JoKeR
Active member
Kelâm terim olarak, ‘kelime’, ‘akıl’ ve ‘delil’ manalarında kullanılmakta.Kelâm İlmi İslâmî ilimler içinde “Eşrefu’l-Ulûm (En Gururlu İlim)” olarak tanımlanır. Kelâm İlmi, “Allah’ın zâtından ve sıfatlarından, nübüvvet bahislerinden, başlangıç ve sonuç itibariyle kâinatın hallerinden bahseder. Buna nazaran kelâm, “İslâm dininin inanca ve davranışlara dair unsurlarını naslardan hareketle belirleyen ve aklî tekniklerle temellendirip destekleyen bir ilim” diye tanım edilebilir. Kelâm ilmini ortaya çıkaran niçinler Hz. Peygamber (s.a.s)’in vefatından daha sonrasındaki periyoda kadar uzanır. Hz. Peygamber’in vefatından daha sonra İslâm toplumunda giderek artan uyuşmazlık ve toplumsal olaylar inanç bahislerine ait görüş ayrılıklarının ortaya çıkmasına yol açtı. Hilafet tartışmaları, iç savaşlar, çeşitli din ve kültürlerle başlayan bağlar, felsefi fikrin çeviriler yoluyla yaygınlık kazanması, kimi âyet ve hadislerin farklı biçimlerde yorumlanması üzere etkenlerle Allah’ın sıfatları, yazgı, büyük günah işleyen insanın durumu, imamet üzere konularda çeşitli görüşler oluştu. Birinci yüzyılın sonuna kadar süren tartışmalar, ikinci yüzyılın başında bütün bu bahisleri sistemli formda ele alan birinci kelâm okulunun doğmasına niye oldu. vakit içinde da çeşitli ekoller ortaya çıktı. Tarihin değişimi süreci içerisinde ortaya çıkan farklı niyetler kelam ilminin hususlarının da bir daha ele alınmasını gerekli kıldı.
DİNİ KIYMETLERİ SORGULAMAK
Giritli Sırrı Paşa’nın İlm-i Kelam’ın Özü, Sadeleştiren ve Haz: Kazım Albayrak, Şamil Yayınları 2021, 608 sayfa.
Aydınlanma daha sonrası çağdaş Batı’da dini pahalara, inanç prensiplerine yönelik sorgulamalar Osmanlıyı da tesiri altına almıştı. İslâm dünyasının Avrupa medeniyetine hangi ölçülerde yaklaşması gerektiği, Müslümanların siyasî varlığı ve İslâm toplumunun geleceğiyle ilgili tartışmalar gündeme geldikçe sıkıntının ilmî temeline inme muhtaçlığı doğmuş, İslâm ilimlerinin mevcut durumu ve bu ilimlerle topluma bir daha istikamet verilmesi için nelerin yapılabileceği konusu düşünülmeye başlanmıştır. Özellikle Tanzimat’la birlikte Batı’dan gelen niyet akımlarının İslâm fikrine karşı kuşkular oluşturması karşısında günün alimleri bu tehlikeyi İslâm çerçevesinde, yeni fikirlerle etkisizleştirmeye çalıştılar. Yenilik gereksinimiyle ilgili gayretler daha fazlaca kelâm ilmi alanında kendini gösterdi. Kelâma yapılan vurgunun en önemli öne sürülen nedeni İslâm dini bakımından değerli sayılan bu ilmin, gerek ortaya çıkan yeni niyet akımları, gerekse o periyoda kadar dayandığı ilmî-felsefî bilgilerden dolayı vaktin gerisinde kaldığı yaklaşımıdır. İdeolojinin, yeni içeriğiyle vahye dayalı inanç ve pahaları tehdit etmeye başlaması ve dini dışlayan akımların gün geçtikçe aydınları etkilemesi periyodun kelâm âlimlerini çeşitli arayışlara yöneltmiş, toplumun mevcut durumu karşısında vaktin kaidelerine bakılırsa İslâm inancını müdafaa vazifesi bulunan kelâm ilmine âcil sorumluluklar yüklemiş ve evvela yeni bir anlayışla yazılan yapıtlara muhtaçlık duyulduğu lisana getirilmiştir. Bu çerçevede çağdaş görüşler ortaya çıktığı üzere geleneğe bağlı aydınlar da geleneği günün ışığında yeni bir yaklaşımla güncellemeye çalışmışlardır.
