JoKeR
Active member
ÂLİM KAHRAMAN
Kurgu Sanatı -orijinal ismi: The Writing of Fiction-The Classic Guide to the Arka of the Short Story and the Novel- roman ve öyküde kurgu sıkıntısı üzerine, Edith Wharton tarafınca kaleme alınmış bir eser. Ayşe Işın Kirenci’nin çevirisiyle Büyüyenay Yayınları içinde çıktı.
Dikkati çeken özelliklerinden birincisi, müellifinin bir öykü ve romancı olması. Bu durum yazdığı teorik yapıta, teoriden çok bir boyut da sağlıyor. Yazdıklarının derininde bir teori ve tenkit çatısı var şüphesiz. Fakat o iskelet, deneme üslubu ve ruhuyla giyinmiş biçimde. Çatık kaşlı bir metinle karşı karşıya değiliz. Kullandığı lisan biroldukca gönderme ve kodlaşmış tabir de içeriyor. Onların tahlili, kitabın ilişkin olduğu lisan ve kültür dairesi ortasındaki okuyucu için tahminen sorun olmayabilir. Lakin Türkçe’ye çevrilince durum biraz değişiyor. Bunu göz önünde bulunduran mütercim, gerkeli gördüğü yerlere, çözümleyici ve açıklayıcı dipnotlar eklemiş. Dipnotlardaki açıklama ve alıntılar üzerinden, tamamlayıcı bir akış daha ortaya çıkmış bu biçimdece yapıtta. Ben hayli faydalandım. Farklı bir gayret, hürmet duyulası bir emek duruyor orada da.
ESER 1925 YILINDA YAZILMIŞ
Kurgu Sanatı, Edith Wharton, Çev. Ayşe Işın Çelebi, Büyüyenay Yayınları, 2021, 192 sayfa.
Eser, 1925’te yazılmış. Doğal olarak örneklendirmeler, o tarihtilk evvelki Amerikan İngiliz, Fransız ve Rus edebiyatlarından belirli başlı öykü ve romanlara ilişkin. en çok başvurulan isimler Henry James, Thackeray ve Trollope, Balzac, Flaubert, Stendhal ile Tolstoy’dur. On dokuzuncu Yüzyılın “klasik” romancıları ve romanları! Bunların yanında Proust’un “Kayıp Vaktin İzinde” serisini yapan yapıtlarıyla roman sanatına sağladığı yenilik ve kazanımlara farklı bir kıymet verildiği görülüyor -eserin sonunda Proust üzerine başka bir kıymetlendirme metni var-.
Kitabın yazıldığı tarihten hemilk evvel birinci başyapıtlarını vermiş olan bilinçakışı tekniğine kapalı değil Edith Wharton. Lakin onu gözünde fazla büyütmüyor da. O büyük algı kırılmasını bütün boyutlarıyla görmüyor yahut görmek istemiyor. “Bu sıradançe seksenlerdeki [1880- A.K.] ‘durum (kesit)’ hikâyeciliğinin bir daha isimlendirilmiş halidir” (s. 159) diyor mevcut şuur akışı denemeleri için. “Kişi Proust’u ne kadar epey okursa, onun gücünün gelenekten geldiğini daha güzel anlar” (s. 168) cümlesini de kitaptan aldım. Başı yeni algı dünyasına açık olsa bile çıkarımları için, on dokuzuncu yüzyılın bütün gücüyle kendini hissettirmeye devam eden varlık alanını kullanıyor muharrir.
ŞUUR AKIŞI TEKNİĞİ ÜZERİNE
Karakter ve tip içindeki fark, romanda anlatıcının belirlenmesi ve bakış açısı, romancının karakterlerini yaşayan varlıklar haline getirebilmesi, roman ve öyküde uzunluk, öykü yazımında okuyucunun inancını kazanma üzere sıkıntılar üzerinde duruluyor yapıtta. Çağdaş kurgunun romandaki ‘eylem’in sokaktan ruha aktarılmasıyla varlık bulduğu belirleniyor. Bunu gerçekleştiren Balzac ve Stendhal’in fevkalade dehalarından kelam ediliyor. Kurgunun bu iki dehadan bu yana, bir fazlaca farklı tarafa uzandığı ve her türlü denemeyi yaptığı söyleniyor.
