Gazeteciler, Putin’in Rus basını üstündeki denetimine meydan okuyor

IşıkHaber

New member
Sarah Oates

Rus basını fazlaca kuvvetli bir propaganda makinesidir. Rus basın kuruluşları geçtiğimiz birkaç on yıl boyunca hükümet tarafınca sıkı halde denetim altında tutuldu ve Rusya 24 Şubat 2022 günü Ukrayna’yı işgal ettiğinden bu yana bir epey gazeteci ve editör hükümet çizgisinin sözcüsü haline geldi. Başka yandan, son birkaç cüretkâr gazetecilik örneği, Kremlin’in savaş sırasında Rus gazeteciler üzerinde tam manasıyla kontrol kuramayacağını ortaya koyuyor. Yanı sıra, Rusların savaştan bahseden çevrimiçi bilgilere ulaşabilmesi, Kremlin’in gerçekleştirdiği işgalle ilgili palavralarına kesintisiz halde baş tutuyor.



Kimi Rus gazeteciler şubat ayının sonundan itibaren ülkeyi terk etmeye başlarken, kimileri da işlerinden istifa etti. Birden fazla durumda, devlet medyası da olağan ahlaki standartlara sahip insanları istihdam ediyor. İşgal sebebiyle özel NTV kanalında sunuculuk yaparken bakılırsavinden istifa ederek Rusya’yı terk eden Lilia Gildeeva, “Bu insanların büyük kısmı şu anda yaşanan tüm bu cehennem ve dehşet sistemiyle hemfikir değil” diyor.

Şimdilik, çoğunluğu tutuklanma korkusu ya da daha makus ihtimallerin yönlendirdiği Rus gazeteciler, kamuoyu önünde Devlet Lideri Vladimir Putin’in savaşa dair palavralarına ortak oluyor. Ve bağımsız gazetecilerin yaşadığı toplu göçün Rusya’da sistematik bir değişime niye olup olmayacağı hiç bir biçimde aşikâr değil. Ne var ki otoriter devletlerde dahi gazeteciler kuvvetli olabilirler.

Kâfi sayıdaki gazetecinin önemli bir riski göze alması ve Kremlin’in kontrolünü reddetmesi halinde, halka sahiden neler olup bittiğini anlatarak Rusya’nın Ukrayna’ya karşı yürüttüğü savaşı büyük oranda sekteye uğratabileceklerine inanıyorum. Bu fikri, basın üstündeki devlet denetiminin yeni kurulan siyasi partileri yok etme biçiminden, internetin Kremlin denetimine nasıl meydan okuduğuna varıncaya dek otuz yıl boyunca sürdürdüğüm Rus medyası incelemesine dayandırıyorum.

‘SAVAŞI DURDURUN’

Rus televizyon haber editörü Marina Ovsyannikova, 14 Mart 2022 günü devlet yönetimi altında yayın yapan Kanal 1’in haber setine girdi ve sunucunun ardında İngilizce “Savaşa hayır” ve Rusça “Savaşı durdurun, propagandaya inanmayın” yazan bir afiş tuttu. Bugüne dek gibisi görülmemiş olan protestosu saniyeler ortasında kesildi; bir daha de devlete bağlı Rus basını cephesinde yaşanan bir çatlağı gün yüzüne çıkardı.

İşgalin başlamasından beridir Rusya, Ukrayna’da bir “savaş” yahut “işgal” yaşandığını söz etmeyi 15 yıla kadar mahpus cezasına çarptırılabilecek bir hata haline getiren yeni yasalar çıkardı. Yasa, kamuya ilişkin ya da özel haber kuruluşlarında çalışıp çalışmadıklarına bakılmaksızın, bütün gazeteciler için geçerli. Hakikaten de Kremlin, devlete ya da özel işletmelere ilişkin olup olmadıklarına bakmaksızın büyük medya kuruluşlarının tamamını kontrolü altında tutuyor. Yalnızca mart ayının birinci haftasında, Rusya yaklaşık 30 Rus ve Ukrayna merkezli bağımsız medya sitesine erişimi engelledi.

Şu ana dek Rus medyası birden fazla durumda Kremlin’in çizgisine ayak uydurdu. örneğin, Rus televizyonunda daima olarak bahadır Rus askerleri, şükran dolu Ukraynalılar ve Rusya Ana’ya takviyelerini söz eden vatandaşlar gösteriliyor. Ukrayna’da yaşanan yıkım ve çaresizlikle ilgili sahnelerdense Ukrayna güçleri sorumlu tutuluyor.

Putin, örneğin Ukrayna’nın bir soykırım gerçekleştirdiği üzere palavraları yaymak ve savaşı haklı göstermek hedefiyle büyük oranda Rus gazetecilere bel bağlarken, [tarihte] canlı yayınlanan birinci savaşı denetim altına alamıyor. Vatandaşlar, işgalin başından beridir Rus hükümetinin Facebook ve Twitter da dahil olmak üzere bir epey internet platformunu engellemesine rağmen milyonlarca kişinin izlediği görüntüleri çevrimiçi olarak yayınlayabiliyor. Putin neredeyse interneti büsbütün yasaklamadığı surece, dijital dünya meraklısı Ruslar, kullanıcıların devlet kısıtlamalarını atlatmasına imkan sağlayan sanal özel ağlar ve proxy tarayıcılar yardımıyla ayrıntıları paylaşmak için yeni yollar bulmayı sürdürecekler.