İşte bu tıp çalışmalar yapanlardan biri de son devir Osmanlı Paşalarından âlim, edip, hattat ve şair olan Giritli Sırrı Paşa›dır (1844-1895). Giritli Sırrı Paşa, 19. yüzyılda Osmanlı Devleti’nin biroldukça vilayetinde valilik yapmış bir devlet adamı olup, bununla birlikte tefsir ve kelâm ilmi başta olmak üzere biroldukça alanda eser vermiş kıymetli bir isim. Kelâm ilmine dair birinci yapıtını Taftazânî’nin Şerhu›l Akâidi’ni birtakım şerh ve haşiyeleriyle bir arada çeviri ederek oluşturdu. Sırrı Giridî Paşa, bu yapıtında kendi görüşlerini de Mütercim başlığı altında vermiştir. ondan sonrasında bu yapıtında birtakım düzenlemeler yaparak Nakdü’l-Kelâm Fî Akâidi’l-İslâm isimli yapıtını oluşturmuştur. Sırrı Giridî Paşa, kelâm ilmine dâir yapıtlarını her ne kadar yeni ilm-i kelâm devrinde yazmış olsa da bu eserler onun geleneğe bağlı bir kelâmcı olduğunu göstermektedir. Sırrı Giridî’nin bir kelamcı olarak dikkat çeken en değerli özelliği Ehl-i Sünnet’e itirazda bulunan Mu`tezile ve öteki kimi batıl görüşleri tek tek inceleyip onlara karşılık vermesidir.
YENİ BİR YORUMLA SUNULUYOR
Sırrı Giridî Paşa bu babta yazdığı yapıtını şu cümlelerle takdim etmekte: “Bu eser İslâm akaidinin Kur’an âyetleri, nebevî hadisler, icmâ-i ümmet, müctehid imamların kelamları ve büyük müfessirlerin yapıtları ile sabit olduğunu hakimane bir surette şerh ve izah eder… itirazcıların akaidimiz hakkında zan ve tereddütlerinin giderilmesine yönelik güçlü aklî ve naklî kanıtlar ile hakikati ortaya koyar.”
Nakdü’l-kelâm fî akāidi’l-İslâm. Giritli Sırrı Paşa’nın Trabzon valiliği sırasında Şerh-i Akāid Tercümesi’nden birtakım kısaltmalar ve alıntılar yapmak suretiyle kısmen çeviri, kısmen telif şeklinde düzenlediği yapıtıdır. Biroldukça baskısı yapılan kitap Kâzım Albayrak tarafınca seçme metoduyla sadeleştirilip, yeni bir yorumla “İlm-i Kelâm’ın Özü” ismiyle yayımlanmıştır. Bir tıp “sadeleştirme ve açıklama” olarak sunulan bu kitap, Albayrak tarafınca, kimi muharrirlerin görüşleri ışığında bir daha derlenmiş, yeni görüşlerle harmanlanmıştır. Bu istikametiyle kitap birebir çeviriden fazla aktüel görüşler ışığında bir daha yorumlama, dayanak görüşlerle eklemlendirmedir. Kitapta ele alınan sıkıntıların İslâm tarihi boyunca çeşitli akımların tesiri altında kalan kanıları içerdiği dikkate alınırsa, yapılan bu şerhin günümüzdeki tartışmalar çerçevesinde kıymetli bir boşluğu dolduracağı düşünülebilir.
“Ehl-i Sünnet’in görüşlerini ve ona muhalif olan fırkaların temelsizliğini aklî ve naklî kesin kanıtlarla ispat” etme uğraşındaki kitap, günümüzde sıkça lisana getirilen ıslahat tartışmalarına da bir tenkit olarak yaklaşmakta, asıl olanın kelâmın Ehl-i Sünnet çerçevesinde günümüze döndürülmesi, günümüz problemlerine yanıt vermesidir görüşüne dayanmakta ve okuyucuya bu tarafta yeni açılımlar sağlamakta.
Kazım Albayrak, kitapla ilgili olarak “Bu eser vesilesiyle davet ettiği konulara da temas ederken, ilm-i kelâmın günümüz sıkıntılarına karşılık verir niteliğini her fasıl sonunda işleyerek dinamik planda gösterdik” cümlesiyle mevzuların bir daha ele alınmasının özgünlükten uzaklaşmak olmadığını lisana getirmekte.
