IşıkHaber
New member
Jonathan Freedland
Bir gün Facebook’a da şu anda sigaraya baktığımız gözlerle bakacak mıyız? Yoksa şirket bundan çok silah lobisini mi andırıyor? Tahminen de alkol sanayisine daha yakındır. goreceğimiz üzere, bu şirketin niye olduğu ölümcül ziyan hesaba katıldığında, her üç karşılaştırmada da bir haklılık hissesi mevcut. birebir vakitte, bu benzerlikler aslında sorunu olduğundan daha yavaşça gösteriyor.
Sonuçta, [bu endüstrilerin] hiç biri bu biricik şirketin boyutlarına ve gücüne tam olarak ulaşamıyor. Bu gerçeklik, altı saat süren bir kesintinin dünya genelindeki 3 milyar insanın işlerini yürütmek ve dünyadan bilgi edinmek konusunda WhatsApp ve Instagram uygulamalarıyla birlikte Facebook’a bağımlı hale geldiğini teyit ettiği bu hafta, tam manasıyla ete kemiğe büründü. Facebook, sadece arkadaşlarınız ve ailenizle ‘bağlanabileceğiz’ bir yermiş üzere hareket etmek isteyebilir ancak bundan fazlaca daha büyük ve tehlikeli.
PALAVRALARLA ULAŞILAN ZENGİNLİK
Bu yüzden büyük tütün sanayisiyle kıyaslanabilir. 1960’lı yılların başında, bir sigara üreticisi olan Reynolds’ta çalışan bilim insanları, sigaranın kanserle irtibatlı olduğuna ait ispatların ‘karşı konulmaz’ olduğu sonucuna vardılar. Bu esnada, rakip firma olan Philip Morris’te çalışan araştırmacılar sigara dumanında bulunan onlarca kanserojen unsurla ilgili bir liste hazırlamaktaydı. Lakin bilin bakalım ne oldu: Bu ayrıntıların hiç biri kamuyla paylaşılmadı. Aksine, tütün sanayisi otuz yılı aşkın bir süre boyunca kendi araştırmalarına taban tabana zıt bir kıssa anlatmasına rağmen, sigaranın niye olduğu ziyanlara ait rastgele bir delili kabul etmekten kaçındı.
Şimdiyse, bu hafta Wall Street Journal tarafınca yayınlanan bir dizi yıkıcı ifşaatın perde ardındaki bilgi sağlayıcı olarak kimliğini açık eden eski bir Facebook eser müdürü olan Frances Haugen’in sözlerini dinliyoruz. Facebook’un 2019’dan kalma bir şirket içi dokümanında, şirketin kendi araştırmasının, ince ve fizikî olarak formunda beden fotoğraflarıyla dolup taşan Instagram’ın bilhassa de genç bayanlar için ruhsal manada zehirleyici bir ortam olduğunu ortaya çıkardığını gösteriyor. “Her üç genç bayandan biri açısından bedensel görünüm problemlerini daha da makûs hale getiriyoruz” denilen raporda, gençlerin şahsi ‘kaygı ve depresyon oranındaki artışlar niçiniyle Instagram’ı suçladıkları’ da belirtiliyor.
Facebook’un kurucusu olan Mark Zuckerberg, mart ayında Kongre’ye geldiğinde sanki bu bulguyu kabul etti mi? Hayır. Bunun yerine şunları lisana getirdi: “Gördüğümüz araştırma, toplumsal uygulamaları öbür beşerlerle temas kurmak doğrultusunda kullanmanın olumlu zihin sıhhati faydaları olabileceğini gösteriyor.”
Farklı formda söylersek; “Sigara içmek sizin için iyidir” dedi.