Durum (kesit) hikâyeciliği de ehemmiyeti vurgulanan konulardan biri. Her şeyin kökünü on dokuzuncu yüzyılda arama eğilimi burada bir defa daha kendini gösteriyor. Bilinçakışı tekniğinin yeni yorumcularının bu durumun farkında olmamalarından yakınıyor Wharton ve şuur akışı ile kesit hikayeciliği içindeki farkı şöyleki yorumluyor:
“Bilinç akışı tekniği, zihinsel ve görsel yansılara yer vermesiyle durum (kesit) hikâyeciliğinden ayrılır. Ancak, anlatılan muhakkak durumla alakasını kasıtlı olarak ihmal ederek yahut daha doğrusu tertibe sokulmamış bu bolluğun kendi ortasında müellifin konusunu oluşturduğunu var iseyarak, tüm bu reaksiyonları geldikleri haliyle yazıya dökmek açısından durum (kesit) hikayeciliğine emsal.” (s. 30).
Kısa hikayeye ilişkin kimi sıkıntılar farklı bir kısımda ele alınıyor kitapta. İlham, üslup üzere kavramlar yerlerine yerleştiriliyor. “Bir romanın birinci sayfasının bütün çekirdeğini içermesi” kelamını ben şu biçimde anladım: Bir top kumaştan alınan bir modüle bakınca onda tüm topu görmek!
BİRİNCİ VURUŞ MANTIĞI
Müzik kesimiyle kısa kıssa içinde kurduğu bağ ise şöyleki muharririn: Müzisyenlerin “attack” olarak tabir ettikleri “ilk vuruş”un hikaye için de geçerli olduğu.. Bu birinci vuruşun canlı ve tesirli olması, anlatının ruhundan doğması, aksi biçimde atılan “tokat”ın fonksiyonsuz kalacağı.. Benzetme ve metaforların -deneme ruhunun- yapıtta aktif olduğuna değinmiştim. Bu “tokat” konusu yanında, kurgu yazımının “bir serveti yönetim etme”ye benzetilmesi de buna örnek verilebilir.
Edith Wharton, “tanımlama” için de şu dikkat cazip tespiti yapıyor: Tanımlama(lar), ne kadar güç ve eksik olursa olsun, ‘eleştiri için gerekli araçlardır’”. (s. 145). Buradan giderek, bir çeşit tanımlama olan bir tasnifi analım: Rahatlıkla inceleyebilmek için, romanları “adâb-ı muâşeret”, “Karakter (ya da psikoloji)” ve “macera” romanları olmak üzere üçe ayırıyor muharrir. Her şeyin bu tasnif içine sığmadığının farkındadır. Bu sebeple “sınıflanmayanlar” diye bir başlık açıp “fantazinin, aşkın ve yalın gerçeklerin iç içe geçtiği” “hibrit” yapıtları orada toplamaya çalışıyor.
Kitaptaki bütün problemleri burada sayamayız. Neredeyse yüz yıl evvel yazılmış bu kitaba, bugün, kendisinden daha sonrakileri içermiyor diye yüklenmek de abes olsa gerek. Buraya kadar yaptığımız kıymetlendirme ve aktarmalarla kitabın mümkün okuyucularına bir fikir verebildiğimi umuyorum. Muharririn kurgu sanatındaki en son adımlara, evvelce kökler aramasını da fazla yadırgamamak lazım. Klasik olanı hazmetmeden, bir müellif, çağdaş ve postmodern olanı nasıl gerçekleştirir? Klasik! Yani sağlam ve sağlıklı! Oralar yine yeniden döneceğimiz alanlar. Bu açıdan bakarak, rahatlıkla, hiç bir vakit bedelini yitirmeyecek bir el yapıtından bahsettim size, diyebilirim.