Sadeleştirilen haliyle kitaba genel olarak bakacak olursak; giriş kısmında Giritli Sırrı Paşa’nın ömrü, kişiliği ve yapıtlarına yer veriliyor. Ayrıyeten çağımızın sıkıntılarına sistem bütünlüğünde karşılıklar ve tahliller sunmak gerektiği lisana getiriliyor. Kelâm, fıkıh ve başka İslâmî ilimlerin yeri ve rolüne dikkat çekilerek, dünden bugüne gerek islam ismine gerekse islama aykırılık doğrultusunda ortaya çıkan felsefi akımlara, görüşlere bir karşılık niteliği taşıyor. Akaid ile kelâm farkı, fıkıh ile fıkıh ilmi farkı, İslami ilimler, sapkın hareketler üzere mevzular çeşitli taraflarıyla ele alınıyor. Dipnotlar ve açıklamalar kısmıyla bir çok zenginleştirilmiş olan yapıtta ayrıyeten ayrıntılı bir kaynakça ve dizin listesi de bulunmakta. Giritli Sırrı Paşa’nın kelâm ilmi doğrultusunda ortaya koyduğu görüşleri çerçevesinde harmanlanmış olan bu eser hususa ilgi duyanların okuması gerekli yapıtlardan biri.
DİNİ KIYMETLERİ SORGULAMAK
Giritli Sırrı Paşa’nın İlm-i Kelam’ın Özü, Sadeleştiren ve Haz: Kazım Albayrak, Şamil Yayınları 2021, 608 sayfa.
Aydınlanma daha sonrası çağdaş Batı’da dini pahalara, inanç prensiplerine yönelik sorgulamalar Osmanlıyı da tesiri altına almıştı. İslâm dünyasının Avrupa medeniyetine hangi ölçülerde yaklaşması gerektiği, Müslümanların siyasî varlığı ve İslâm toplumunun geleceğiyle ilgili tartışmalar gündeme geldikçe sıkıntının ilmî temeline inme muhtaçlığı doğmuş, İslâm ilimlerinin mevcut durumu ve bu ilimlerle topluma bir daha istikamet verilmesi için nelerin yapılabileceği konusu düşünülmeye başlanmıştır. Özellikle Tanzimat’la birlikte Batı’dan gelen niyet akımlarının İslâm fikrine karşı kuşkular oluşturması karşısında günün alimleri bu tehlikeyi İslâm çerçevesinde, yeni fikirlerle etkisizleştirmeye çalıştılar. Yenilik gereksinimiyle ilgili gayretler daha fazlaca kelâm ilmi alanında kendini gösterdi. Kelâma yapılan vurgunun en önemli öne sürülen nedeni İslâm dini bakımından değerli sayılan bu ilmin, gerek ortaya çıkan yeni niyet akımları, gerekse o periyoda kadar dayandığı ilmî-felsefî bilgilerden dolayı vaktin gerisinde kaldığı yaklaşımıdır. İdeolojinin, yeni içeriğiyle vahye dayalı inanç ve pahaları tehdit etmeye başlaması ve dini dışlayan akımların gün geçtikçe aydınları etkilemesi periyodun kelâm âlimlerini çeşitli arayışlara yöneltmiş, toplumun mevcut durumu karşısında vaktin kaidelerine bakılırsa İslâm inancını müdafaa vazifesi bulunan kelâm ilmine âcil sorumluluklar yüklemiş ve evvela yeni bir anlayışla yazılan yapıtlara muhtaçlık duyulduğu lisana getirilmiştir. Bu çerçevede çağdaş görüşler ortaya çıktığı üzere geleneğe bağlı aydınlar da geleneği günün ışığında yeni bir yaklaşımla güncellemeye çalışmışlardır.
İşte bu tıp çalışmalar yapanlardan biri de son devir Osmanlı Paşalarından âlim, edip, hattat ve şair olan Giritli Sırrı Paşa›dır (1844-1895). Giritli Sırrı Paşa, 19. yüzyılda Osmanlı Devleti’nin biroldukça vilayetinde valilik yapmış bir devlet adamı olup, bununla birlikte tefsir ve kelâm ilmi başta olmak üzere biroldukça alanda eser vermiş kıymetli bir isim. Kelâm ilmine dair birinci yapıtını Taftazânî’nin Şerhu›l Akâidi’ni birtakım şerh ve haşiyeleriyle bir arada çeviri ederek oluşturdu. Sırrı Giridî Paşa, bu yapıtında kendi görüşlerini de Mütercim başlığı altında vermiştir. ondan sonrasında bu yapıtında birtakım düzenlemeler yaparak Nakdü’l-Kelâm Fî Akâidi’l-İslâm isimli yapıtını oluşturmuştur. Sırrı Giridî Paşa, kelâm ilmine dâir yapıtlarını her ne kadar yeni ilm-i kelâm devrinde yazmış olsa da bu eserler onun geleneğe bağlı bir kelâmcı olduğunu göstermektedir. Sırrı Giridî’nin bir kelamcı olarak dikkat çeken en değerli özelliği Ehl-i Sünnet’e itirazda bulunan Mu`tezile ve öteki kimi batıl görüşleri tek tek inceleyip onlara karşılık vermesidir.
