JoKeR
Active member
HİS AKSOY
Çağdaş çağlar söz’ün büyüsünün kaybolduğu çağlar oldu. Artık kelam kendinde bir bedel taşımaktan çok göstergesel bir araç olarak kabul ediliyor. Bu kırılmada Batı İdeolojisinin linguistik/analitik lisan teorilerinin tesiri çok büyük. Şimdilerde kelam özünde neydi unuttuk. Kuran’ın iletisini ve ahkâmını tartışmada ne kadar ilerlediysek ondaki ilahi sesi işitmede bir o kadar geri kaldık. her neyse ki ilahi kelamın büyüsünü, şiirini bir daha hatırlamak için fazlaca hoş bir fırsatımız var. Kapı Yayınları, İran asıllı Alman müellif Navid Kermani’nin beraberinde doktora tezi olan İlah Güzeldir-Kuran ve Estetik Tecrübe isimli yapıtını Türkçe okurlarla buluşturdu. Bu buluşmaya vesile olan isim de Kemal Sayar. Kitabın takdiminde görüyoruz ki Sayar, Boston’da bir tesadüf yapıtı eline aldığı bu kitaptan epey etkileniyor ve yayınevi editörleriyle konuşup kitabın lisanımıza kazandırılmasını istiyor. Bu manalı tesadüf yardımıyla esasen Batılı Kuran araştırmacılarını gereğince heyecanlandırmış olan bu hoş yapıta kavuşuyoruz.
GOETHE’DEN İBN ARABİ’YE
Navid Kermani 1967 Almanya doğumlu İran asıllı muharrir ve entelektüel. Onun hem İslam’ı tıpkı vakitte Batı külçeşidini güzel bilen bir kişilik olması yapıtında Gazzâlî’den Goethe’ye, Neruda’dan İbn Arabi’ye uzanan geniş bir coğrafyadan bize seslenmesini sağlamış. Araştırmasının konusu da Batı’da son periyotta büyüyen ve gelişen bir alan: Kuran Estetiği. Bu alanda çalışmaların son senelerda arttığı görülse de Türkiye’de bu artış fazlaca yeterli hissedilmedi. Kermani’nin yapıtı yardımıyla yıllar ortasında tıpkı Batı’daki üzere İslam ve Kuran estetiği hususlarına ilginin artacağını düşünüyorum. Kermani kitabına dinlerin bir estetiği olduğu önermesiyle başlıyor. Dinler mitlerle, imgelerle konuşurlar. Bu yüzden duyusal tecrübeye epeyce açıktırlar. İslam’da bu durum öbür dinlere göre daha barizdir. Kuran metninin şiirselliği ve icâzı Müslüman gelenekte Hz. Muhammed’in en büyük mucizesi olarak kabul edilir. Kermani Kuran’ın biçimsel kusursuzluğunun Batılı İslam araştırmacıları tarafınca fazlaca fazla ciddiye alınmadığını argüman ediyor. Bu kitap olağan olarak Batılı araştırmacılara bir karşılık olarak yazılmamış. Kermani’nin araştırması daha fazlaca Müslümanların Kuran’ı alımlama haline (reception),bu tecrübenin estetik boyutuna odaklanmış.
İlah Hoştur, altı kısımdan oluşan çok hacimli bir kitap. Birinci kısım İslam’ın yedinci yüzyıldaki yayılışını Kuran’ın edebi niteliğini merkeze koyarak açıklıyor. Ani din değiştirme olaylarına ilişkin rivayetler (Hz. Ömer örneği), Arapların şiir soluyan bir halk olarak lisanla kurdukları alaka, onların lakin sözcükler aracılığıyla ikna edilebilecek bir toplum olması Allah’ın Kuran’ı niye şiirsel bir lisanda indirdiğinin açıklamasını veriyor. Bu kısım ayrıyeten Kuran’ın hoşluk algısının Plotinos ideolojisine uygun düşer usulde uygunluk, doğruluk üzere nitelikleri de kapsadığına işaret ederek estetik tecrübenin Müslüman içgörüsündeki tezahürlerini çeşitlendiriyor. Kuran’ın estetik zaferi bilhassa birinci Müslümanların onu nasıl alımladığıyla ilgili mitsel ve tarihi rivayetlerle birlikte verilirken müellif bu rivayetlerin birçok gerçek olmasa bile kolektif hafızadaki kıymetine vurgu yapıyor.
