Bir devrin kıssası Yıldız Sarayı’nda yazıldı

JoKeR

Active member
İstanbul’da bulunduğu semte ismini veren Yıldız Sarayı beraberinde Osmanlı periyodunda yaptırılan son saray özelliğini taşır. Köşk ve kasırlardan meydana gelen saray, 2. Abdülhamit periyodunda devletin idare merkezi olur. Ortaköy’den Beşiktaş kıyıya uzanan epey geniş bir yere kurulmuştur. İçerisinde Büyük Mabeyn Köşkü, Malta ve Çadır köşkleri, harem binaları, cariye dairesi, marangozhane, tamirhaneler, çini atölyesi, Yıldız Cami, saat kulesi üzere epey sayıda yapı yer alır. bir daha öteki saraylardan farklı olarak bahçeleriyle öne çıkar. Osmanlı Devleti’nde 33 yıl tahta kalan 2. Abdülhamit’le ismi bütünleşen Yıldız Sarayı hakkında bugüne kadar ne yazık ki kapsamlı bir çalışma yapılmamış. Bu değerli eksiği kapatma vazifesini ise sarayın bir kısmında birinci defa kurulan ve ismini saraydan alan Yıldız Teknik Üniversitesi üstlendi.

Yıldız Sarayı


Üniversitenin bünyesinde 2015 yılında kurulan II. Abdülhamit Uygulama ve Araştırma Merkezi, Yıldız Sarayı’nın mimarlık ve sanat tarihi bakımından özelliklerini hiç yayımlanmamış dokümanlarla gözler önüne seren araştırmasını Yıldız Sarayı isimli kitapta bir ortaya getirdi. Prof. Dr. A. Melek Özyetgin, Prof. Dr. Vahdettin Engin ve Dr. Ayşe Ersay Yüksel’in hazırladığı kitap sarayla ilgili bugüne kadar hazırlanmış en kapsamlı çalışma. Kitaptan öğrendiğimize nazaran 14 yaşında tahta geçen 2. Abdülhamit bir yıl daha sonra devletin idaresini Yıldız Sarayı’na taşır ve tahtan indirildiği güne kadar da bu sarayda kalır. Bir manada Abdülhamit’in 33 yıllık saltanatıyla şekillenmiş bir yapı diyebiliriz. Yıldız Sarayı kitabı 2. Abdülhamit periyoduna ilişkin olan ve bugüne kadar hiç yayımlanmamış plan, çizim ve krokilerle, 2. Abdülhamit’in Yıldız Sarayı Fotoğraf Koleksiyonu’ndan faydalanarak hazırlanmış. beraberinde devrin anılarına da yer verilmiş.

Yıldız Sarayı Hasbahçe’de nCihannüma Köşkü


BİRİNCİ YAPI YAHYA EFENDİ DERGAHI

Yıldız Sarayı’nın bulunduğu arsa Bizans periyodundan itibaren saraya aitmiş.Buradaki birinci yapı Yasal Sultan Süleyman vaktinde inşa edilen Yahya Efendi Dergahı’dır. ondan sonrasındaki padişahlar vaktinde da köşk ve kasırlar yapılmış. 2. Abdülhamit ise çok geniş bir alan ortasında köşk, kasır ve binalardan oluşan pek geniş bir alan içine sarayı inşa ettirmiş. Abdülhamit’ten daha sonra 5. Mehmet Reşat ve 4. Mehmet Vahdettin de sarayın bir kısmını kullanılmış.

Yıldız Sarayında Kütüphane


Osmanlı İmparatorluğunun son devrinde tahta çıkan 2. Abdülhamit çağdaşlaşma hareketleriyle dikkat çeken bir isimdir. 2. Abdülhamit, Osmanlının 600 yıllık birikimini ve deneyimini Cumhuriyet devrine aktaran kurumların tashihinde kıymetli bir rol oynar. Müzecilik, fotoğrafçılık, fotoğraf stantları açmada, mimari organizayonlarda ismi öne çıkar. bununla birlikte eğitim ve tıp alanında da kurduğu kurumlarla çağdaşlaşmanın yolunu açar. Yıldız Sarayı’nın mimarisi bu manada 2. Abdülhamit’in mimari, devlet, kültür sanat anlayışıyla şekillenmiştir diyebiliriz. Padişahlar ortasında sadeliğiyle dikkat çeken 2. Abdülhamit’in Yıldız Sarayı’nda mimari ve dekorasyona da bu sadeliği yansıttığını görüyoruz. Hatta birçok kişi bu kadar kolay bina yaptırmasına şaşırmıştır. bu vakitte yaşanan siyasi, askeri, toplumsal, ekonomik, sanatsal ve kültürel olayların yankıları saray mimarisinde ve yapılanmasında da kendini gösterir. 2. Abdülhamit Rum, Ermeni, İtalyan ve Fransız mimarlarla çalışır. Yıldız Sarayı’nı Dolmabahçe ve Çırağan üzere son periyot saraylarından ayıran farkı tek modülden oluşmamasıdır.Birbirinden bağımsız binalar üzerine kurulan sarayda binalar içinde alt geçitler, alt yollar inşa edilmiştir. Örneğin 2. Abdülhamit’in Özel Dairesi’nden Tiyatro Binasına, Harem’e ya da Şale Kasrı’na alt geçitler bulunmaktadır.