TELEVİZYON CAZİPLİĞİNİ YİTİRİYOR

Moskova merkezli bağımsız bir araştırma kuruluşu olan Yuri Levada Analitik Merkezi’nin gerçekleştirdiği bir araştırma, televizyonun artık Rusya’da cazipliğini yitirmekte olan bir güç olduğunu ortaya koyuyor.

Araştırma kuruluşuna nazaran, 2013 yılında Rusların yüzde 88’i televizyonu birincil haber kaynağı olarak kullanırken, bu oran 2021 yılında yüzde 62’ye indi. Tıpkı devirde, toplumsal medyayı birincil haber kaynağı olarak kullanan Rusların oranı yüzde 14’ten yüzde 37’ye yükseldi. Kuşaklar içindeki fark bariz formda ortada: 55 yaş ve üstü Rusların yüzde 86’sı 2021’de haber almak için televizyonu tercih ederken, 18-24 yaş dilimindekilerin sadece yüzde 44’ü bunu yapıyordu.

Rus televizyonları, dünya çapında bilinen haberler ve siyasi talk gösterileriyle yüksek üretim kıymetlerine sahip. Buna rağmen, haber içeriği büsbütün otoriter nitelikte: Kremlin’in dostu olan güçler övülür, düşmanlar kötülenir ve uygunsuz gerçekler göz gerisi edilir ya da çarpıtılır. Rus televizyonu, örnek olarak, aldatıcı halde Amerikan casuslarının “Rus tersi biyolojik silahlar konuşlandırmaya çalıştıklarını” ve “Ukrayna başkanlarının Rusya’ya saldırmak gayesiyle nükleer silah edinme konusunda ziyadesiyle kararlı olduklarını” duyurdu.

bir daha de dezenformasyon, genel olarak Batı’ya ve özel olarak Amerika’ya karşı duyulan güvensizliğin yüksek olduğu bir ülkede mutlak halde izleyicilerin aklını çelmiyor. Rusya’daki odak kümeleri, insanların -özellikle de yaşlı izleyicilerin-, televizyonda objektif bilgilerden çok sıklıkla teminat ve vatanseverlik aradıklarını gösteriyor. Daha somut bilgilere ulaşmak isteyenlerin çevrimiçi haberleri izlemesi olası görünüyor.

Rusya’daki gazeteciler kimi birtakım rejime bir dereceye kadar karşı çıkarak hileli seçimlerden Çeçenistan’da yaşanan savaşa varıncaya dek çeşitli durumlarla ilgili gerçekleri aktardılar. Putin’in nazaranve gelmesinden beridir, Rus gazetecilerin tamamı da Kremlin’e direkt doğruya karşı çıkanların tutuklanması, ataklara uğraması ve öldürülmesi de dahil olmak üzere, gitgide artan baskılarla karşı karşıya kaldı. Gazetecileri Muhafaza Komitesi’nin aktardığı kadarıyla, 1992’den bu yana en az 58 Rus gazeteci öldürüldü.

Bağımsız gazetecilikten geriye kalan seslerden ikisi de 2022 Mart’ının başlarında susturuldu. ‘Rain’ diye de bilinen ‘Echo of Moskova’ isimli radyo istasyonu ve Dozhd TV’nin yayınları, Rus makamlarının web sitelerine erişimi engellemesinin akabinde durduruldu. Öteki yayın organları kendi kendilerini sansürlemeyi seçerken, biroldukca gazeteci ülkeden kaçtı.

İşgalin başlamasından beridir, ortalarında usta muhabirler ve önde gelen yayıncıların da bulunduğu fazlaca sayıda üst seviye Rus gazetecinin istifa etmesinin sonucunda Kremlin’in basın üstündeki baskısının gevşediğine dair öteki işaretler de var. Bu gazeteciler sessizliği tercih ettiler ve Rusya’da çalışmaları üzere bir seçenek kelam konusu değil; bir daha de gücünü artıran propaganda rejiminin sesi olmayı reddetmeleri, Putin’in gazeteciler üstündeki denetiminin mutlak olmadığını ortaya koyuyor.

UKRAYNA SAVAŞI PROPAGANDASI

Ovsyannikova’nın televizyonda gerçekleştirdiği protesto tek bir olaydı. Bir Rus mahkemesi onu protesto maddelerini ihlal ettiği için 215 ABD Doları para cezasına çarptırdı ve İngiliz casusu olmakla suçlandığı için daha fazla riskle yüz yüze. Ovsyannikova’nın da söz ettiği üzere, yıllar boyunca devlet propagandası yapanlar dahi Ukrayna hakkındaki savaş propagandasının fazla ileri gittiğini düşünüyor. senelerdan ve hatta on senelerdan beridir Kremlin’e sadık olan öbür gazeteciler de artık üstlendikleri rolü sorguluyor olabilirler. Bu durum, Kremlin’in basını denetim etmek emeliyle iki cephede birden savaş yürüttüğü manasına geliyor.

Sadık gazetecilerin kendilerinden bekleneni yapmadığı, hatta savaşın aleyhinde konuşmayı seçmediği bir durumda, bunun, televizyonu daima halde takip eden Rus izleyiciler üzerinde büyük bir tesiri olabilir. Kremlin, tıpkı anda Ukrayna’da gerçekte neler olup bittiğini gözler önüne seren çevrimiçi içeriğin kaçınılmaz biçimde yayılışını engelleyemiyor.


Yazının yepyenisi The Conversation sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)
 
Üst