JoKeR
Active member
FAZİLET DÖNMEZ
Edebiyat tarihi, yapıtların tarihidir ve tam teşekküllü bir edebiyat tarihi yazmanın veyahut izah edebilmenin en temel yolu, rastgele bir ön şart gözetmeksizin geçmişten bugüne kaleme alınan edebi yapıtların tamamını gün yüzüne çıkarmaktan geçer. Bu çerçevede araştırmalarda çoğunlukla temel kaynak olarak başvurulan edebiyat tarihlerinin yapıttan çok muharrirleri ya da periyodu merkeze alması manalıdır; zira sıkıntıyı yalnızca yeni Türk edebiyatı alanıyla sınırlayarak düşünsek dahi Tanzimat’tan bugüne bir fazlaca eser ve ismin periyodik yayınlarda kalması, eski harfli metinlerin sonlu bir okuyucu kitlesine hitap etmesi, çağdaş edebiyatın başlangıcı ile daha sonrası içinde büyük ideolojik kırılmaların gerçekleşmesi edebiyat araştırmalarının önünü tıkayan gerçekliklerden birkaçı olarak kıymetlendirilebilir. Bu süreçte yapıtların eksikliğinden doğan boşlukların edebiyat dışı tasalarla doldurularak birtakım ezberlerin ortaya çıkışı kelam konusu olmuş, bu bilgiler ders kitaplarında ve akademik çalışmalarda yeniden edilegelmiştir. Edebiyat araştırmalarından beklenen, bahsi geçen boşlukları dolduracak uğraş ve nitelikte çalışmalara daha geniş yer ayrılmasıdır.
BEŞ MECMUANIN OLUŞTURDUĞU BİR HAREKET
İsmail Alper Kumsar Kaybedenlerin Tarihi, Türk Edebiyatında Malûmât Hareketi başlıklı çalışmasıyla edebiyat tarihlerinde hakkıyla değerlendirilemeyen 1895-1904 içindeki edebi hareketliliği titizlikle ele alıyor ve Tanzimat ikinci jenerasyon sanatkârlarından Servet-i Fünûn’a direkt geçiş yapan tarih anlayışına şerh düşerek ilgili periyodu geniş bir perspektifte yorumluyor. Bu senelerda Muallim Naci ekolünü benimseyip Servet-i Fünûn’un estetik anlayışı karşısında yer alan Hazine-i Fünun, İrtika, Malûmât, Musavver Fen ve Edep ve Fotoğraflı Gazete etrafındaki yapılanmayı, hareketin en tesirli mecmuasını merkeze alarak “Malûmât Hareketi” olarak tanımlayan Kumsar, edebiyat araştırmalarında periyodik yayınların ne kadar dönüştürücü tesirde olduğunu okuyucunun dikkatine sunuyor. Kelam konusu mecmuaların her biri farklı araştırmacılar tarafınca başka farklı indekslenip seçilen yazıların neşri yapılmak suretiyle çalışılmış olsa da beş mecmuanın makul bir anlayışın temsilcisi olarak değerlendirilip bir hareket olarak nitelenmesi, kitabın başka müddetli yayın çalışmalarından ayrıldığı temel istikameti ortaya koyuyor. Edebiyat tarihlerinde “Ara Nesil”, “Mutavassıtin” ve “Ilımlılar” formunda tasnif edilen kelam konusu periyodu, tesirler ve reaksiyonlar bağlamında merkezi pozisyonda yer alan Malûmât mecmuası üzerinden okumak, sürecin hem Türk çağdaşlaşmasının sentezci karakteristiğini ortaya koyması tıpkı vakitte vadeli yayınlarda kalmış ve araştırmacıların dikkatinden uzak düşmüş bir epey ismi gündeme getirmesi bakımından ehemmiyet arz ediyor.
