Azerbaycan’da en epeyce okunan Türk muharrirleri

JoKeR

Active member
RAMİL AHMEDOV

Sovyetler devrinde (1920-1991) Azerbaycan’da Türk edebiyatına büyük bir ilgi olsa da politik niçinlerden dolayı Türk müelliflerinin kitaplarının basımı zordu. Basılan kitaplar da önemli bir sansürden geçiyor ve çoklukla sol görüşlü muharrirlerin kitaplarının basımı ön plandaydı. Politik niçinlerden olsa bile seçilen edipler Türk edebiyatının büyük isimleriydi ve onların kitaplarının yayınlanması ağır ilgiye sebep oluyordu. Örneğin kendi ülkesinde baskıya maruz kalan Nâzım Hikmet’in birinci kitabı Güneşi İçenlerin Türküsü’nün 1928 yılında Bakü’de yayınlanması değerli bir edebî olaydı. Nâzım Hikmet hem devrinde birebir vakitte bugün hâlâ okunan, üzerine kitaplar yazılan şairlerdendir. Sovyetler periyodunda en ünlü isim Nâzım Hikmet olsa da ondan öteki yeterli bilinen iki isim daha vardı: Reşat Nuri Güntekin ve Aziz Nesin. Türkiye’de olduğu üzere Azerbaycan’da da bir periyot Çalıkuşu, Yaprak Dökümü, Dudaktan Kalbe kült romanlar sırasındaydı. 1980’lerin sonlarından itibaren ise Orhan Kemal, Sabahattin Ali, Orhan Veli, Yaşar Kemal’in yapıtları çevrilmeye başlandı.

ESASLI DEĞİŞİMİN YAŞANDIĞI YILLAR

1990’lı yıllar ise Azerbaycan’da her alanda esaslı değişimlerin yaşandığı bir devirdir. Yaşanan büyük siyasi olaylar ömrün her alanında iz bıraktığı üzere edebiyatı da etkilemiştir. 1990 yılının 20 Ocakında Rus tanklarının Bakü’de sivil insanları katletmesi, 1991 yılında Sovyetler Birliği’nin çöküşü, Karabağ Savaşının başlaması, 1992 yılının 26 Şubatında yaşanan Hocalı Katliamı, ülkedeki siyasi karmaşalar kapalı ve açık bir biçimde edebiyata yansımaktaydı.

Çalkantılar bütün edebi kurumları felce uğrattığından bu senelerda canlı bir edebi muhit olmadığı mutlaktır. Birfazlaca değerli gazete, mecmua ve yayınevi, siyasi karmaşanın yanı sıra maddi dertlerden dolayı da yayımlarını durdurmak zorunda kalmışlardı. ötürüsıyla edebi çeşitlerin okurla buluşacağı bir platform neredeyse yoktu. 70 yıllık bir imparatorluğun çöküşü ve onun doğurduğu sorunlar bütün kültürel aygıtları sekteye uğratmıştı. Müelliflerin omuzlarına meskene kapanıp edebi metin üretmekten daha değerli bir sorumluluk yüklenmişti: bağımsızlık uğrunda uğraşa fikri açıdan taraf vermek.

ORHAN PAMUK İSKENDER PALA

Bütün bu çalkantılı periyot kısa bir müddetde geçti ve Türk müelliflerinin Azerbaycan’da kitaplarının basılmasının yaygınlaşması 1990’lı yılların sonundan itibaren gerçekleşti. bu vakitte dikkati üzerine çeken müellif Orhan Pamuk’tu. O, hatta 2004 yılında Azerbaycan Müellifler Birliğinin Kongresine davet edilmişti. 2018 yılında Pamukla meskeninde gerçekleştirdiğimiz söyleşide birinci kez Bakü’de Nobel alacak Türk müellifi olarak takdim edildiğini bana söylemişti. Yani Pamuk’un Nobel Edebiyat Mükafatını almasından iki sene evvel muharrirlerimiz onun bu mükafatı alacağından emindiler… Azerbaycan’da son yirmi yıldır en epeyce konuşulan Türk müellifinin Pamuk olduğunu söyleyebiliriz. Neredeyse bütün yapıtları Azerbaycan Türkçesine aktarıldı. Bir şeyi de eklemek gerekiyor ki, Türkiye’de olduğu üzere Azerbaycan’da da onun hiç bir kitabını okumadan katı bir biçimde eleştirenler var. Bu tenkitler onun edebi metinlerini değil, bir söyleşisini ve ağızdan-ağıza geçerek dolaşan fikirleri referans almaktadır.

Pamuk`tan daha sonra ismi bir epeyce anılan müellifler sırasında Elif Şafak ve İskender Pala gelmektedir. Şafak’ın Aşk, İskender, Pala’nın Yavuz Sultan Selim ve Şah İsmail Hatai’nin öyküsünü anlattığı Şah ve Sultan romanı edebiyat topluluğunda dikkat çeken eserler içinde yer almaktadır.

KIYMETLİ BİR PROJE

2007 yılında Azerbaycan Cumhurbaşkanı, 150 Ciltlik Dünya Edebiyatı Kütüphanesi isimli bir çeviri projesi başlattı. Projenin gayesi dünya edebiyatının değerli muharrirlerinin Azerbaycan Türkçesine çeviri edilmesiydi. Bu projede Türk edebiyatını temsilen Yunus Emre, Nâzım Hikmet, Necip Fazıl Kısakürek ve Orhan Pamuk’un kitapları basıldı. Türk edebiyatından bu dört isimin seçilmesi Azerbaycan’da onların fazlaca tanınmasına, okurların istekle karşılamasına işaret ediyordu.

Bu gün Azerbaycan’da sevilen, okunan Türk muharrirleri kimlerdir sorusuna kısa cevap vermek mümkün değildir. Kültür-sanat meraklılarının birden fazla varsayım edildiği üzere Türkçe okumalar gerçekleştirmektedir. Bu sebeple çabucak hemen kitapları bile çevirilmeyen şairlerin, romancıların, öykücülerin, bunun yanı sıra Ot, Baş, Kafkaokur, Notos, Kitaplık, Türk Edebiyatı, Cumhuriyet üzere vadeli yayınların merakla takip edildiğini söyleyebiliriz.

Bugün Bakü’de bir kitap mağazasını dolaştığınızda bütün jenerasyonlardan Türk müelliflerinin kitaplarını raflarda görmek mümkündür. Genel bir görüntüyü gösterebilmek ismine üstte ismi geçenlerden öbür Azerbaycan’da kitapları basılan muharrirlerin kimilerinin isimlerini belirterek yazımıza son verelim: Ahmet Ümit, Hakan Günday, Mustafa Kutlu, Mario Levi, Burhan Sönmez, Ayfer Tunç, Fatma Barbarosoğlu, Ece Temelkuran, Ayşe Kulin, Nermin Yıldırım, Adnan Özer, Tuğrul Tanyol, Ataol Behramoğlu, Fazıl Hüsnü Dağlarca, Azra Kohen, Yakup Ömeroğlu, İmdat Avşar, Bahtiyar Aslan, Serhat Kabaklı, Aslı E. Perker, Gül İrepoğlu, Tarık Tufan…
 
Üst