CİNAYET, KATLİAM VE CİNSEL AKINLARIN YOLUNU AÇIYOR
Lakin şayet ömür ve vefattan bahsediyorsak, Facebook’un oynadığı rol tek başına ruhsal ziyandan daha direkttir diyebiliriz. Haugen, tıpkı Facebook’un en nihayetinde Myanmar’da ordunun Rohingya Müslüman azınlığına karşı gerçekleştirdiği bir operasyonda oynadığı ölümcül rolünü, yani cinayet, cinsel taarruz ve yağmalara niye olan yok edici bir tesire yol açtığını kabul ettiği hadisedeki üzere, toplumsal platformun Etiyopya’da da “etnik kaynaklı şiddeti körüklediğini” tabir etti. Nijerya’daki yetkililer de benzeri biçimde, Facebook’ta yayılan düzmece haberlerin insanların canına mal olduğunu, çünkü kümelerin aslında hiç gerçekleşmemiş vahşet olaylarına bir misilleme olarak birbirlerine saldırdıklarını lisana getiriyorlar.
Facebook da bu sıkıntıların farkında ve her seferinde “dersini almak” ve “daha düzgününü yapmak” hakkında gerçek şeyler söylemesine karşın epeyce az şey yapıyor. Haugen, Facebook’un yanlış bilgilendirmeye karşı gayret uğruna harcadığı paranın yüzde 87’sini yalnızca İngilizce içeriğe kanalize ettiğinin altını çiziyor. Platformun 2016 yılındaki başkanlık seçimlerinde oynadığı zehirleyici rol göz önünde bulundurulduğunda, şirketin ABD’de maruz kaldığı medya ve siyaset baskısının sebebini anlayabilirsiniz. birebir vakitte, Facebook kullanıcılarının sırf yüzde 9’u İngilizce konuşan insanlardan oluşuyor. Öteki kullanıcıların büyük kısmı, Facebook’un büyük hasara yol açtığı Afrika ya da güneydoğu Asya’da yaşıyor.
Facebook o kadar büyük ve yaygın ki, bu problemlerden rastgele biriyle çaba etmek konusunda mukadderatçı davranmak hayli kolay: güreşte sırtı yere getirilemeyecek kadar büyük bir dev üzere. Boykot davetleri bir sonuca ulaşmıyor: Tüketiciler platformu onu epey faydalı, reklam verenler ise hayli tesirli buluyor. bir daha de bu, yapılacak bir şey olmadığı manasına gelmiyor. Bu Golyat* karşısında aciz değiliz.
ATILACAK ADIMLAR VAR
birinci vakit içinderda, daha fazla şahit ortaya çıkacak: Haugen birinci değildi ve son da olmayacak. İşin açıkçası, şirket şu anda patronlarına karşı tiksinti hisseden bir kadro etik sahibi insanları işe aldı. Buna ek olarak, Haugen’in sızdırdığı bilgiler artık çocuklarının güvenliğinden telaş duyan ebeveynler üzere fazlaca değerli bir kümeyle bir bağ kurdu. Teknoloji gözlemcisi Scott Galloway, içki sanayisinin şiddetli muhalefetine karşın siyasetçileri kandaki alkol oranıyla ilgili yasal hududu düşürmek zorunda bırakan ‘Sarhoş Araç kullanmasına karşı Anneler’e benzeyen bir hareketin ortaya çıkacağını kestirim ediyor.
Şayet hükümetler harekete geçmeye karar verirlerse, yapabilecekleri şeyler konusunda hiç bir problem kelam konusu değil. Atılacak birinci adım, şirketin kendisiyle ilgili aslına bakarsanız bildiği şeyleri ortaya çıkarmak için Facebook’un algoritmalarını görmeyi talep etmek olabilir: Daha geniş bir ‘katılım’ ve büyüme arayışının, öfkeyi körüklemek ve beslemekle temaslı olduğu anlaşılır. Facebook bu devreyi nasıl kapatacağını âlâ biliyor. Sızdırılan dokümanlar, yöneticilere öfkeyi dizginleyecek kimi düzeltmeler sunulduğunu lakin onları kabul etmemeyi tercih ettiklerini gözler önüne seriyor.
