JoKeR
Active member
Bir büyük kültür ve medeniyet mirası üzerinde yaşıyoruz. Yaşadığımız kültürün ve medeniyetin bizlere sunduğu imkân ve fırsatlardan birçok vakit habersiziz. Osmanlı Kültürü Etütleri kitabı unuttuklarımızı hatırlatarak yolumuzu aydınlatan el feneri görevi ifa ediyor.
Tarih yalnızca bir olaylar örgüsünden ibaret değildir. Tarih bununla birlikte yaşayan ve yaşanan bir kültürdür. Bu yüzden Osmanlı denildiğinde aklımıza yalnızca hamasi telaffuzlar, savaşlar, fetihler gelmemeli. Onları esasen tarih kitapları yazıyor fakat kültür dediğimiz canlı organizma sindirilir ve hazmedilirse lakin tarih geleceğe taşınabilir. Müellif Recep Seyhan, Osmanlı Kültürü Etütleri (Okur Kitaplığı, 2021, 387 s.) kitabıyla aslında ihmal edilmiş bir alan olan Osmanlı Kültürü sorununa giriş mesabesinde bir el kitabı kaleme alarak, ön açıcı metinler ortaya koyuyor.
YOLUNU ŞAŞIRANLARA KONUTA DÖNÜŞ DAVETİ
Konuta Giden Yolda alt başlığı ile “Ev” metaforuna vurgu yapan Seyhan, tarihin satır ortalarında istikametini şaşırmış, yol ve taraf arayışında yol açıcı isimler ve metinlerle evini/yolunu bulmaya çalışan birkaç neslin yaşadığı sancılı süreçten bahsediyor. Aslında hiç de kolay olmayan bu “eve dönen adam/eve yönelen adam” kıssası meskeni buldurmamış, daima bir arayış devam etmiş gözüküyor. Meskeni bulduğunu sananlar ise konutu görmekle yetinip, içine girememişler. Tarihi mirasın el değiştirmesiyle burada yaşananları birer “tokuşturma” vesilesi yapmamaya vurgu yapan muharrir, tarafını şaşıran ve nerede durduğunu bilemeyen bir millete Mehmet Akif’in İstiklal Marşı ile bir silkiniş atağı yaptığını ve başımıza neler geldiği, nereden ve neden geldiğini yüksek sesle duyurduğunu söz ediyor. Yahya Kemal’de “eve dönen adam”, istikameti meskene dönük de olsa içeri girememiştir. Bu ortada içimizde bir meskenimiz olmadığını zanniçinlere konutumuzu hatırlatan iki isim daha çıkmıştı. Birisi Ahmet Hamdi Tanpınar, oburu ise Kemal Tahir. Konutu bulup meskeni yalnızca terekeye indirgeyenlere ise geçmişi, mimarisi, sanatını hatırlatan İbnülemin, Süheyl Ünver, Ekrem Hakkı Ayverdi… üzere isimler çıkmıştı. Nihayet bir meskenin olduğu, meskenin ne tarafta olduğu, arasındakilerin varlığı öğrenilmişti ama bu sefer farklı bir sorunla karşı karşıya idik. Hafıza kayıtları silinmişti ve toparlamak için bir çok uğraşmak gerekti. Nihayet bu problem hallolunca suyun beri yakasında olduğumuz, karşı yakaya geçmek için yardıma gereksinimimiz olduğu görülmüştü. Burada da yardımımıza Nurettin Topçu, Erol Güngör, İsmet Özel… üzere isimler çıkmıştı. En nihayetinde muharrir, bütün bunları hatırlattıktan daha sonra yaşanan tüm bu sancılı süreçlerden daha sonra konutumuzun nerede olduğunu idrak ettiğimizi ve üstelik mihmandara da gerek olmadan yolumuza devam edeceğimizi söz ediyor.