SERVET-İ FÜNÛN KARŞISINDA MALÛMÂT HAREKETİ
Sekiz kısımdan oluşan kitapta neredeyse her bir kısım farklı bir çalışmanın konusu olarak değerlendirilebilecek içeriğe sahip. Bu çerçevede 19. yüzyılın sonu ve 20. yüzyılın başı itibariyle lisanda sadeleşme, alfabe ve imla problemleri; evresinde bir fazlaca tesir uyandıran abes-muktebes, dekadanlık, klasikler sıkıntısı çeşidinden polemikler; zamanın şiir anlayışı, vezin-kafiyenin gerekliliği konusunda ileri sürülen farklı görüşler ve Divan edebiyatına yönelik tartışmalar; roman ve öykü etrafında gelişen münakaşalar ile mensur şiir, mektup ve seyahat yazılarının evresindeki gelişim seyri; çeviri sorunlarına bakış, çevirisi yapılan yapıtların kaynağı ve niteliği; tiyatro etrafında gelişen tenkitler ve tüm bu tartışma ortamının Türk dünyası üstündeki yansımaları çalışmada etraflıca gündeme getiriliyor. Malûmât Hareketi, bu geniş içeriği ile Muallim Naci’nin müsaadeden giden sanat ve estetik anlayışını benimsemekle birlikte edebi ve kültürel problemlere ölçülü ve sentezci yaklaşan, yerli bedeller etrafında gerçekleşecek çağdaşlaşmayı savunan, köksüz ve radikal yeniliklere muhalefet ederek geleneğin tekâmülünü arzulayan bir topluluk olarak bedellendiriliyor. Kronolojik seyirde ortaya koyduğu reaksiyon ve tekliflerle Servet-i Fünûn anlayışının doğmasına yol açan Malûmât Hareketi, bu bağlamda edebiyat tarihine niçin-sonuç çizgisinde eklemleniyor.
VADELİ YAYINLARDAN EDEBİYAT TARİHİNE
Kaybedenlerin Tarihi ile periyodik yayınlarda kalmış lisana, yenileşmeye, şiire, nesre, çeviriye, tiyatroya ve öbür tiplere dair bir epeyce fikir bugünlere taşınırken Ahmet Rasim, Ali Kemal, Faik Reşat üzere bilinen isimlerin yanı sıra Ali Ferruh, Ali Sedat, Andelip, Necip Asım, Halil Edip, Halit Eyüp, Mehmet Celal, Mehmet Refet, Mehmet Ziver, İbnürrıfat Samih, Müstecabizade İsmet, Nurettin Ferruh, Pir Vasfi, Tepedenlizade Kamil üzere az bilinen ya da hiç bilinmeyen şahısların edebiyat tarihinde ne kadar tesirli olduğu da gözler önüne seriliyor. Ayrıyeten bu derece varlıklı kişi takımından çabucak hiç birinin külliyatının çabucak hemen hazırlanmamış oluşu, edebiyat tarihçiliğinde çabucak hemen işin başında olduğumuzu göstermekle birlikte kelam konusu isimlerin yalnızca çalışmanın merkezini teşkil eden beş mecmuadaki yazılarıyla dahi edebiyat araştırmalarında esaslı değişikliklere yol açacağına işaret ediyor. O denli ki çalışmada da görüldüğü üzere lisanda sadeleşme, vezin-kafiye, şiir lisanında yenileşme, çağdaşlaşma sürecinde çevirilerin rolü üzere daha sonraki senelerda edebiyat ve kültür gündemini uzun müddet meşgul edecek problemlerin Malûmât Hareketi kapsamında tartışılması, isimler ve eserler keşfedildikçe araştırma havzasının ne ölçüde genişleyeceğini gösteriyor.
“Türk Edebiyatında Malûmât Hareketi”, her ne kadar “Kaybedenlerin Tarihi” olarak nitelense de Kumsar’ın titizliği ve dikkati ile bir kayıp olmaktan çıkıyor ve Türk edebiyatının çağdaşlaşma serüveninin farklı bir gözle okunmasına imkân sağlıyor. Bu suretle çalışma, edebiyat araştırmacılarına tarihin çabucak hemen eskimediği gerçeğini tekrar hatırlatıyor.
