Karar müellifi Yıldıray Oğur, Halide Edip Adıvar ile ve eşi Adnan Adıvar’ın Pir Said ayaklanmasından daha sonra 1925 yılının Mart ayında çıkarılan Takrir-i Sükun Kanunu ile ülkeyi terk ettiğini ve Atatürk’ün vefatından daha sonra, 1939 yılında döndüklerini hatırlatarak, “Cumhuriyetin kuruluş senelerına bakarken laiklik, uluslaşma ve çağdaşlaşma için atılmış ve sonuçları iyi olmuş zarurî adımların görülmesini ancak örneğin Halide Ediplerin görülmemesini istiyorlar.
‘O günün kuralları bu biçimdeydi’, ‘dünyada öteki ülkelerde de bu biçimde oldu’, ‘başka türlüsü mümkün değildi’ diyerek olan biten her şeyi meşrulaştırabileceklerini düşünüyorlar.
halbuki Halide Edip ve jenerasyonunun başına gelenler o günün koşulları ile açıklanamaz. hiç biri ‘bölücü’ ya da ‘gerici’ değildi. En az Atatürk kadar batıcı ve laiktiler. Vatanseverliklerinden kimsenin kuşkusu yoktu. Kabahatleri siyaset yapmak, konuşmak, yazmaktan ibaretti.
Bugün şikayet ettiğimiz meselelerin benzerlerinden şikayetçiydiler. İstedikleri bugün istediklerimizden farksızdı. Yaşadıkları bugün yaşananlara benzeriydi. Çektikleri acılar da anakronik değil, kozmik ve vakit üstü acılardı.
İktidarın tek bir şahısta toplanmasına itiraz etmişler, hukukun siyasi tasfiye için kullanıldığı mahkemelerle zulme uğramışlar, kimileri yurtdışına kaçmak zorunda kalmış, kalanlar sürgün edilmiş, susturulmuş, kitapları yakılmış, sessizliğe mahkum edilmişler, peşlerine hafiyeler takılmıştı.
Şayet Türkiye, Afganistan olsaydı, geçmişe baktığımızda bütün bunları mecburî bir laiklik ve çağdaşlaşma için atılmış otoriter adımları olarak görüp, olan biteni meşrulaştırabilirdik. Lakin Türkiye, Afganistan değil. 150 yıllık bir parlamento tarihi, 115 yıllık pek epeyce partili hayat deneyimi, 70 yıllık bir parlamenter demokrasisi olan bir ülke.
Halide Edip ve jenerasyonu da hukuk, söz özgürlüğü, demokrasi, adil yargılanma istemiş insanlardı, tek kabahatleri iktidarın otoriterleşmesine, tek elde toplanmasına karşı çıkmaktı. Üstelik yalnızca çağdaşlaşmayla, uluslaşmayla sorunu olmayanların başına gelenlerden bahsettik. Bunlara itiraz eden dindarlara, Kürtlere, gayri-müslimlere yapılan baskılar, katliamlar sayfasını açmadık bile.
O yüzden bugünün otoriterliğine bakıp, ‘cumhuriyetin kurucu değerleri’nden ve kurucu öyküsünden bugünün temel acil ve yakıcı sıkıntılarına bir deva bulamayız. Tam bilakis karşımıza berbat örneklikler hatta bugün olan biteni yasallaştıracak argümanlar çıkar. Lakin Atatürk’ün vefatından daha sonra Türkiye’ye dönebilen Halide Edip’in ömrü bile post-Kemalist tenkitleri karikatürize edenleri, kurucu ülküleri allayıp pullayıp ortaya bir neo-Kemalizm çıkarmaya çalışanları mahcup etmeye kâfi.
Bugünün yakıcı güneşiyle dünün çamaşırları kurutulmaz. Bugünün öfkesiyle de geçmişten bir demokratik cumhuriyet ütopyası çıkarılamaz. Atatürk’ü ve cumhuriyetin kurucu öyküsünü bir sefer daha bugüne taşımaya zorlamak yalnızca onların üzerine taşıyamayacakları bir yük bindirmeye yol açar. Bunu en son Kenan Cihan yapmıştı. Onun daha demokratik bir versiyonunun akıbeti de farklı olmaz.
