IşıkHaber
New member
Latin Amerika ülkesi Şili’yi geçtiğimiz senelerda sarsan protesto dalgasında El Vauqita (İnekcik) isimli sokak köpeği direnişçilerin yanında saf tutarak polisin hücumlarına karşı öteki arkadaşlarıyla bir arada göstericileri savunur. Gayret çizgisinin en ön saflarında yer alan Vaquita, bir hareket sırasında polis tarafınca bacağından vurulur. Ehlileştirilmesi güç bir köpek olan Vaquita, veterinere götürme gayretlerini reddedince pek değişik bir yürüyüş organize edildi. Vaquita’nın barikat yoldaşları veterinere gitmek üzere uydurma bir yürüyüş düzenleyerek bu direnişçi köpeği peşlerine taktı. bu biçimdece yaraları uygunlaşan köpek de sonrasındasında yoldaşlarının ortasına yine katıldı.
halbuki Şili’de direnişçi köpekler birinci kere barikatlarda yer almıyor. Bugün hayatta olmasa da ‘Negro Matapacos’ isimli sokak köpeği, geçtiğimiz on yıl içerisinde yalnızca barikatlarda yer alan bir köpek değildi. Direnişçilerin vazgeçilmez bir sembolü olduktan daha sonra Şilili toplum bilimcilerin de başını kurcaladı ve bir biçimde ismini akademi dünyasına da duyurdu. niye ve nasıl sembol haline geldiğini biraz kurcaladığımızda sokak köpeklerinin aslında ‘sokaktaki köpeklerden’ fazlaca daha fazlasını temsil ettiğini bakılırsabiliyoruz.
MATAPACOS NASIL ‘MATAPACOS’ OLDU?
Evvel kime havlayacağını, kime sevgi göstereceğini bilen bu kızıl fularlı hayvan dostumuzun öyküsünü dinleyelim. pek dikkat cazip bir ismi var: İspanyolca ‘Siyah’ demek olan ‘Negro’ hayvanın rengi gereği şaşırtan değil. Fakat ‘Öldürmek’ manasına gelen ‘Matar’ fiili ile Şili argosunda ‘polis’e tekabül eden ‘paco’un birleşiminden oluşan Matapacos, direnişçi köpeğin siyasi oryantasyonunu açıklıyor. Buna rağmen ikinci ismi, kendisinin doğduktan yıllar daha sonra kendi kazandığı bir isim olacaktır.
Bir sokak köpeği olarak Şili’nin başşehri Santiago’da dünyaya gelen Matapacos’a 2009 yılında Maria Campos kapısını açar. Yeni sahibini benimsese de Matapacos sokak köpeği ‘doğasının’ da davetiyle gündüzleri konutun dışarısında dolaşmaktan hoşlanır. Akşamları ise dönüş yoluna koyulup bir biçimde Campos’un yanına gelir. Ta ki 2011’de Şili, geniş çaplı öğrenci aksiyonlarına sahne oluncaya dek. Şovların sokakları kavurduğu günlerden bir akşam Matapacos konuta boynunda kızıl bir fularla gelir. Campos o an Matapacos’un gündüzleri yalnızca gezintiye çıkmadığını, hem de hareketlere katıldığını fark eder.
Bu sırada Matapacos, barikatların en ön saflarında hareketçilerle birlikte direndiği için üniversitelerde popülerlik kazanmaya başlar. Hatta günlerden bir gün Matapacos çatışmalar sırasında polis aracı tarafınca ezilme tehlikesi geçirir. Campos’un ameliyat masraflarını karşılamaya gücü yetmeyince öğrenciler seferber olur ve kelam konusu para Matapacos’un yoldaşları tarafınca ödenir.
Doğal bu olay konuttaki tansiyonu yükseltir: Hayvanın sıhhatinden endişelenen Campos, Matapacos’a ‘eylemlere katılma yasağı’ getirir. Fakat yasaklamaya karşın dışarıda hareketçilerin sesini duyan Matapacos her seferinde meczuba döner ve kendisiyle ilgilenen Campos’a bakarak kapıyı tırmalar. Haftalar süren ısrar sonuç verir ve Matapacos sonunda uğraş arkadaşlarının yanına geri döner. İşte Matapacos bu biçimde ‘Matapacos’ olur…
Hareketlerin sembolü haline gelen bu köpeğe ondan sonrasında başşehir Santiago’daki üniversite öğrencileri bakar, onlar tarafınca kollanır. Gençler polis hücumuyla karşılaşıncaysa roller değişir, bu sefer Matapacos onları kollamaya koyulur. En şaşırtan yan ise Matapacos’un tüm öğrencilerdilk evvel aksiyon yerine gidip nerede olursa olsun herkesten daha sonra tek başına okula geri dönmesidir.