Yıldız Sarayı II. Abdülhamid’in nKulanımındaki Özel Daire


Mefruşat ve mobilyaların pek birden fazla günümüze ulaşmasa da devrin fotoğrafları bu mevzuda da detaylı bilgi veriyor. Bilhassa dışardan gelen yabancı konukların ağırlandığı salonlarda mobilyalar yurt haricinden getirilmiştir. bir daha sarayda hayli erken tarihlerden itibaren hava gazı, kalorifer telgraf ve elektrik üzere yeni teknolojilerin kullanıldığı dikkat çekmektedir. Hatta teknolojiye ehemmiyet veren 2. Abdülhamit, Yıldız Sarayı için bir tren tasarlamış.Arşivlerde çizimleri bulunan bu tren, saray ortasında durakları olacak biçimde tasarlanmış lakin proje olarak kalmış.

KÜLTÜR SANATA BÜYÜK KIYMET VERİLMİŞ

Yıldız Sarayı’nda en dikkat çeken ise kültür sanat yapılarıdır. Sanata ve kültüre ihtimam gösteren 2. Abdülhamit, yalnızca devlet yapılarına değil kültür sanat yapılarına da başka ehemmiyet vermiş. Hoş Sanatlar Dairesi, Marangozhane, Kütüphane, Müze, Tiyatro, Fotoğrafhane yapıları sarayda dikkat çekmektedir. 2. Abdülhamit, saraya gelen yabancı konukların bilhassa Kütüphaneyi, Yıldız Çini Fabrikasını, Tiyatro Salonunu ve Fotoğrafhaneyi görmelerini istermiş. bir daha saray koleksiyonundan derleyip sarayda açtığı müze dikkat çeken kısımlardan biridir diyebiliriz . beraberinde 2. Abdülhamit dünyanın her yerinden gelen sanatkarları sarayda himaye etmiş bir yöneticidir.

Yıldız Sarayı Şale Kasrı ve nMerasim Daireleri


EŞYALAR SATILIYOR SARAY GAZİNOYA VERİLİYOR

2. Abdülhamit nazaranvden alındıktan daha sonra saltanat devrinde Abdülhamit’e duyulan öfke Yıldız Sarayı’na da gösterilmiştir. Sarayın sahip olduğu zenginlikler kısa müddette farklı kurum ve kuruluşlara dağıtılmış ya da ziyan görmüştür. Tanin gazetesinde ‘Abdülhamit mezatı’ başlıklı haberde saraydaki kuş, kedi köpek üzere hayvanlar için mezat yapılacağı haberi yer alırken bir süre daha sonra da birebir gazetede Abdülhamit’in halı ve seccadelerinin açık arttırmayla satılacağı haberi çıkar. Bu ortada sarayda iki de yangın yaşanır ve bu vakitte de eşyalar ve yapılar ziyan görür. Cumhuriyet evresinde ise saray farklı kurumların hizmetine verilmiş. bu vakitte her kurumun yaptığı yeni eklemeler, tamirler ve değişimle Yıldız Sarayı bütünlüğünü ne yazık ki koruyamamış ve birtakım yıkımlar gerçekleşmiş.

Yıldız Sarayı kumarhanesi


Kitaptan öğrendiğimize nazaran 2. Abdülhamit daha sonrası Yıldız Sarayı’nın bir kısmı Harp Akademisi’ne veriliyor. 1974 yılında Harp Akademisi’nin Ayazağa’ya nakledilmesiyle burası boşaltılıyor. bir daha arşiv evraklarına bakılırsa sarayın bir öbür kısmı de Polis Akademisi tarafınca kullanılmış.Ancak en değişik olanı Cumhuriyet devrinde yaşanıyor ve saray çıkarılan bir kanunla yabancılara gazino olarak kullanılması için kiraya veriliyor. Saray, Bakanlar Şurası sonucuyla 1924 yılında çıkarılan bir kararnameyle “Memleket iktisadının kalkınmasını sağlayacak yabancı turistlerin rağbetlerini sağlayabilmek gayesiyle, içerisinde her türlü uygar gereksinimi karşılayacak oyun ve dans salonları bulunan gazino ve kurumlar bedene getirilmesi için” Yıldız, Feriye ve o günlerde harabe hâlinde bulunan Çırağan Sarayları’nın yabancı şirketlere kiralanabilmesi için İstanbul Belediyesi’ne yetki veriliyor. Yıldız Sarayı’nın mefruşat deposu ise bu kararnameden daha sonra kimi eşyalarıyla birlikte müze müdürlüğüne devrediliyor. Dolmabahçe Sarayı’nın Harem mutfağı, Yıldız ve başka sarayların mutfaklarında bulunan dökme sobalar ve yemek sobaları ise satışa çıkarılıyor. Müzayedede satılamadığı için kumarhanenin işletmecisi Mario Serra’ya pazarlıkla satılmaya karar veriliyor. Lakin çabucak sonrasında satmak yerine kiraya veriliyor. Kumarhane ise 26 eylül 1926’da İçişleri Bakanı Cemil Bey’in (Uybaydın) katıldığı bir merasimle açılıyor. Bir yıl daha sonra ise polis baskın düzenleyerek kumarhaneyi kapatıyor. 1938’de de bu kararname nihayet iptal ediliyor.