ABD’de, Kongre’nin, temelde toplumsal medya şirketlerini dokunulmazlık örtüsüyle koruyan bir yasa olan 230. Madde’yi gözden geçirmesi gerekiyor. Gazetelere iftira ve üreticilere kusurlu eserler niçiniyle dava açabilirken, Facebook’a da yol açtığı hasarlar niçiniyle dava açılabilmeli. Ve şayet caydırıcı bir tesire sahip olmaları isteniyorsa, bir Facebook zıddı kampanyacının da söylemiş olduği üzere, para cezaları “felaket derecede büyük” olmak zorunda. Bunu bir “kirleten öder” prensibi üzere düşünün: Facebook bilgi kaynağını kirletiyor ve bedelini ödemesi gerekiyor.
Öbür devalar de mevcut. Facebook-Instagram-WhatsApp devini anti-tröst maddeleri uyarınca birbirinden ayırabilirsiniz. Data müdafaa ve kullanım hakkı kurallarını değiştirebilirsiniz. Ve şayet bir Facebook yöneticisinin Kongre’ye palavra beyanda bulunduğu saptanırsa, onu yalancı şahitlikle suçlayabilirsiniz.
Sonuçta, sigara üreticileri maddelerin önünde boyun eğmek zorunda kaldılar. Ne var ki, bu, onlarca yıl süren sahtekârlık, kurnazlık ve insanların güvenliğindilk evvel kâr elde etme konusundaki taviz vermez tavırları yüzünden çok geç gerçekleşti ve milyonlarca hayat yitip gitti. Bu sefer, daha fazla bekleyemeyiz.
*Câlût ya da Golyat, M.Ö. 11. yüzyılda yaşadığına inanılan ve Tanah, Eski Ahit ve Kuran’da bahsi geçen savaşçı bir devdir. İsrail Krallığı’nın gelecekteki hükümdarı Davud ile yaptığı ve kaybettiği düello ile bilinir.
Yazının özgünü The Guardian sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)
Bir gün Facebook’a da şu anda sigaraya baktığımız gözlerle bakacak mıyız? Yoksa şirket bundan çok silah lobisini mi andırıyor? Tahminen de alkol sanayisine daha yakındır. goreceğimiz üzere, bu şirketin niye olduğu ölümcül ziyan hesaba katıldığında, her üç karşılaştırmada da bir haklılık hissesi mevcut. birebir vakitte, bu benzerlikler aslında sorunu olduğundan daha yavaşça gösteriyor.
Sonuçta, [bu endüstrilerin] hiç biri bu biricik şirketin boyutlarına ve gücüne tam olarak ulaşamıyor. Bu gerçeklik, altı saat süren bir kesintinin dünya genelindeki 3 milyar insanın işlerini yürütmek ve dünyadan bilgi edinmek konusunda WhatsApp ve Instagram uygulamalarıyla birlikte Facebook’a bağımlı hale geldiğini teyit ettiği bu hafta, tam manasıyla ete kemiğe büründü. Facebook, sadece arkadaşlarınız ve ailenizle ‘bağlanabileceğiz’ bir yermiş üzere hareket etmek isteyebilir ancak bundan fazlaca daha büyük ve tehlikeli.
PALAVRALARLA ULAŞILAN ZENGİNLİK
Bu yüzden büyük tütün sanayisiyle kıyaslanabilir. 1960’lı yılların başında, bir sigara üreticisi olan Reynolds’ta çalışan bilim insanları, sigaranın kanserle irtibatlı olduğuna ait ispatların ‘karşı konulmaz’ olduğu sonucuna vardılar. Bu esnada, rakip firma olan Philip Morris’te çalışan araştırmacılar sigara dumanında bulunan onlarca kanserojen unsurla ilgili bir liste hazırlamaktaydı. Lakin bilin bakalım ne oldu: Bu ayrıntıların hiç biri kamuyla paylaşılmadı. Aksine, tütün sanayisi otuz yılı aşkın bir süre boyunca kendi araştırmalarına taban tabana zıt bir kıssa anlatmasına rağmen, sigaranın niye olduğu ziyanlara ait rastgele bir delili kabul etmekten kaçındı.