ŞİİR LİSANI ÜZERİNE
İkinci kısımda Kuran’ın bir şiir olup olmadığı tartışması var. Kuran metni şiirselliğine karşın asla şiir olarak görülmemeli diyor müellif. Onun stili Süyûtî’nin sözleriyle “Bütün üslupların hoşluklarını birleştiriyor ancak hiç birine denk gelmiyor.” ötürüsıyla Kuran’a şiir gözüyle bakamayız, zira onun amaçladığı ihtilal sanatsal değil, ideolojik, dini ve toplumsal bir ihtilaldir. İslam geleneğinde şiir düşmanlığını işaret eden kimi rivayetlerin de ideoloji ve güç kaynaklı olduğunu görüyoruz. Şayet şiire güzel bakılmadığına dair rivayetler gerçek ise bu durum sanat düşmanlığından değil şairlerin Araplar içindeki otoritesine meydan okunduğundandır.
Bana bakılırsa yapıtın en cazibeli tezi dördüncü kısımda ele alınmış. Dokuzuncu yüzyılın sonunda Kuran’ın biçimsel olarak taklit edilemezliğini söz eden icâz terimi, İslam mucizesini Kuran’ın kendisinde nazarannlerin de temel argümanıydı. Bu kısım Cürcânî’nin kapsamlı ve sistematik bir biçimde ortaya koyduğu “Nazm Nazariyesi’ni içeriyor.Cürcânî’nin nazariyesinde form ve içeriğin ayrılmaz tabiatı irdeleniyor. Ona göre form ve içerik hiç biri birbirine üstün değildir. Onun sözleriyle “bütün beşerler Kuran’ın dilbilimsel nizamı ve ahengi, derûnî kusursuzluğu ve kompozisyonunun tutarlılığı karşısında taşlaştı.” (Cürcânî, Delâil, 249 vd./385 vd.) Bu şekil sözler Kuran’ın “icâz”ının onun bir insan tarafınca indirilemeyeceğine dair kıymetli bir delil olduğunu gösteriyor.
Beşinci kısımda müellif Avrupa Sanatı’ndaki deha konseptinin ortak temalarını peygamberin yaşadığı “rüya”,“vahiy alma”,“melekle karşılaşma” üzere durumlarla mukayeseli olarak işlemiş. Bu kısım Kierkegard’ın vahye estetik yaklaşmanın tehlikesi olarak gördüğü peygamberi ya da havariyi bayağı bir şair yahut ilham alan bir sanatçı üzere görme tehlikesini tüm taraflarıyla kritik etmesi açısından çok kıymetli. Bu kısmı okumadan evvel çoğunlukla atıfta bulunulan idealist filozof Schelling’in aşkın idealizmini ve deha estetiğini araştırmak faydalı olabilir.
Kermani nihayet son kısımda kelamı sûfilere veriyor. Altıncı kısım sûfilerin Kuran metnine verdikleri kimi birtakım çok ve coşkulu reaksiyonların bir çerçevesini sunuyor.Kuran’ın okunmak ve dinlenmek için indirildiği görüşüne yakın duran muharrir, sûfilerin Kuran dinlemedeki hassasiyetlerinin tabiatını araştırıyor ve İlahi ses’i duymaya yatkın kişilikler olarak onlardaki estetik deneyimin derinlerine inmemizi sağlıyor.
Kermani’nin yapıtındaki metoduna bakıldığında okuyucu Kuran’ın ne olduğunu ve Müslümanlar için ne söz ettiğini anlamak için fenomenolojik bir okumaya davet edilmiş. Bu okuma ve manaya biçiminde Müslüman gelenekte kabul görmüş mitsel yahut gerçek tarihî tüm rivayetleri ciddiye alarak Kuran’ı anlamada yeni bir bakış kazanabiliriz. Müslümanlar için Peygamber’in en büyük mucizesi olan Kuran’ın estetik boyutunu bu biçimde şiirsel, bu biçimde ikna edici bir yolla anlatan bir eser epey farklı bir tecrübesi idrak etmemizi sağlayabilir. İlah Hoştur, İslam estetiği ile ilgilenen herkes için başucu kitabı olabilecek tıpta bir eser olarak okuyucularını bekliyor.