Karşımızda sonları belgisiz, derinliği ölçümsüz bir derya/okyanus var ve muharrir bunun idrakinde olarak bir rota çiziyor. Hamasetin ve klişe edebiyatların aldatıcı ışıklarına iltifat etmiyor. Gerçekten kitabın başından sonuna kadar kurgusu bir insicam içerisinde ilerliyor. Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye’de Osmanlı’nın devlet idare biçimi noktasında şeceresi ortaya temalıyor. Medeniyetin Merkezi İstanbul’da Osmanlı Külçeşidinin tüm ögeleri ile arz-ı endam ettiği çiçekleri, mesire alanları, köyleri, efendileri, esnaf teşkilatı, yaşayan kültür mirası ile İstanbul husus ediliyor. Birikim Ambarı (Hurdeçin) kısmında Kitabiyattan Kütüphanelere, belirli başlı iz bırakan zevattan, kültür tarihinin altı çizili satırlarına kadar değerli ayrıntılar yer alıyor. Birbirini tamamlayan öteki başlıklarla kitap, kültürün kayıp halkaları tamamlayıcı görev ifa ediyor.
GEÇMİŞLE ORTADAKİ KÖPRÜ YIKILDI
Kültürü taşıyan ögeler olağan olarak kuruluşlardır: Esnaf ortasında Ahilik, Loncalar; Halk içinde Melamiler, Bektaşiler, Mevleviler; yüksek bir kültür inşasının ana damarları medreseler, tekkeler, kütüphaneler… Bunların varlığı ortadan kalktığı vakit büyük bir inkırazla karşı karşıya kaldığımız görülmektedir. Muharrir da bu soruyu kitabında soruyor: “Andığımız kuruluşlarla rayına oturan bu pahalar nereye gitti?” Kitabın temel gayesini de bu sorunun karşılığı ile ortaya koyuyor: “Bu kitap kayıp pahaların yerli yerine konmasına katkı sunmayı da amaçlıyor. Yaklaşık yüz yılda; inançsız, potansiyel sahtekâr, çıkarcı, bencil ve kul hakkı kavramına tümüyle yabancı insan tipi ürettiğimizi kabul etmeliyiz.” Müellif, sorunun aslında geçmişle ortadaki köprülerin yıkılması ve kültür kopuşu olduğu gerçeğini de göz önünde bulundurarak bu tespiti yapıyor.
Kitabın Birikim Ambarı kısmında dikkat alımlı, küçük fakat kıymetli detaylar nakledilmekte. Bunlar muhakkak kavramlarla tabir edilen lakin artık fazlaca az kişinin bilebildiği konular. örneğin Bilâd-ı Selâse tarifi Eyüp, Galata ve Üsküdar’ı kapsamaktadır. Elsine-i Selâse olarak kast edilen üç lisan için ise “Arapça beliğ, Farsça fasih, Osmanlı Türkçesi lâtif bir dildir”, denmiştir. Ayrıyeten “Lisan-ı Arabî, lisan-ı enbiyaya; Lisan-ı Farisi, lisan-ı evliyaya; Lisan-ı Osmanî ise lisan-ı devlete müteveccihtir” denilmiş. Bundan ötürüdır ki bu üç lisanın hakkını verenlere “elsine-i selâseye vukûfiyet sahibi” tanımlaması yapılırmış. bir daha birtakım kavramlar ve tanımlar alt alta sıralanmış:
Mevâlid-i selâse: hayvanat, nebatat ve cemâdât.
Alâmet-i selâse (ilimde üç alamet): Zahir, batın, keşif. Buradan bu üç unsura nüfuz edebilmek için ulemanın belirlediği bilginin üç alameti ise ilmelyakîn, aynelyakîn ve hakkalyakîn olarak nitelenmiş. (s.85)
Kitapta yer yer gülümseten nakillere de yer verilir. Bunlar birisini muharrir şöyle naklediyor: “Seçkin insanların üç temel özelliği: akl-ı selim, kalb-i selim, zevk-i selim. Derler ki “bu üç selim’den yoksun iseniz Selim-i Sanî’yi (Yuvuz Sultan Selim) bekleyiniz.” (s.103)
Kitaba takriz yazdıktan iki ay daha sonra vefat eden Prof. Dr. Mehmet Arslan kitabı muhteva itibariyle kırk ambara benzetirken, küçük bir ansiklopedi hüviyetinde olan yapıtın mazisinden kopmuş ya da koparılmış yeni kuşağa deniz feneri hizmeti goreceğini tabir ediyor. Kitabı okuyanlar, muhtevanın niyete hizmet ettiğini bakılırsaceklerdir.