Şimdiyse, bu hafta Wall Street Journal tarafınca yayınlanan bir dizi yıkıcı ifşaatın perde ardındaki bilgi sağlayıcı olarak kimliğini açık eden eski bir Facebook eser müdürü olan Frances Haugen’in sözlerini dinliyoruz. Facebook’un 2019’dan kalma bir şirket içi dokümanında, şirketin kendi araştırmasının, ince ve fizikî olarak formunda beden fotoğraflarıyla dolup taşan Instagram’ın bilhassa de genç bayanlar için ruhsal manada zehirleyici bir ortam olduğunu ortaya çıkardığını gösteriyor. “Her üç genç bayandan biri açısından bedensel görünüm problemlerini daha da makûs hale getiriyoruz” denilen raporda, gençlerin şahsi ‘kaygı ve depresyon oranındaki artışlar niçiniyle Instagram’ı suçladıkları’ da belirtiliyor.
Facebook’un kurucusu olan Mark Zuckerberg, mart ayında Kongre’ye geldiğinde sanki bu bulguyu kabul etti mi? Hayır. Bunun yerine şunları lisana getirdi: “Gördüğümüz araştırma, toplumsal uygulamaları öbür beşerlerle temas kurmak doğrultusunda kullanmanın olumlu zihin sıhhati faydaları olabileceğini gösteriyor.”
Farklı formda söylersek; “Sigara içmek sizin için iyidir” dedi.
CİNAYET, KATLİAM VE CİNSEL AKINLARIN YOLUNU AÇIYOR
Lakin şayet ömür ve vefattan bahsediyorsak, Facebook’un oynadığı rol tek başına ruhsal ziyandan daha direkttir diyebiliriz. Haugen, tıpkı Facebook’un en nihayetinde Myanmar’da ordunun Rohingya Müslüman azınlığına karşı gerçekleştirdiği bir operasyonda oynadığı ölümcül rolünü, yani cinayet, cinsel taarruz ve yağmalara niye olan yok edici bir tesire yol açtığını kabul ettiği hadisedeki üzere, toplumsal platformun Etiyopya’da da “etnik kaynaklı şiddeti körüklediğini” tabir etti. Nijerya’daki yetkililer de benzeri biçimde, Facebook’ta yayılan düzmece haberlerin insanların canına mal olduğunu, çünkü kümelerin aslında hiç gerçekleşmemiş vahşet olaylarına bir misilleme olarak birbirlerine saldırdıklarını lisana getiriyorlar.
Facebook da bu sıkıntıların farkında ve her seferinde “dersini almak” ve “daha düzgününü yapmak” hakkında gerçek şeyler söylemesine karşın epeyce az şey yapıyor. Haugen, Facebook’un yanlış bilgilendirmeye karşı gayret uğruna harcadığı paranın yüzde 87’sini yalnızca İngilizce içeriğe kanalize ettiğinin altını çiziyor. Platformun 2016 yılındaki başkanlık seçimlerinde oynadığı zehirleyici rol göz önünde bulundurulduğunda, şirketin ABD’de maruz kaldığı medya ve siyaset baskısının sebebini anlayabilirsiniz. birebir vakitte, Facebook kullanıcılarının sırf yüzde 9’u İngilizce konuşan insanlardan oluşuyor. Öteki kullanıcıların büyük kısmı, Facebook’un büyük hasara yol açtığı Afrika ya da güneydoğu Asya’da yaşıyor.