Çağdaş çağlar söz’ün büyüsünün kaybolduğu çağlar oldu. Artık kelam kendinde bir bedel taşımaktan çok göstergesel bir araç olarak kabul ediliyor. Bu kırılmada Batı İdeolojisinin linguistik/analitik lisan teorilerinin tesiri çok büyük. Şimdilerde kelam özünde neydi unuttuk. Kuran’ın iletisini ve ahkâmını tartışmada ne kadar ilerlediysek ondaki ilahi sesi işitmede bir o kadar geri kaldık. her neyse ki ilahi kelamın büyüsünü, şiirini bir daha hatırlamak için fazlaca hoş bir fırsatımız var. Kapı Yayınları, İran asıllı Alman müellif Navid Kermani’nin beraberinde doktora tezi olan İlah Güzeldir-Kuran ve Estetik Tecrübe isimli yapıtını Türkçe okurlarla buluşturdu. Bu buluşmaya vesile olan isim de Kemal Sayar. Kitabın takdiminde görüyoruz ki Sayar, Boston’da bir tesadüf yapıtı eline aldığı bu kitaptan epey etkileniyor ve yayınevi editörleriyle konuşup kitabın lisanımıza kazandırılmasını istiyor. Bu manalı tesadüf yardımıyla esasen Batılı Kuran araştırmacılarını gereğince heyecanlandırmış olan bu hoş yapıta kavuşuyoruz.
GOETHE’DEN İBN ARABİ’YE
Navid Kermani 1967 Almanya doğumlu İran asıllı muharrir ve entelektüel. Onun hem İslam’ı tıpkı vakitte Batı külçeşidini güzel bilen bir kişilik olması yapıtında Gazzâlî’den Goethe’ye, Neruda’dan İbn Arabi’ye uzanan geniş bir coğrafyadan bize seslenmesini sağlamış. Araştırmasının konusu da Batı’da son periyotta büyüyen ve gelişen bir alan: Kuran Estetiği. Bu alanda çalışmaların son senelerda arttığı görülse de Türkiye’de bu artış fazlaca yeterli hissedilmedi. Kermani’nin yapıtı yardımıyla yıllar ortasında tıpkı Batı’daki üzere İslam ve Kuran estetiği hususlarına ilginin artacağını düşünüyorum. Kermani kitabına dinlerin bir estetiği olduğu önermesiyle başlıyor. Dinler mitlerle, imgelerle konuşurlar. Bu yüzden duyusal tecrübeye epeyce açıktırlar. İslam’da bu durum öbür dinlere göre daha barizdir. Kuran metninin şiirselliği ve icâzı Müslüman gelenekte Hz. Muhammed’in en büyük mucizesi olarak kabul edilir. Kermani Kuran’ın biçimsel kusursuzluğunun Batılı İslam araştırmacıları tarafınca fazlaca fazla ciddiye alınmadığını argüman ediyor. Bu kitap olağan olarak Batılı araştırmacılara bir karşılık olarak yazılmamış. Kermani’nin araştırması daha fazlaca Müslümanların Kuran’ı alımlama haline (reception),bu tecrübenin estetik boyutuna odaklanmış.
İlah Hoştur, altı kısımdan oluşan çok hacimli bir kitap. Birinci kısım İslam’ın yedinci yüzyıldaki yayılışını Kuran’ın edebi niteliğini merkeze koyarak açıklıyor. Ani din değiştirme olaylarına ilişkin rivayetler (Hz. Ömer örneği), Arapların şiir soluyan bir halk olarak lisanla kurdukları alaka, onların lakin sözcükler aracılığıyla ikna edilebilecek bir toplum olması Allah’ın Kuran’ı niye şiirsel bir lisanda indirdiğinin açıklamasını veriyor. Bu kısım ayrıyeten Kuran’ın hoşluk algısının Plotinos ideolojisine uygun düşer usulde uygunluk, doğruluk üzere nitelikleri de kapsadığına işaret ederek estetik tecrübenin Müslüman içgörüsündeki tezahürlerini çeşitlendiriyor. Kuran’ın estetik zaferi bilhassa birinci Müslümanların onu nasıl alımladığıyla ilgili mitsel ve tarihi rivayetlerle birlikte verilirken müellif bu rivayetlerin birçok gerçek olmasa bile kolektif hafızadaki kıymetine vurgu yapıyor.
