JoKeR
Active member
Edebiyat tarihi biraz da kayıp kitapların tarihidir. İster doğuda ister batıda olsun, muharrir biyografilerinin sonuna gerçek “… İsimli bir yapıtı daha bilinse de çabucak hemen ele geçmemiştir” ya da “Bazı kaynaklarda … isimli bir eser daha yazdığı rivayet edilmektedir” minvalinde cümleler okuruz.
Yani bu kitaplar müellifi tarafınca kaleme alınmıştır lakin vakit ortasında “bir biçimde” kaybolarak günümüze ulaşamamıştır. Bu “bir biçimde”yi birkaç biçimde anlayabiliriz: Müellifin şahsen kendisi ya da bir sansürcü tarafınca imha edilmiş olabilir, bir yangın yahut selde yitmiş olabilir, kazara bir yerde unutulmaya bırakılmış olabilir ya da bir kütüphane rafına, bir sahaf deposuna gizlenmiş olabilir.
GİZLİ BAHÇELER, TERK EDİLMİŞ ŞATOLAR
İtalyan müellif Giorgio van Straten Kayıp Kitapların İzinde’de tam da bu cinsten kitapların peşine düşüyor. Kayıp kitapların kıssalarına merakının kökeni ise çocukluğunda gizli:
“Kayıp bir kitabın öyküsüne her tesadüf edişimde, çocukken bâtın bahçelerden, gizemli teleferiklerden, terk edilmiş şatolardan bahseden kitaplar okuduğumdaki üzere bir pay kapıldım. Bir serüveni ve o serüvenin gözden kaçan büyüsünü yaşama fırsatını gördüm ve gizemi çözen kahraman olabilmeyi ümit ettim.”
Giorgio van StratennKayıp Kitapların İzindenÇev. Merve Yalçın PelitnEverest Yayınların2022n82 sayfa
Kahraman Giorgio van Straten, “birilerinin gördüğü hatta okuma bahtının olduğu ama daha sonradan yok edilen yahut gerisinde neredeyse hiç iz bırakmadan yok olan” diye tanımladığı kayıp kitaplar serüveninde Ernest Hemingway’dan Nikolay Gogol’e, Walter Benjamin’den Sylvia Plath’a sekiz isme ilişkin yapıtların gizemini çözmeye çalışıyor. Straten, usta bir dedektif olmasının yanında şanslı da sayabiliriz: Zira peşine düştüğü kayıp kitaplardan birini, kitap yok olmadan evvel okuyan dört beş şahıstan biri kendisidir. Lakin ne yazık ki yapıtın kaybbulunmasına pürüz olamamıştır.
YA BİZİM KAYIP KİTAPLAR?
Türk kültür tarihinde de buna misal serüvenler var: En ünlü kayıp kitaplarımızdan biri, Osmanlı tarihinin başlangıcı için kıymet biçilmez pahası olan Orhan Gazi’nin imamı İshak Fakih’in oğlu Yahşi Fakih’in Menakıb-ı Al-i Osman isimli yapıtıdır. Bu kaynaktan 15. yüzyılda yaşayan tarihçi Aşıkpaşazade yardımıyla haberdar oluyoruz. Aşıkpaşazade, Geyve’de konutunda konuk kaldığı Yahşi Fakih’in kitabını görmüş ve kendi tarihini yazarken istifade etmiştir:
“Yahşi Fakih Sultan Bayezid Han’a gelinceye kadar bu olayları ve menkıbeleri yazmış. Ben de Orhan Gazi’nin imamının oğlu Yahşi Fakih’e bağlı kalarak diğerlerinden duyduklarımla birlikte Osmanoğulları’nın kelamlarından ve olaylarla dolu menkıbelerinden kimilerini özetle kaleme aldım.”
Yahşi Fakih Menakıb’ındaki Osman ve Orhan periyotlarına ilişkin rivayetlerin, yer isimlerinin denetimi ve toponimik-topografik araştırmalar sonucunda gerçek bilgiler içerdiğini belirten Halil İnalcık’a nazaran eser, Osmanlı tarihinin birinci periyodu üzerinde bütün Tevârîh-i Âl-i Osmân’ın ana deposudur.
GELECEKTE BİR GÜN…
İşte Aşıkpaşazade’nin görüp kullandığı, Osmanlı’nın kuruluş devri üstündeki sisleri dağıtacak bu ana kaynak ondan sonrasında enteresan bir biçimde ortadan kaybolur. Lakin 19. yüzyılda bu yapıtı goren biri vardır: Ünlü şair Abdülhak Hamid’in babası, reisületıbbâ, devlet adamı ve tarihçi Hayrullah Efendi! Ömer Faruk Akün’ün tespitine bakılırsa, Hayrullah Efendi’nin Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye Tarihi’ni yazarken gördüğü eserler içinde Yahşi Fakih’in Menakıb’ı da vardır. Ayrıyeten Hayrullah Efendi’nin yapıttan “Molla İlyas’ın oğlu Pir Yahşi Fakih’in tarihi” halinde bahsetmesi, bu kaydın Aşıkpaşazade’den gelmeyip onun gördüğünden ondan sonrasındaya ilişkin ve daha farklı bir nüshayla ilişkili olduğunu aşikâr etmektedir. Buna karşın şu an Yahşi Fakih’in Menakıb’ına dair rastgele bir iz yok.
Ancak 14. yüzyıldan beri varlığı bilinen Türk lisanının birinci sözlüğü olan Kaşgarlı Mahmud’un Divanü Lugati’t-Türk’ünün 20. yüzyılın başında Ali Buyruğu Efendi tarafınca İstanbul’da bulunması sürekli sürprizlere hazır olmamız gerektiğine işaret ediyor.