Matapacos’un sokak çabasında en ön saflarda yer alması ve süratle bir sembol haline gelişi Campos’un da arkadaş etrafını tesirler. Katı Katolik bir arkadaşı kendisine ‘bu köpeğin şeytani olduğunu’ söyler. Lakin Campos bu kelamların anlamsız olduğunu savunur, hakikaten Matapacos her sabah hareketlere gitmedilk evvel Campos’un ‘koruma duasını’ almaktadır…
niye KÖPEKLER DİRENİŞÇİLERİN YANINDA?
Matapacos’un tüm davranışları, basitçe direnişçilerle içinde bağ kurmasını hatta dünya çapında bir direniş figürü olmasını sağlar. Üstelik kendisi ‘direnişçi köpekler’ listesindeki tek isim de değil. şüphesiz hayvanın ‘bilinçli’ bir tercih yapmadığı konusunda herkes hemfikir olsa da evvel bilimsel bir karşılık alalım.
BioBioChile’ye konuşan veteriner Erick Lucero, sokak köpeklerinin birçok vakit küme olarak hareket ettiklerini ve şovlara de bu türlü katıldığını hatırlatıyor. Lucero, “Etrafta dolaşan insan kümeleri olduğu vakit bu durum köpeklerin ilgisini çekiyor ve heyecanlanıp takip etmeye başlıyorlar” diyor ve ‘direnişçi köpeklerin beşerlerle toplumsal bir bağlantı kurduğunu, bu biçimdece kümeye katılıp harekete dahil olduğunu’ lisana getiriyor.
MATAPACOS TESADÜFEN Mİ YOLDAŞ?
Şilili öğrencilerin sahiden Matapacos’u sembolleştirirken onun ‘siyasi bilincini’ hesaba kattıklarını kimse söyleyemez herbiçimde. O niçinle öğrendiklerimizi cebimize koyarak Lucero’nun sayısal sınıfından ayrılalım ve işin ikonografisini konuşmak üzere Şilili sosyolog Jaime Rodriguez’in sözel sınıfına geçiş yapalım.
Rodriguez, Matapacos’un anlatıldığı belgeselde, köpeğin sembolleşmesini ‘sokakta olmanın önemiyle’ özdeşleştiriyor. Pinochet diktatörlüğünden beri ulusal grevlerle ve öbür hareketlerle birlikte sokak gayretinin kendi ‘ikonografisini’ yarattığını söyleyen Rodriguez, öbür taraftan sokakta yaşananın değişmeyen bir baskı olduğunu kaydediyor: “[Matapacos] sokakta olabilmenin ne kadar garantisiz hale getirildiğini aktarıyor. Öte yandan Matapacos sokakta olmanın sebebi olan mutlak güvencesizleşme, prekaryalaşmaya da işaret ediyor. Sonuçta o bir ‘sokak’ köpeği, bir konut köpeği değil. Ve bir sokak köpeği savunmasızlığı ve prekaryalaşmayı temsil edebilir. Sokaktaki binlerce insan da sistemin sunduğu prekaryalaşmaya karşı tıpkı rahatsızlık ve tatminsizlikle orada bulunuyor.”