ŞİİR LİSANI ÜZERİNE
İkinci kısımda Kuran’ın bir şiir olup olmadığı tartışması var. Kuran metni şiirselliğine karşın asla şiir olarak görülmemeli diyor müellif. Onun stili Süyûtî’nin sözleriyle “Bütün üslupların hoşluklarını birleştiriyor ancak hiç birine denk gelmiyor.” ötürüsıyla Kuran’a şiir gözüyle bakamayız, zira onun amaçladığı ihtilal sanatsal değil, ideolojik, dini ve toplumsal bir ihtilaldir. İslam geleneğinde şiir düşmanlığını işaret eden kimi rivayetlerin de ideoloji ve güç kaynaklı olduğunu görüyoruz. Şayet şiire güzel bakılmadığına dair rivayetler gerçek ise bu durum sanat düşmanlığından değil şairlerin Araplar içindeki otoritesine meydan okunduğundandır.
Bana bakılırsa yapıtın en cazibeli tezi dördüncü kısımda ele alınmış. Dokuzuncu yüzyılın sonunda Kuran’ın biçimsel olarak taklit edilemezliğini söz eden icâz terimi, İslam mucizesini Kuran’ın kendisinde nazarannlerin de temel argümanıydı. Bu kısım Cürcânî’nin kapsamlı ve sistematik bir biçimde ortaya koyduğu “Nazm Nazariyesi’ni içeriyor.Cürcânî’nin nazariyesinde form ve içeriğin ayrılmaz tabiatı irdeleniyor. Ona göre form ve içerik hiç biri birbirine üstün değildir. Onun sözleriyle “bütün beşerler Kuran’ın dilbilimsel nizamı ve ahengi, derûnî kusursuzluğu ve kompozisyonunun tutarlılığı karşısında taşlaştı.” (Cürcânî, Delâil, 249 vd./385 vd.) Bu şekil sözler Kuran’ın “icâz”ının onun bir insan tarafınca indirilemeyeceğine dair kıymetli bir delil olduğunu gösteriyor.
Beşinci kısımda müellif Avrupa Sanatı’ndaki deha konseptinin ortak temalarını peygamberin yaşadığı “rüya”,“vahiy alma”,“melekle karşılaşma” üzere durumlarla mukayeseli olarak işlemiş. Bu kısım Kierkegard’ın vahye estetik yaklaşmanın tehlikesi olarak gördüğü peygamberi ya da havariyi bayağı bir şair yahut ilham alan bir sanatçı üzere görme tehlikesini tüm taraflarıyla kritik etmesi açısından çok kıymetli. Bu kısmı okumadan evvel çoğunlukla atıfta bulunulan idealist filozof Schelling’in aşkın idealizmini ve deha estetiğini araştırmak faydalı olabilir.
Kermani nihayet son kısımda kelamı sûfilere veriyor. Altıncı kısım sûfilerin Kuran metnine verdikleri kimi birtakım çok ve coşkulu reaksiyonların bir çerçevesini sunuyor.Kuran’ın okunmak ve dinlenmek için indirildiği görüşüne yakın duran muharrir, sûfilerin Kuran dinlemedeki hassasiyetlerinin tabiatını araştırıyor ve İlahi ses’i duymaya yatkın kişilikler olarak onlardaki estetik deneyimin derinlerine inmemizi sağlıyor.
Kermani’nin yapıtındaki metoduna bakıldığında okuyucu Kuran’ın ne olduğunu ve Müslümanlar için ne söz ettiğini anlamak için fenomenolojik bir okumaya davet edilmiş. Bu okuma ve manaya biçiminde Müslüman gelenekte kabul görmüş mitsel yahut gerçek tarihî tüm rivayetleri ciddiye alarak Kuran’ı anlamada yeni bir bakış kazanabiliriz. Müslümanlar için Peygamber’in en büyük mucizesi olan Kuran’ın estetik boyutunu bu biçimde şiirsel, bu biçimde ikna edici bir yolla anlatan bir eser epey farklı bir tecrübesi idrak etmemizi sağlayabilir. İlah Hoştur, İslam estetiği ile ilgilenen herkes için başucu kitabı olabilecek tıpta bir eser olarak okuyucularını bekliyor.