Facebook o kadar büyük ve yaygın ki, bu problemlerden rastgele biriyle çaba etmek konusunda mukadderatçı davranmak hayli kolay: güreşte sırtı yere getirilemeyecek kadar büyük bir dev üzere. Boykot davetleri bir sonuca ulaşmıyor: Tüketiciler platformu onu epey faydalı, reklam verenler ise hayli tesirli buluyor. bir daha de bu, yapılacak bir şey olmadığı manasına gelmiyor. Bu Golyat* karşısında aciz değiliz.
ATILACAK ADIMLAR VAR
birinci vakit içinderda, daha fazla şahit ortaya çıkacak: Haugen birinci değildi ve son da olmayacak. İşin açıkçası, şirket şu anda patronlarına karşı tiksinti hisseden bir kadro etik sahibi insanları işe aldı. Buna ek olarak, Haugen’in sızdırdığı bilgiler artık çocuklarının güvenliğinden telaş duyan ebeveynler üzere fazlaca değerli bir kümeyle bir bağ kurdu. Teknoloji gözlemcisi Scott Galloway, içki sanayisinin şiddetli muhalefetine karşın siyasetçileri kandaki alkol oranıyla ilgili yasal hududu düşürmek zorunda bırakan ‘Sarhoş Araç kullanmasına karşı Anneler’e benzeyen bir hareketin ortaya çıkacağını kestirim ediyor.
Şayet hükümetler harekete geçmeye karar verirlerse, yapabilecekleri şeyler konusunda hiç bir problem kelam konusu değil. Atılacak birinci adım, şirketin kendisiyle ilgili aslına bakarsanız bildiği şeyleri ortaya çıkarmak için Facebook’un algoritmalarını görmeyi talep etmek olabilir: Daha geniş bir ‘katılım’ ve büyüme arayışının, öfkeyi körüklemek ve beslemekle temaslı olduğu anlaşılır. Facebook bu devreyi nasıl kapatacağını âlâ biliyor. Sızdırılan dokümanlar, yöneticilere öfkeyi dizginleyecek kimi düzeltmeler sunulduğunu lakin onları kabul etmemeyi tercih ettiklerini gözler önüne seriyor.
ABD’de, Kongre’nin, temelde toplumsal medya şirketlerini dokunulmazlık örtüsüyle koruyan bir yasa olan 230. Madde’yi gözden geçirmesi gerekiyor. Gazetelere iftira ve üreticilere kusurlu eserler niçiniyle dava açabilirken, Facebook’a da yol açtığı hasarlar niçiniyle dava açılabilmeli. Ve şayet caydırıcı bir tesire sahip olmaları isteniyorsa, bir Facebook zıddı kampanyacının da söylemiş olduği üzere, para cezaları “felaket derecede büyük” olmak zorunda. Bunu bir “kirleten öder” prensibi üzere düşünün: Facebook bilgi kaynağını kirletiyor ve bedelini ödemesi gerekiyor.
Öbür devalar de mevcut. Facebook-Instagram-WhatsApp devini anti-tröst maddeleri uyarınca birbirinden ayırabilirsiniz. Data müdafaa ve kullanım hakkı kurallarını değiştirebilirsiniz. Ve şayet bir Facebook yöneticisinin Kongre’ye palavra beyanda bulunduğu saptanırsa, onu yalancı şahitlikle suçlayabilirsiniz.
Sonuçta, sigara üreticileri maddelerin önünde boyun eğmek zorunda kaldılar. Ne var ki, bu, onlarca yıl süren sahtekârlık, kurnazlık ve insanların güvenliğindilk evvel kâr elde etme konusundaki taviz vermez tavırları yüzünden çok geç gerçekleşti ve milyonlarca hayat yitip gitti. Bu sefer, daha fazla bekleyemeyiz.
*Câlût ya da Golyat, M.Ö. 11. yüzyılda yaşadığına inanılan ve Tanah, Eski Ahit ve Kuran’da bahsi geçen savaşçı bir devdir. İsrail Krallığı’nın gelecekteki hükümdarı Davud ile yaptığı ve kaybettiği düello ile bilinir.
Yazının özgünü The Guardian sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)