Bir seferberliğin karakterini belirleyenin ‘semboller’ olduğunu, bu yüzden de hayli değerli olduklarını söyleyen Rodriguez şunları söylüyor: “Gençlerin, öğrencilerin diğer kimse çıkamazken sokağa çıkıp rahatsızlığı lisana getirmesi tesadüf değildir. Öğrencilerin gerisinde prekaryalaşma ve yeni toplum tertibine dair bir kıssa bulunuyor. Bu manada örneğin bir köpeğin fotoğrafında birlik algısı su yüzüne çıkıyor. Ki rastgele bir köpek değil bu. İnternette baskıcı polis gücüne karşı ayağa kalkan ve saldıran, bandanalı binlerce köpek fotoğrafı var. Televizyonlarda, haberlerde gördükleriniz ise o öteki bir şey, yaşananların öteki bir ikonografisi: Saldırgan, hatalı halk ve hareketin kriminalizasyonu…”
MATAPACOS’TAN DÜNYAYA
Matapacos, 2017 yılında tedavi gördüğü veterinerde 12 yaşında ömrünü kaybetti. Fakat bıraktığı mirasta hak sav edebilecekler yalnızca geride bıraktığı otuzun üstündeki yavrusu değildi. 2019-2020 periyodunda ülkedeki neoliberal siyasetlere karşı düzenlenen büyük şovlarda Matapacos’un gölgesi cisimleşti ve devasa bir heykelle onurlandırıldı. Duvarlarda fotoğrafları ve göstericilerin ellerinde maketleri vardı. Hatta ünü o denli yayıldı ki ABD’ye kadar ulaştı. New York kentinde ulaşım protestoları sırasında Matapacos’u turnikelerden atlarken resmeden illüstrasyonlar yer aldı. Hatta bir öteki tasarım Şilili sokak köpeğini, yüzerek geldiği New York’a arbedeye hazır bir biçimde ayak basarken gösteriyordu.
Şili’den Negro Matapacos ya da Vaquita… Yunanistan’dan Kanellos ya da Loukanikos… Seyahat Direnişi’nden tanıdığımız Taksim’in sokak köpeği Hareket… Tarihin nabzı şiddetlenirken her biri toplumsal hiyerarşinin en altında olanların yanında yer aldı. Fizikî olarak taraflarını aşikâr ettiler, evet. Lakin biraz da bizim onların imgesine muhtaçlığımız olduğu için orada cisimleştiler. Yalnızca Gazapizim ‘Evcil kaplanlarınızı bir gün sokak köpekleri parçalar’ dizesine ilham olmadılar, yeri geldiğinde Matapacos üzere bir kümenin gayrı-resmi temsilcisi oldular.
Şöyle söylüyor Rodriguez kelamlarının sonunda: “Bir köpek, bir sokak köpeği tarafınca temsil edilen o her şeyin altında kalan kısımlar, en üsttekinin gücünü tartışıyor. Bu gücü tartışma modeli büyük güce karşı aşağıdaki küçük güçlerin ayağa kalkmasıyla yaşanıyor. Öğrenciler devletten talepte bulunuyor, kurumlar birbirlerini yasadışı kılıyor, vs. tüm bunların sokağa da bir yansıması oluyor. Sokaktaki hiyerarşilerin en küçüğü olan bir köpek formunda kendini gösteriyor: Havlıyor, ses çıkartıyor, hareket ediyor…”
halbuki Şili’de direnişçi köpekler birinci kere barikatlarda yer almıyor. Bugün hayatta olmasa da ‘Negro Matapacos’ isimli sokak köpeği, geçtiğimiz on yıl içerisinde yalnızca barikatlarda yer alan bir köpek değildi. Direnişçilerin vazgeçilmez bir sembolü olduktan daha sonra Şilili toplum bilimcilerin de başını kurcaladı ve bir biçimde ismini akademi dünyasına da duyurdu. niye ve nasıl sembol haline geldiğini biraz kurcaladığımızda sokak köpeklerinin aslında ‘sokaktaki köpeklerden’ fazlaca daha fazlasını temsil ettiğini bakılırsabiliyoruz.
MATAPACOS NASIL ‘MATAPACOS’ OLDU?
Evvel kime havlayacağını, kime sevgi göstereceğini bilen bu kızıl fularlı hayvan dostumuzun öyküsünü dinleyelim. pek dikkat cazip bir ismi var: İspanyolca ‘Siyah’ demek olan ‘Negro’ hayvanın rengi gereği şaşırtan değil. Fakat ‘Öldürmek’ manasına gelen ‘Matar’ fiili ile Şili argosunda ‘polis’e tekabül eden ‘paco’un birleşiminden oluşan Matapacos, direnişçi köpeğin siyasi oryantasyonunu açıklıyor. Buna rağmen ikinci ismi, kendisinin doğduktan yıllar daha sonra kendi kazandığı bir isim olacaktır.