Yıldız Sarayı Büyük Mabeyn


Yol çalışmalarıyla bölünen saray

2. Abdülhamit daha sonrası yaşanan kimi acı olaylardan dolayı saraydaki ender kitaplardan, mobilyalara, sanat yapıtlarından bahçe ögelerine kadar bir hayli yapıtın yer değiştirdiğini, kaybolduğunu ya da tahribata uğradığını bir daha kitaptan öğreniyoruz. Yıldız Sarayı, Cumhuriyet daha sonrası da değişim geçirmiş. Özelikle sarayın dış etrafı ve saraya bağlı yapı ve binalar Beşiktaş’taki kentleşme ve imara açılan yapılar yüzünden ya ziyan görmüş ya da bir kısmı kaybolmuş.

Yıldız Sarayı Büyük Mabeynde nbir yemek masası


örneğin 1940’lı senelerda bir kısım binalar Nafia Fen Mektebi’ne verilmiş. Yıldız Korosu ise belediyeye verilmiş.1958’de ise açılan bulvar yüzünden saray ziyan görmüş. bir daha Boğaziçi Köprüsü için yapılan yol çalışmaları sırasında da sarayın dış bahçesi bölünmüş yeni yapılan yollar eklenmiş. Orhaniye Kışlası bu vakitte saray bölgesinden çıkmış.

12 bin bireye kapı açmış

Yıldız Sarayı öteki sarayların içinde hem tek bir binadan oluşmamasıyla tıpkı vakitte bahçe ve etraf düzenlemesiyle öne çıkar. Yapıldığı periyodun saray mimarisinin dışına çıkan bir yapıdır diyebiliriz. hem de Osmanlı devrinin son sarayı olarak klasik Türk saray yapısını sürdüren son mimari eser olarak kayıtlara geçer. 2. Abdülhamit’in sarayın etrafındaki özel mülkleri satın alarak etrafını genişlettiği ve o devirde Beşiktaş ve etrafının kültürel ve ekonomik olarak en canlı periyodunu yaşadığını bir daha kitaptan öğreniyoruz. Devletin merkezinin Yıldız’a taşınmasıyla bir arada sarayda 12 bin kişilik bir nüfusun olduğu o periyodun kayıtlarında yer alır.

Polisiye romanlara pek meraklı bir padişah

Yıldız Sarayı, devletin idari merkezi olduğu üzere 2. Abdülhamit’in sistemli ve bir o kadar varlıklı alışkanlıklarına nazaran planlanmış günlük ömrüne mesken sahipliği yapan bir yerdir. 2.Abdülhamit boş vakitlerini Yıldız Sarayı’nın bahçesinde geçirmeyi severdi. Özel kuşhanesi vardı. Nadide kuşların olduğu bir kuşhaneydi. Marangozhanesinde ise çalışır ve devlet işlerinden yorulan zihnini bedenen çalışarak dinlendirirdi. Onun yaptığı ahşap eserler sanatçı kimliğini öne çıkarmaktadır. bir daha geceleri uyumadan evvel polisiye kitaplar okuttuğu bilinir. Müziğe ve tiyatroya ise özel ilgisi vardır. Sarayın ortasında inşa edilen tiyatro sahnesinde dünyaca ünlü sanatkarların gelip oyun sergiledikleri bilinmektedir. bir daha 2. Abdülhamit’in fotoğrafçılığa ve mimariye de özel ilgisi olduğu ve hatırı sayılır epeyce değerli bir fotoğraf koleksiyonu bulunmaktadır.

Bahçeye özel kıymet vermiş

Abdülhamit’in oldukçaça vakit geçirdiği alanlardan birisi de sarayın bahçesidir. 2. Abdülhamit Yıldız Sarayının bahçe ve korosunda yurt haricinden gelmiş uzman ve bahçıvanları çalıştırmış. Dünyanın değişik ülkelerinden getirilmiş ağaç ve bitki çeşitlerinin yanında, kuşlara, kedilere, köpeklere ve atlara saray bahçesinde özel bir alan yaptırmış. bir daha sarayda kış bahçeleri, limonluk ve seralar dikkat çekmektedir.Tahta çıkışının 25. Yılında ise kente Hamidiye Sularını getirten 2. Abdülhamit hem kente hem saraya bir fazlaca çeşme yaptırmıştır.
 
Üst