100 yıl daha sonra artık Atatürk’ü bu ağır yüklerden kurtarıp, bugün hamaseti yapılan cephelerde şahsen savaşmış, bu ülkenin kurucu önderi koltuğunda huzur ortasında rahat bırakmak gerek” sözlerini kullandı.
‘O günün kuralları bu biçimdeydi’, ‘dünyada öteki ülkelerde de bu biçimde oldu’, ‘başka türlüsü mümkün değildi’ diyerek olan biten her şeyi meşrulaştırabileceklerini düşünüyorlar.
halbuki Halide Edip ve jenerasyonunun başına gelenler o günün koşulları ile açıklanamaz. hiç biri ‘bölücü’ ya da ‘gerici’ değildi. En az Atatürk kadar batıcı ve laiktiler. Vatanseverliklerinden kimsenin kuşkusu yoktu. Kabahatleri siyaset yapmak, konuşmak, yazmaktan ibaretti.
Bugün şikayet ettiğimiz meselelerin benzerlerinden şikayetçiydiler. İstedikleri bugün istediklerimizden farksızdı. Yaşadıkları bugün yaşananlara benzeriydi. Çektikleri acılar da anakronik değil, kozmik ve vakit üstü acılardı.
İktidarın tek bir şahısta toplanmasına itiraz etmişler, hukukun siyasi tasfiye için kullanıldığı mahkemelerle zulme uğramışlar, kimileri yurtdışına kaçmak zorunda kalmış, kalanlar sürgün edilmiş, susturulmuş, kitapları yakılmış, sessizliğe mahkum edilmişler, peşlerine hafiyeler takılmıştı.
Şayet Türkiye, Afganistan olsaydı, geçmişe baktığımızda bütün bunları mecburî bir laiklik ve çağdaşlaşma için atılmış otoriter adımları olarak görüp, olan biteni meşrulaştırabilirdik. Lakin Türkiye, Afganistan değil. 150 yıllık bir parlamento tarihi, 115 yıllık pek epeyce partili hayat deneyimi, 70 yıllık bir parlamenter demokrasisi olan bir ülke.
Halide Edip ve jenerasyonu da hukuk, söz özgürlüğü, demokrasi, adil yargılanma istemiş insanlardı, tek kabahatleri iktidarın otoriterleşmesine, tek elde toplanmasına karşı çıkmaktı. Üstelik yalnızca çağdaşlaşmayla, uluslaşmayla sorunu olmayanların başına gelenlerden bahsettik. Bunlara itiraz eden dindarlara, Kürtlere, gayri-müslimlere yapılan baskılar, katliamlar sayfasını açmadık bile.
O yüzden bugünün otoriterliğine bakıp, ‘cumhuriyetin kurucu değerleri’nden ve kurucu öyküsünden bugünün temel acil ve yakıcı sıkıntılarına bir deva bulamayız. Tam bilakis karşımıza berbat örneklikler hatta bugün olan biteni yasallaştıracak argümanlar çıkar. Lakin Atatürk’ün vefatından daha sonra Türkiye’ye dönebilen Halide Edip’in ömrü bile post-Kemalist tenkitleri karikatürize edenleri, kurucu ülküleri allayıp pullayıp ortaya bir neo-Kemalizm çıkarmaya çalışanları mahcup etmeye kâfi.
Bugünün yakıcı güneşiyle dünün çamaşırları kurutulmaz. Bugünün öfkesiyle de geçmişten bir demokratik cumhuriyet ütopyası çıkarılamaz. Atatürk’ü ve cumhuriyetin kurucu öyküsünü bir sefer daha bugüne taşımaya zorlamak yalnızca onların üzerine taşıyamayacakları bir yük bindirmeye yol açar. Bunu en son Kenan Cihan yapmıştı. Onun daha demokratik bir versiyonunun akıbeti de farklı olmaz.
100 yıl daha sonra artık Atatürk’ü bu ağır yüklerden kurtarıp, bugün hamaseti yapılan cephelerde şahsen savaşmış, bu ülkenin kurucu önderi koltuğunda huzur ortasında rahat bırakmak gerek” sözlerini kullandı.