Edebiyat tarihi, yapıtların tarihidir ve tam teşekküllü bir edebiyat tarihi yazmanın veyahut izah edebilmenin en temel yolu, rastgele bir ön şart gözetmeksizin geçmişten bugüne kaleme alınan edebi yapıtların tamamını gün yüzüne çıkarmaktan geçer. Bu çerçevede araştırmalarda çoğunlukla temel kaynak olarak başvurulan edebiyat tarihlerinin yapıttan çok muharrirleri ya da periyodu merkeze alması manalıdır; zira sıkıntıyı yalnızca yeni Türk edebiyatı alanıyla sınırlayarak düşünsek dahi Tanzimat’tan bugüne bir fazlaca eser ve ismin periyodik yayınlarda kalması, eski harfli metinlerin sonlu bir okuyucu kitlesine hitap etmesi, çağdaş edebiyatın başlangıcı ile daha sonrası içinde büyük ideolojik kırılmaların gerçekleşmesi edebiyat araştırmalarının önünü tıkayan gerçekliklerden birkaçı olarak kıymetlendirilebilir. Bu süreçte yapıtların eksikliğinden doğan boşlukların edebiyat dışı tasalarla doldurularak birtakım ezberlerin ortaya çıkışı kelam konusu olmuş, bu bilgiler ders kitaplarında ve akademik çalışmalarda yeniden edilegelmiştir. Edebiyat araştırmalarından beklenen, bahsi geçen boşlukları dolduracak uğraş ve nitelikte çalışmalara daha geniş yer ayrılmasıdır.
BEŞ MECMUANIN OLUŞTURDUĞU BİR HAREKET
İsmail Alper Kumsar Kaybedenlerin Tarihi, Türk Edebiyatında Malûmât Hareketi başlıklı çalışmasıyla edebiyat tarihlerinde hakkıyla değerlendirilemeyen 1895-1904 içindeki edebi hareketliliği titizlikle ele alıyor ve Tanzimat ikinci jenerasyon sanatkârlarından Servet-i Fünûn’a direkt geçiş yapan tarih anlayışına şerh düşerek ilgili periyodu geniş bir perspektifte yorumluyor. Bu senelerda Muallim Naci ekolünü benimseyip Servet-i Fünûn’un estetik anlayışı karşısında yer alan Hazine-i Fünun, İrtika, Malûmât, Musavver Fen ve Edep ve Fotoğraflı Gazete etrafındaki yapılanmayı, hareketin en tesirli mecmuasını merkeze alarak “Malûmât Hareketi” olarak tanımlayan Kumsar, edebiyat araştırmalarında periyodik yayınların ne kadar dönüştürücü tesirde olduğunu okuyucunun dikkatine sunuyor. Kelam konusu mecmuaların her biri farklı araştırmacılar tarafınca başka farklı indekslenip seçilen yazıların neşri yapılmak suretiyle çalışılmış olsa da beş mecmuanın makul bir anlayışın temsilcisi olarak değerlendirilip bir hareket olarak nitelenmesi, kitabın başka müddetli yayın çalışmalarından ayrıldığı temel istikameti ortaya koyuyor. Edebiyat tarihlerinde “Ara Nesil”, “Mutavassıtin” ve “Ilımlılar” formunda tasnif edilen kelam konusu periyodu, tesirler ve reaksiyonlar bağlamında merkezi pozisyonda yer alan Malûmât mecmuası üzerinden okumak, sürecin hem Türk çağdaşlaşmasının sentezci karakteristiğini ortaya koyması tıpkı vakitte vadeli yayınlarda kalmış ve araştırmacıların dikkatinden uzak düşmüş bir epey ismi gündeme getirmesi bakımından ehemmiyet arz ediyor.