Kayıp Kitapların İzinde koşan Giorgio van Straten de bu bahiste ümitli:
“Aranan eser sonsuza dek yok olmuş üzere görünmektedir, bir daha de bir ihtimal birileri, bir yerde, gelecekte bir gün…”
Yani bu kitaplar müellifi tarafınca kaleme alınmıştır lakin vakit ortasında “bir biçimde” kaybolarak günümüze ulaşamamıştır. Bu “bir biçimde”yi birkaç biçimde anlayabiliriz: Müellifin şahsen kendisi ya da bir sansürcü tarafınca imha edilmiş olabilir, bir yangın yahut selde yitmiş olabilir, kazara bir yerde unutulmaya bırakılmış olabilir ya da bir kütüphane rafına, bir sahaf deposuna gizlenmiş olabilir.
GİZLİ BAHÇELER, TERK EDİLMİŞ ŞATOLAR
İtalyan müellif Giorgio van Straten Kayıp Kitapların İzinde’de tam da bu cinsten kitapların peşine düşüyor. Kayıp kitapların kıssalarına merakının kökeni ise çocukluğunda gizli:
“Kayıp bir kitabın öyküsüne her tesadüf edişimde, çocukken bâtın bahçelerden, gizemli teleferiklerden, terk edilmiş şatolardan bahseden kitaplar okuduğumdaki üzere bir pay kapıldım. Bir serüveni ve o serüvenin gözden kaçan büyüsünü yaşama fırsatını gördüm ve gizemi çözen kahraman olabilmeyi ümit ettim.”
Giorgio van StratennKayıp Kitapların İzindenÇev. Merve Yalçın PelitnEverest Yayınların2022n82 sayfa
Kahraman Giorgio van Straten, “birilerinin gördüğü hatta okuma bahtının olduğu ama daha sonradan yok edilen yahut gerisinde neredeyse hiç iz bırakmadan yok olan” diye tanımladığı kayıp kitaplar serüveninde Ernest Hemingway’dan Nikolay Gogol’e, Walter Benjamin’den Sylvia Plath’a sekiz isme ilişkin yapıtların gizemini çözmeye çalışıyor. Straten, usta bir dedektif olmasının yanında şanslı da sayabiliriz: Zira peşine düştüğü kayıp kitaplardan birini, kitap yok olmadan evvel okuyan dört beş şahıstan biri kendisidir. Lakin ne yazık ki yapıtın kaybbulunmasına pürüz olamamıştır.
YA BİZİM KAYIP KİTAPLAR?
Türk kültür tarihinde de buna misal serüvenler var: En ünlü kayıp kitaplarımızdan biri, Osmanlı tarihinin başlangıcı için kıymet biçilmez pahası olan Orhan Gazi’nin imamı İshak Fakih’in oğlu Yahşi Fakih’in Menakıb-ı Al-i Osman isimli yapıtıdır. Bu kaynaktan 15. yüzyılda yaşayan tarihçi Aşıkpaşazade yardımıyla haberdar oluyoruz. Aşıkpaşazade, Geyve’de konutunda konuk kaldığı Yahşi Fakih’in kitabını görmüş ve kendi tarihini yazarken istifade etmiştir:
“Yahşi Fakih Sultan Bayezid Han’a gelinceye kadar bu olayları ve menkıbeleri yazmış. Ben de Orhan Gazi’nin imamının oğlu Yahşi Fakih’e bağlı kalarak diğerlerinden duyduklarımla birlikte Osmanoğulları’nın kelamlarından ve olaylarla dolu menkıbelerinden kimilerini özetle kaleme aldım.”
Yahşi Fakih Menakıb’ındaki Osman ve Orhan periyotlarına ilişkin rivayetlerin, yer isimlerinin denetimi ve toponimik-topografik araştırmalar sonucunda gerçek bilgiler içerdiğini belirten Halil İnalcık’a nazaran eser, Osmanlı tarihinin birinci periyodu üzerinde bütün Tevârîh-i Âl-i Osmân’ın ana deposudur.
GELECEKTE BİR GÜN…
İşte Aşıkpaşazade’nin görüp kullandığı, Osmanlı’nın kuruluş devri üstündeki sisleri dağıtacak bu ana kaynak ondan sonrasında enteresan bir biçimde ortadan kaybolur. Lakin 19. yüzyılda bu yapıtı goren biri vardır: Ünlü şair Abdülhak Hamid’in babası, reisületıbbâ, devlet adamı ve tarihçi Hayrullah Efendi! Ömer Faruk Akün’ün tespitine bakılırsa, Hayrullah Efendi’nin Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye Tarihi’ni yazarken gördüğü eserler içinde Yahşi Fakih’in Menakıb’ı da vardır. Ayrıyeten Hayrullah Efendi’nin yapıttan “Molla İlyas’ın oğlu Pir Yahşi Fakih’in tarihi” halinde bahsetmesi, bu kaydın Aşıkpaşazade’den gelmeyip onun gördüğünden ondan sonrasındaya ilişkin ve daha farklı bir nüshayla ilişkili olduğunu aşikâr etmektedir. Buna karşın şu an Yahşi Fakih’in Menakıb’ına dair rastgele bir iz yok.
Ancak 14. yüzyıldan beri varlığı bilinen Türk lisanının birinci sözlüğü olan Kaşgarlı Mahmud’un Divanü Lugati’t-Türk’ünün 20. yüzyılın başında Ali Buyruğu Efendi tarafınca İstanbul’da bulunması sürekli sürprizlere hazır olmamız gerektiğine işaret ediyor.
Kayıp Kitapların İzinde koşan Giorgio van Straten de bu bahiste ümitli:
“Aranan eser sonsuza dek yok olmuş üzere görünmektedir, bir daha de bir ihtimal birileri, bir yerde, gelecekte bir gün…”