Kurgu Sanatı -orijinal ismi: The Writing of Fiction-The Classic Guide to the Arka of the Short Story and the Novel- roman ve öyküde kurgu sıkıntısı üzerine, Edith Wharton tarafınca kaleme alınmış bir eser. Ayşe Işın Kirenci’nin çevirisiyle Büyüyenay Yayınları içinde çıktı.
Dikkati çeken özelliklerinden birincisi, müellifinin bir öykü ve romancı olması. Bu durum yazdığı teorik yapıta, teoriden çok bir boyut da sağlıyor. Yazdıklarının derininde bir teori ve tenkit çatısı var şüphesiz. Fakat o iskelet, deneme üslubu ve ruhuyla giyinmiş biçimde. Çatık kaşlı bir metinle karşı karşıya değiliz. Kullandığı lisan biroldukca gönderme ve kodlaşmış tabir de içeriyor. Onların tahlili, kitabın ilişkin olduğu lisan ve kültür dairesi ortasındaki okuyucu için tahminen sorun olmayabilir. Lakin Türkçe’ye çevrilince durum biraz değişiyor. Bunu göz önünde bulunduran mütercim, gerkeli gördüğü yerlere, çözümleyici ve açıklayıcı dipnotlar eklemiş. Dipnotlardaki açıklama ve alıntılar üzerinden, tamamlayıcı bir akış daha ortaya çıkmış bu biçimdece yapıtta. Ben hayli faydalandım. Farklı bir gayret, hürmet duyulası bir emek duruyor orada da.
ESER 1925 YILINDA YAZILMIŞ
Kurgu Sanatı, Edith Wharton, Çev. Ayşe Işın Çelebi, Büyüyenay Yayınları, 2021, 192 sayfa.
Eser, 1925’te yazılmış. Doğal olarak örneklendirmeler, o tarihtilk evvelki Amerikan İngiliz, Fransız ve Rus edebiyatlarından belirli başlı öykü ve romanlara ilişkin. en çok başvurulan isimler Henry James, Thackeray ve Trollope, Balzac, Flaubert, Stendhal ile Tolstoy’dur. On dokuzuncu Yüzyılın “klasik” romancıları ve romanları! Bunların yanında Proust’un “Kayıp Vaktin İzinde” serisini yapan yapıtlarıyla roman sanatına sağladığı yenilik ve kazanımlara farklı bir kıymet verildiği görülüyor -eserin sonunda Proust üzerine başka bir kıymetlendirme metni var-.
Kitabın yazıldığı tarihten hemilk evvel birinci başyapıtlarını vermiş olan bilinçakışı tekniğine kapalı değil Edith Wharton. Lakin onu gözünde fazla büyütmüyor da. O büyük algı kırılmasını bütün boyutlarıyla görmüyor yahut görmek istemiyor. “Bu sıradançe seksenlerdeki [1880- A.K.] ‘durum (kesit)’ hikâyeciliğinin bir daha isimlendirilmiş halidir” (s. 159) diyor mevcut şuur akışı denemeleri için. “Kişi Proust’u ne kadar epey okursa, onun gücünün gelenekten geldiğini daha güzel anlar” (s. 168) cümlesini de kitaptan aldım. Başı yeni algı dünyasına açık olsa bile çıkarımları için, on dokuzuncu yüzyılın bütün gücüyle kendini hissettirmeye devam eden varlık alanını kullanıyor muharrir.
ŞUUR AKIŞI TEKNİĞİ ÜZERİNE
Karakter ve tip içindeki fark, romanda anlatıcının belirlenmesi ve bakış açısı, romancının karakterlerini yaşayan varlıklar haline getirebilmesi, roman ve öyküde uzunluk, öykü yazımında okuyucunun inancını kazanma üzere sıkıntılar üzerinde duruluyor yapıtta. Çağdaş kurgunun romandaki ‘eylem’in sokaktan ruha aktarılmasıyla varlık bulduğu belirleniyor. Bunu gerçekleştiren Balzac ve Stendhal’in fevkalade dehalarından kelam ediliyor. Kurgunun bu iki dehadan bu yana, bir fazlaca farklı tarafa uzandığı ve her türlü denemeyi yaptığı söyleniyor.