Bir sokak köpeği olarak Şili’nin başşehri Santiago’da dünyaya gelen Matapacos’a 2009 yılında Maria Campos kapısını açar. Yeni sahibini benimsese de Matapacos sokak köpeği ‘doğasının’ da davetiyle gündüzleri konutun dışarısında dolaşmaktan hoşlanır. Akşamları ise dönüş yoluna koyulup bir biçimde Campos’un yanına gelir. Ta ki 2011’de Şili, geniş çaplı öğrenci aksiyonlarına sahne oluncaya dek. Şovların sokakları kavurduğu günlerden bir akşam Matapacos konuta boynunda kızıl bir fularla gelir. Campos o an Matapacos’un gündüzleri yalnızca gezintiye çıkmadığını, hem de hareketlere katıldığını fark eder.
Bu sırada Matapacos, barikatların en ön saflarında hareketçilerle birlikte direndiği için üniversitelerde popülerlik kazanmaya başlar. Hatta günlerden bir gün Matapacos çatışmalar sırasında polis aracı tarafınca ezilme tehlikesi geçirir. Campos’un ameliyat masraflarını karşılamaya gücü yetmeyince öğrenciler seferber olur ve kelam konusu para Matapacos’un yoldaşları tarafınca ödenir.
Doğal bu olay konuttaki tansiyonu yükseltir: Hayvanın sıhhatinden endişelenen Campos, Matapacos’a ‘eylemlere katılma yasağı’ getirir. Fakat yasaklamaya karşın dışarıda hareketçilerin sesini duyan Matapacos her seferinde meczuba döner ve kendisiyle ilgilenen Campos’a bakarak kapıyı tırmalar. Haftalar süren ısrar sonuç verir ve Matapacos sonunda uğraş arkadaşlarının yanına geri döner. İşte Matapacos bu biçimde ‘Matapacos’ olur…
Hareketlerin sembolü haline gelen bu köpeğe ondan sonrasında başşehir Santiago’daki üniversite öğrencileri bakar, onlar tarafınca kollanır. Gençler polis hücumuyla karşılaşıncaysa roller değişir, bu sefer Matapacos onları kollamaya koyulur. En şaşırtan yan ise Matapacos’un tüm öğrencilerdilk evvel aksiyon yerine gidip nerede olursa olsun herkesten daha sonra tek başına okula geri dönmesidir.
Matapacos’un sokak çabasında en ön saflarda yer alması ve süratle bir sembol haline gelişi Campos’un da arkadaş etrafını tesirler. Katı Katolik bir arkadaşı kendisine ‘bu köpeğin şeytani olduğunu’ söyler. Lakin Campos bu kelamların anlamsız olduğunu savunur, hakikaten Matapacos her sabah hareketlere gitmedilk evvel Campos’un ‘koruma duasını’ almaktadır…
niye KÖPEKLER DİRENİŞÇİLERİN YANINDA?
Matapacos’un tüm davranışları, basitçe direnişçilerle içinde bağ kurmasını hatta dünya çapında bir direniş figürü olmasını sağlar. Üstelik kendisi ‘direnişçi köpekler’ listesindeki tek isim de değil. şüphesiz hayvanın ‘bilinçli’ bir tercih yapmadığı konusunda herkes hemfikir olsa da evvel bilimsel bir karşılık alalım.
BioBioChile’ye konuşan veteriner Erick Lucero, sokak köpeklerinin birçok vakit küme olarak hareket ettiklerini ve şovlara de bu türlü katıldığını hatırlatıyor. Lucero, “Etrafta dolaşan insan kümeleri olduğu vakit bu durum köpeklerin ilgisini çekiyor ve heyecanlanıp takip etmeye başlıyorlar” diyor ve ‘direnişçi köpeklerin beşerlerle toplumsal bir bağlantı kurduğunu, bu biçimdece kümeye katılıp harekete dahil olduğunu’ lisana getiriyor.
MATAPACOS TESADÜFEN Mİ YOLDAŞ?
Şilili öğrencilerin sahiden Matapacos’u sembolleştirirken onun ‘siyasi bilincini’ hesaba kattıklarını kimse söyleyemez herbiçimde. O niçinle öğrendiklerimizi cebimize koyarak Lucero’nun sayısal sınıfından ayrılalım ve işin ikonografisini konuşmak üzere Şilili sosyolog Jaime Rodriguez’in sözel sınıfına geçiş yapalım.