YENİ BİR YORUMLA SUNULUYOR
Sırrı Giridî Paşa bu babta yazdığı yapıtını şu cümlelerle takdim etmekte: “Bu eser İslâm akaidinin Kur’an âyetleri, nebevî hadisler, icmâ-i ümmet, müctehid imamların kelamları ve büyük müfessirlerin yapıtları ile sabit olduğunu hakimane bir surette şerh ve izah eder… itirazcıların akaidimiz hakkında zan ve tereddütlerinin giderilmesine yönelik güçlü aklî ve naklî kanıtlar ile hakikati ortaya koyar.”
Nakdü’l-kelâm fî akāidi’l-İslâm. Giritli Sırrı Paşa’nın Trabzon valiliği sırasında Şerh-i Akāid Tercümesi’nden birtakım kısaltmalar ve alıntılar yapmak suretiyle kısmen çeviri, kısmen telif şeklinde düzenlediği yapıtıdır. Biroldukça baskısı yapılan kitap Kâzım Albayrak tarafınca seçme metoduyla sadeleştirilip, yeni bir yorumla “İlm-i Kelâm’ın Özü” ismiyle yayımlanmıştır. Bir tıp “sadeleştirme ve açıklama” olarak sunulan bu kitap, Albayrak tarafınca, kimi muharrirlerin görüşleri ışığında bir daha derlenmiş, yeni görüşlerle harmanlanmıştır. Bu istikametiyle kitap birebir çeviriden fazla aktüel görüşler ışığında bir daha yorumlama, dayanak görüşlerle eklemlendirmedir. Kitapta ele alınan sıkıntıların İslâm tarihi boyunca çeşitli akımların tesiri altında kalan kanıları içerdiği dikkate alınırsa, yapılan bu şerhin günümüzdeki tartışmalar çerçevesinde kıymetli bir boşluğu dolduracağı düşünülebilir.
“Ehl-i Sünnet’in görüşlerini ve ona muhalif olan fırkaların temelsizliğini aklî ve naklî kesin kanıtlarla ispat” etme uğraşındaki kitap, günümüzde sıkça lisana getirilen ıslahat tartışmalarına da bir tenkit olarak yaklaşmakta, asıl olanın kelâmın Ehl-i Sünnet çerçevesinde günümüze döndürülmesi, günümüz problemlerine yanıt vermesidir görüşüne dayanmakta ve okuyucuya bu tarafta yeni açılımlar sağlamakta.
Kazım Albayrak, kitapla ilgili olarak “Bu eser vesilesiyle davet ettiği konulara da temas ederken, ilm-i kelâmın günümüz sıkıntılarına karşılık verir niteliğini her fasıl sonunda işleyerek dinamik planda gösterdik” cümlesiyle mevzuların bir daha ele alınmasının özgünlükten uzaklaşmak olmadığını lisana getirmekte.
Sadeleştirilen haliyle kitaba genel olarak bakacak olursak; giriş kısmında Giritli Sırrı Paşa’nın ömrü, kişiliği ve yapıtlarına yer veriliyor. Ayrıyeten çağımızın sıkıntılarına sistem bütünlüğünde karşılıklar ve tahliller sunmak gerektiği lisana getiriliyor. Kelâm, fıkıh ve başka İslâmî ilimlerin yeri ve rolüne dikkat çekilerek, dünden bugüne gerek islam ismine gerekse islama aykırılık doğrultusunda ortaya çıkan felsefi akımlara, görüşlere bir karşılık niteliği taşıyor. Akaid ile kelâm farkı, fıkıh ile fıkıh ilmi farkı, İslami ilimler, sapkın hareketler üzere mevzular çeşitli taraflarıyla ele alınıyor. Dipnotlar ve açıklamalar kısmıyla bir çok zenginleştirilmiş olan yapıtta ayrıyeten ayrıntılı bir kaynakça ve dizin listesi de bulunmakta. Giritli Sırrı Paşa’nın kelâm ilmi doğrultusunda ortaya koyduğu görüşleri çerçevesinde harmanlanmış olan bu eser hususa ilgi duyanların okuması gerekli yapıtlardan biri.