SERVET-İ FÜNÛN KARŞISINDA MALÛMÂT HAREKETİ
Sekiz kısımdan oluşan kitapta neredeyse her bir kısım farklı bir çalışmanın konusu olarak değerlendirilebilecek içeriğe sahip. Bu çerçevede 19. yüzyılın sonu ve 20. yüzyılın başı itibariyle lisanda sadeleşme, alfabe ve imla problemleri; evresinde bir fazlaca tesir uyandıran abes-muktebes, dekadanlık, klasikler sıkıntısı çeşidinden polemikler; zamanın şiir anlayışı, vezin-kafiyenin gerekliliği konusunda ileri sürülen farklı görüşler ve Divan edebiyatına yönelik tartışmalar; roman ve öykü etrafında gelişen münakaşalar ile mensur şiir, mektup ve seyahat yazılarının evresindeki gelişim seyri; çeviri sorunlarına bakış, çevirisi yapılan yapıtların kaynağı ve niteliği; tiyatro etrafında gelişen tenkitler ve tüm bu tartışma ortamının Türk dünyası üstündeki yansımaları çalışmada etraflıca gündeme getiriliyor. Malûmât Hareketi, bu geniş içeriği ile Muallim Naci’nin müsaadeden giden sanat ve estetik anlayışını benimsemekle birlikte edebi ve kültürel problemlere ölçülü ve sentezci yaklaşan, yerli bedeller etrafında gerçekleşecek çağdaşlaşmayı savunan, köksüz ve radikal yeniliklere muhalefet ederek geleneğin tekâmülünü arzulayan bir topluluk olarak bedellendiriliyor. Kronolojik seyirde ortaya koyduğu reaksiyon ve tekliflerle Servet-i Fünûn anlayışının doğmasına yol açan Malûmât Hareketi, bu bağlamda edebiyat tarihine niçin-sonuç çizgisinde eklemleniyor.
VADELİ YAYINLARDAN EDEBİYAT TARİHİNE
Kaybedenlerin Tarihi ile periyodik yayınlarda kalmış lisana, yenileşmeye, şiire, nesre, çeviriye, tiyatroya ve öbür tiplere dair bir epeyce fikir bugünlere taşınırken Ahmet Rasim, Ali Kemal, Faik Reşat üzere bilinen isimlerin yanı sıra Ali Ferruh, Ali Sedat, Andelip, Necip Asım, Halil Edip, Halit Eyüp, Mehmet Celal, Mehmet Refet, Mehmet Ziver, İbnürrıfat Samih, Müstecabizade İsmet, Nurettin Ferruh, Pir Vasfi, Tepedenlizade Kamil üzere az bilinen ya da hiç bilinmeyen şahısların edebiyat tarihinde ne kadar tesirli olduğu da gözler önüne seriliyor. Ayrıyeten bu derece varlıklı kişi takımından çabucak hiç birinin külliyatının çabucak hemen hazırlanmamış oluşu, edebiyat tarihçiliğinde çabucak hemen işin başında olduğumuzu göstermekle birlikte kelam konusu isimlerin yalnızca çalışmanın merkezini teşkil eden beş mecmuadaki yazılarıyla dahi edebiyat araştırmalarında esaslı değişikliklere yol açacağına işaret ediyor. O denli ki çalışmada da görüldüğü üzere lisanda sadeleşme, vezin-kafiye, şiir lisanında yenileşme, çağdaşlaşma sürecinde çevirilerin rolü üzere daha sonraki senelerda edebiyat ve kültür gündemini uzun müddet meşgul edecek problemlerin Malûmât Hareketi kapsamında tartışılması, isimler ve eserler keşfedildikçe araştırma havzasının ne ölçüde genişleyeceğini gösteriyor.
“Türk Edebiyatında Malûmât Hareketi”, her ne kadar “Kaybedenlerin Tarihi” olarak nitelense de Kumsar’ın titizliği ve dikkati ile bir kayıp olmaktan çıkıyor ve Türk edebiyatının çağdaşlaşma serüveninin farklı bir gözle okunmasına imkân sağlıyor. Bu suretle çalışma, edebiyat araştırmacılarına tarihin çabucak hemen eskimediği gerçeğini tekrar hatırlatıyor.