren insanların mümkün müdahalelerini de hesaba kattıktan daha sonra, birbiriyle ilişkili birfazlaca keşfin önünü açtı.
Öncelikle, beşerler daima olarak mümkün olan en kısa yoldan sapıyorlar ve bu sapmalar daha uzun uzaklıklarda daha da artıyor. Bu bulgunun, büyük ihtimalle sezgisel olduğu görünüyor. Daha evvel yapılan araştırmalar da insanların simgeleşmiş yapılara nasıl güvendiklerini ve sokak uzunluklarını nasıl yanlış hesapladıklarını ortaya koymaktaydı.
Çalışmamız, bilgilerde rastladığımız yavaşça irrasyonel güzergâhları gerçek bir halde öngörme yeteneğine sahip olan bir model geliştirmek yolunda bir adım daha öteye gidebildi. En yaygın kent gezinme modunu temsil eden en öngörülü modelin aslında en süratli yol olmadığını, bundan fazla, bir insanın ilerlediği taraf ile şahıstan gayeye yanlışsız giden çizgi içindeki açıyı en aza indirmeye çalışan model olduğunu keşfettik.
Bu bulgu, farklı kentler açısından da dengeli görünüyor. Hem Boston’ın meşhur dolambaçlı sokaklarında tıpkı vakitte San Francisco’nun sistemli caddelerinde bu açıyı en aza indirmeye çalışan yürüyüşçülere dair ispatlara ulaştık. Bilim insanları, hayvanlarda da, araştırma literatüründe ‘vektör tabanlı navigasyon’ diye tanımlanan benzeri davranışlar bulunduğunu kaydetmişlerdi. Tahminen de hayvanlar dünyasının tamamı, işe giderken başımı karıştıran bu kendine has eğilimleri paylaşıyordu.
EVRİM: YIRTICI OVALARDAN AKILLI TELEFONLARA
Pekala, herkes niye bu biçimde seyahat ediyor olabilir? Yanlışsız istikameti gösterme isteğinin evrimin bize aktardığı bir miras olması mümkün görünüyor. Savanada, izlenecek en kısa yolu hesaplamak ve direkt maksadı göstermek de ziyadesiyle benzeri sonuçlara yol açmaktaydı. Ne var ki günümüzde kentsel hayatın kısıtlamaları -trafik, kalabalıklar ve dolambaçlı sokaklar-, insanların kullandığı kestirme yolların tam manasıyla ‘en âlâ yol’ olmadığını daha da görünür bir hale getirdi.
Ne olursa olsun, vektör tabanlı navigasyonun bir cazibesi olabilir. Evrim, optimizasyonların değil, uzlaşmaların öyküsüdür ve daha sıradan bir işaretleme sistemine bel bağlamaktansa kusursuz bir güzergâh hesaplamanın getireceği bilişsel yük, varacağımız yere birkaç dakika evvel gitmeye değmiyor olabilir. Sonuçta, tıpkı günümüz insanlarının tehlikeli lüks arazi taşıtlarından kendilerini müdafaaya odaklanmaları gerektiği üzere, birinci beşerler da etrafta çılgınca koşuşturan fillerinden kaçınmak için beyin güçlerini korumak zorunda kalmışlardı. Bu kusursuz olmayan sistem, sayısız kuşak için gereğince işe yaramıştı.
tıpkı vakitte, beşerler artık yalnız yürümüyor, hatta düşünmüyor bile. Telefonlarının adeta vücutlarının bir uzantısını temsil ettiği bir noktaya varırcasına, dijital teknolojilere gitgide daha fazla bağlanıyorlar. Bazıları, insanların artık bir cyborg haline geldiğini bile argüman ediyorlar.
Bu deney bize şu hususu anımsatıyor: Teknolojik protezler yaratıcıları üzere düşünmezler. Bilgisayarlar büsbütün rasyoneldir. Tam olarak kodların onlara yapmasını söylemiş olduği şeyi yaparlar. birebir vakitte, beyinlerimiz, “yeterince iyi” ve gerekli uzlaşmalardan oluşan “sınırlı bir rasyonaliteye” ulaşır. Bu iki başka şey -Google Haritalar’da, Facebook’ta ya da kendi kendini süren bir araçta- git gide daha fazla birbirine karışır ve çarpışırken, aslında birbirlerinden ne kadar da farklı olduklarını hatırlamak gerek.
Geriye dönüp üniversite ömrüme baktığımda, insanlığın biyolojik kaynak kodunun cebimizdeki bilgisayarlarınkinden fazla sokaktaki bir sıçanınkine benzediğine ait o sarsıcı aydınlanma anını hatırlıyorum. Beşerler teknolojiye daha fazla bağlandıkça, insan akıldışılıklarını ve tuhaflıklarını da ortasında barındıran teknolojiler geliştirmek daha değerli bir hale geliyor.
Yazının özgünü The Conversation sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)