Durum (kesit) hikâyeciliği de ehemmiyeti vurgulanan konulardan biri. Her şeyin kökünü on dokuzuncu yüzyılda arama eğilimi burada bir defa daha kendini gösteriyor. Bilinçakışı tekniğinin yeni yorumcularının bu durumun farkında olmamalarından yakınıyor Wharton ve şuur akışı ile kesit hikayeciliği içindeki farkı şöyleki yorumluyor:
“Bilinç akışı tekniği, zihinsel ve görsel yansılara yer vermesiyle durum (kesit) hikâyeciliğinden ayrılır. Ancak, anlatılan muhakkak durumla alakasını kasıtlı olarak ihmal ederek yahut daha doğrusu tertibe sokulmamış bu bolluğun kendi ortasında müellifin konusunu oluşturduğunu var iseyarak, tüm bu reaksiyonları geldikleri haliyle yazıya dökmek açısından durum (kesit) hikayeciliğine emsal.” (s. 30).
Kısa hikayeye ilişkin kimi sıkıntılar farklı bir kısımda ele alınıyor kitapta. İlham, üslup üzere kavramlar yerlerine yerleştiriliyor. “Bir romanın birinci sayfasının bütün çekirdeğini içermesi” kelamını ben şu biçimde anladım: Bir top kumaştan alınan bir modüle bakınca onda tüm topu görmek!
BİRİNCİ VURUŞ MANTIĞI
Müzik kesimiyle kısa kıssa içinde kurduğu bağ ise şöyleki muharririn: Müzisyenlerin “attack” olarak tabir ettikleri “ilk vuruş”un hikaye için de geçerli olduğu.. Bu birinci vuruşun canlı ve tesirli olması, anlatının ruhundan doğması, aksi biçimde atılan “tokat”ın fonksiyonsuz kalacağı.. Benzetme ve metaforların -deneme ruhunun- yapıtta aktif olduğuna değinmiştim. Bu “tokat” konusu yanında, kurgu yazımının “bir serveti yönetim etme”ye benzetilmesi de buna örnek verilebilir.
Edith Wharton, “tanımlama” için de şu dikkat cazip tespiti yapıyor: Tanımlama(lar), ne kadar güç ve eksik olursa olsun, ‘eleştiri için gerekli araçlardır’”. (s. 145). Buradan giderek, bir çeşit tanımlama olan bir tasnifi analım: Rahatlıkla inceleyebilmek için, romanları “adâb-ı muâşeret”, “Karakter (ya da psikoloji)” ve “macera” romanları olmak üzere üçe ayırıyor muharrir. Her şeyin bu tasnif içine sığmadığının farkındadır. Bu sebeple “sınıflanmayanlar” diye bir başlık açıp “fantazinin, aşkın ve yalın gerçeklerin iç içe geçtiği” “hibrit” yapıtları orada toplamaya çalışıyor.
Kitaptaki bütün problemleri burada sayamayız. Neredeyse yüz yıl evvel yazılmış bu kitaba, bugün, kendisinden daha sonrakileri içermiyor diye yüklenmek de abes olsa gerek. Buraya kadar yaptığımız kıymetlendirme ve aktarmalarla kitabın mümkün okuyucularına bir fikir verebildiğimi umuyorum. Muharririn kurgu sanatındaki en son adımlara, evvelce kökler aramasını da fazla yadırgamamak lazım. Klasik olanı hazmetmeden, bir müellif, çağdaş ve postmodern olanı nasıl gerçekleştirir? Klasik! Yani sağlam ve sağlıklı! Oralar yine yeniden döneceğimiz alanlar. Bu açıdan bakarak, rahatlıkla, hiç bir vakit bedelini yitirmeyecek bir el yapıtından bahsettim size, diyebilirim.