Rodriguez, Matapacos’un anlatıldığı belgeselde, köpeğin sembolleşmesini ‘sokakta olmanın önemiyle’ özdeşleştiriyor. Pinochet diktatörlüğünden beri ulusal grevlerle ve öbür hareketlerle birlikte sokak gayretinin kendi ‘ikonografisini’ yarattığını söyleyen Rodriguez, öbür taraftan sokakta yaşananın değişmeyen bir baskı olduğunu kaydediyor: “[Matapacos] sokakta olabilmenin ne kadar garantisiz hale getirildiğini aktarıyor. Öte yandan Matapacos sokakta olmanın sebebi olan mutlak güvencesizleşme, prekaryalaşmaya da işaret ediyor. Sonuçta o bir ‘sokak’ köpeği, bir konut köpeği değil. Ve bir sokak köpeği savunmasızlığı ve prekaryalaşmayı temsil edebilir. Sokaktaki binlerce insan da sistemin sunduğu prekaryalaşmaya karşı tıpkı rahatsızlık ve tatminsizlikle orada bulunuyor.”
Bir seferberliğin karakterini belirleyenin ‘semboller’ olduğunu, bu yüzden de hayli değerli olduklarını söyleyen Rodriguez şunları söylüyor: “Gençlerin, öğrencilerin diğer kimse çıkamazken sokağa çıkıp rahatsızlığı lisana getirmesi tesadüf değildir. Öğrencilerin gerisinde prekaryalaşma ve yeni toplum tertibine dair bir kıssa bulunuyor. Bu manada örneğin bir köpeğin fotoğrafında birlik algısı su yüzüne çıkıyor. Ki rastgele bir köpek değil bu. İnternette baskıcı polis gücüne karşı ayağa kalkan ve saldıran, bandanalı binlerce köpek fotoğrafı var. Televizyonlarda, haberlerde gördükleriniz ise o öteki bir şey, yaşananların öteki bir ikonografisi: Saldırgan, hatalı halk ve hareketin kriminalizasyonu…”
MATAPACOS’TAN DÜNYAYA
Matapacos, 2017 yılında tedavi gördüğü veterinerde 12 yaşında ömrünü kaybetti. Fakat bıraktığı mirasta hak sav edebilecekler yalnızca geride bıraktığı otuzun üstündeki yavrusu değildi. 2019-2020 periyodunda ülkedeki neoliberal siyasetlere karşı düzenlenen büyük şovlarda Matapacos’un gölgesi cisimleşti ve devasa bir heykelle onurlandırıldı. Duvarlarda fotoğrafları ve göstericilerin ellerinde maketleri vardı. Hatta ünü o denli yayıldı ki ABD’ye kadar ulaştı. New York kentinde ulaşım protestoları sırasında Matapacos’u turnikelerden atlarken resmeden illüstrasyonlar yer aldı. Hatta bir öteki tasarım Şilili sokak köpeğini, yüzerek geldiği New York’a arbedeye hazır bir biçimde ayak basarken gösteriyordu.
Şili’den Negro Matapacos ya da Vaquita… Yunanistan’dan Kanellos ya da Loukanikos… Seyahat Direnişi’nden tanıdığımız Taksim’in sokak köpeği Hareket… Tarihin nabzı şiddetlenirken her biri toplumsal hiyerarşinin en altında olanların yanında yer aldı. Fizikî olarak taraflarını aşikâr ettiler, evet. Lakin biraz da bizim onların imgesine muhtaçlığımız olduğu için orada cisimleştiler. Yalnızca Gazapizim ‘Evcil kaplanlarınızı bir gün sokak köpekleri parçalar’ dizesine ilham olmadılar, yeri geldiğinde Matapacos üzere bir kümenin gayrı-resmi temsilcisi oldular.
Şöyle söylüyor Rodriguez kelamlarının sonunda: “Bir köpek, bir sokak köpeği tarafınca temsil edilen o her şeyin altında kalan kısımlar, en üsttekinin gücünü tartışıyor. Bu gücü tartışma modeli büyük güce karşı aşağıdaki küçük güçlerin ayağa kalkmasıyla yaşanıyor. Öğrenciler devletten talepte bulunuyor, kurumlar birbirlerini yasadışı kılıyor, vs. tüm bunların sokağa da bir yansıması oluyor. Sokaktaki hiyerarşilerin en küçüğü olan bir köpek formunda kendini gösteriyor: Havlıyor, ses çıkartıyor, hareket ediyor…”