Çizgi Arap değil İslam sanatı

JoKeR

Active member
Birleşmiş Milletler Eğitim Bilim Kültür Örgütü’nün (UNESCO) geçtiğimiz ay Türkiye’nin müracaatıyla Hüsnühat sanatını, Türkiye’nin Somut Olmayan Kültürel Miras Listesine kayıt ettirmişti. Birebir ay ortasında, insanlığın ortak mirası olarak ilan edilen Hüsnühat sanatı, Arap sınır sanatı ismiyle UNESCO tarafınca bir daha Somut Olmayan Kültürel Miras Listesi’ne alındı. Çizgi sanatını iki başka başlık altında kültürel miras listesine alan UNESCO’nun bu sonucu şaşkınlık oluşturdu. Sınır ve ebru sanatkarı, muharrir Prof. M. Uğur Derman ve Sakarya Üniversitesi, Türk İslam Sanatları Tarihi ABD Öğretim Üyesi Prof. Dr. Mehmet Memiş UNESCO’nun sonucunı kıymetlendirdi.

Prof. M. Uğur Derman


Gündelik yazıyla sanat yazısı farklı

Prof. Derman, Hüsnühat’ın Arap harfleriyle yazıldığını vurgulayarak, “Bu harflerin aslı Arap. İslamiyet öncesi Hicaz’da kullanılıyor. Lakin hem bu biçimdeda birebir vakitte İslam’ın birinci asırlarında sanat tarafınca fazla okuma yazma vasıtası olarak yeri var. İslamiyet öbür ülkelere yayıldıktan daha sonra buralarda sanat tarafı ağır basmaya başlıyor. Bu işe daha fazla emek verenler Araplardan fazla İslam ülkeleri oluyor. Onun için biz Arap harflerine karşı ona İslam çizgisi denmesini tercih ediyoruz. Lakin bugünkü Araplar, İslam sınırı denilmesinden hoşlanmıyorlar. Bunu nasıl düzelttireceğimizi de bilemiyorum” diyor.

Prof. Dr. Mehmet Memiş

Prof. Dr. Memiş ise Osmanlı ve Araplarda kullanılan çizginin, birebir yazı sanatı olduğunu lisana getiriyor. “Hat, çizgi-yazı manasına geliyor. Gündelik yazıyla sanat yazısını farklı tutmak gerek. Arap sınırı ile Osmanlının kullandığı Hüsnühat, asırlardır İslam kültürü ortasında gelişen hoş yazı sanatını söz ediyor. Bölgesel üslup farkları olsa da aslı prestijiyle aynı”

Sınırı tepeye Osmanlı taşıdı


Türkiye, sınır sanatındaki tarihî birikiminden hareketle İslam dünyasını temsilen “İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirası Listesine” geniş bir başlıkla başvurduğunu söylüyor Memiş. UNESCO’nun çizgi sanatını iki farklı isimle listeye almasını ise şu sözlerle pahalandırıyor, “Hüsnühat ile Arap çizgisinin başka farklı tescil etmesi ilgili mercilerin bu hususa tam manasıyla vâkıf olmamalarından kaynaklanıyor. Aslında sınır bir Kur’an sanatı olarak doğmuş ve gelişmenini de Kur’an etrafında sürdürmüş. Arap yazısı İslam’a giren diğer milletlerin de bu alfabeyi kullanımıyla bir İslam yazısı halini almış.

Çizgi sanatına Müslüman milletlerin bir biçimde katkısı olmuş. Özellikle 15. asırdan itibaren Türklerin bu sanattaki öncü rolü, Arap ülkeleri ve dünya sanat etrafları tarafınca kabul görmüş. Türklerin icat ettiği birtakım yazı çeşitleri de bütün İslam dünyasında kullanılıyor. Belgeyi hazırlayan heyet, “Türk sınır sanatı” üzere kapsamı daraltan bir başlık kullanmadı. Bu sanatı tarihli en üst düzeyine ulaştıran Osmanlı, “Hüsnühat” tabirini tercih etti.”

Kimlikle sınırlanamaz

UNESCO’nun sonucunı gözden geçirmesinin yerinde olacağını tabir eden Memiş, “Bütün İslam dünyasının kutsal kitabı olan Kur’an, Arapça olduğu için Arap toplumuna mal edilemeyeceği üzere, Arap alfabesiyle uygulandığı için sınır sanatının Arap sanatı olarak etnik bir kimlikle isimlendirilmesi de hakikat bir yaklaşım değil. Sınır sanatı, Arap dünyasını aşmış olan üniversal bir İslam sanatı. Ayrıyeten Türkçe ve Farsça üzere Arapça haricindeki lisanlarda da çizgi yapıtları veriliyor” diyor.
 
Üst