Tarih yalnızca bir olaylar örgüsünden ibaret değildir. Tarih bununla birlikte yaşayan ve yaşanan bir kültürdür. Bu yüzden Osmanlı denildiğinde aklımıza yalnızca hamasi telaffuzlar, savaşlar, fetihler gelmemeli. Onları esasen tarih kitapları yazıyor fakat kültür dediğimiz canlı organizma sindirilir ve hazmedilirse lakin tarih geleceğe taşınabilir. Müellif Recep Seyhan, Osmanlı Kültürü Etütleri (Okur Kitaplığı, 2021, 387 s.) kitabıyla aslında ihmal edilmiş bir alan olan Osmanlı Kültürü sorununa giriş mesabesinde bir el kitabı kaleme alarak, ön açıcı metinler ortaya koyuyor.
YOLUNU ŞAŞIRANLARA KONUTA DÖNÜŞ DAVETİ
Konuta Giden Yolda alt başlığı ile “Ev” metaforuna vurgu yapan Seyhan, tarihin satır ortalarında istikametini şaşırmış, yol ve taraf arayışında yol açıcı isimler ve metinlerle evini/yolunu bulmaya çalışan birkaç neslin yaşadığı sancılı süreçten bahsediyor. Aslında hiç de kolay olmayan bu “eve dönen adam/eve yönelen adam” kıssası meskeni buldurmamış, daima bir arayış devam etmiş gözüküyor. Meskeni bulduğunu sananlar ise konutu görmekle yetinip, içine girememişler. Tarihi mirasın el değiştirmesiyle burada yaşananları birer “tokuşturma” vesilesi yapmamaya vurgu yapan muharrir, tarafını şaşıran ve nerede durduğunu bilemeyen bir millete Mehmet Akif’in İstiklal Marşı ile bir silkiniş atağı yaptığını ve başımıza neler geldiği, nereden ve neden geldiğini yüksek sesle duyurduğunu söz ediyor. Yahya Kemal’de “eve dönen adam”, istikameti meskene dönük de olsa içeri girememiştir. Bu ortada içimizde bir meskenimiz olmadığını zanniçinlere konutumuzu hatırlatan iki isim daha çıkmıştı. Birisi Ahmet Hamdi Tanpınar, oburu ise Kemal Tahir. Konutu bulup meskeni yalnızca terekeye indirgeyenlere ise geçmişi, mimarisi, sanatını hatırlatan İbnülemin, Süheyl Ünver, Ekrem Hakkı Ayverdi… üzere isimler çıkmıştı. Nihayet bir meskenin olduğu, meskenin ne tarafta olduğu, arasındakilerin varlığı öğrenilmişti ama bu sefer farklı bir sorunla karşı karşıya idik. Hafıza kayıtları silinmişti ve toparlamak için bir çok uğraşmak gerekti. Nihayet bu problem hallolunca suyun beri yakasında olduğumuz, karşı yakaya geçmek için yardıma gereksinimimiz olduğu görülmüştü. Burada da yardımımıza Nurettin Topçu, Erol Güngör, İsmet Özel… üzere isimler çıkmıştı. En nihayetinde muharrir, bütün bunları hatırlattıktan daha sonra yaşanan tüm bu sancılı süreçlerden daha sonra konutumuzun nerede olduğunu idrak ettiğimizi ve üstelik mihmandara da gerek olmadan yolumuza devam edeceğimizi söz ediyor.
Karşımızda sonları belgisiz, derinliği ölçümsüz bir derya/okyanus var ve muharrir bunun idrakinde olarak bir rota çiziyor. Hamasetin ve klişe edebiyatların aldatıcı ışıklarına iltifat etmiyor. Gerçekten kitabın başından sonuna kadar kurgusu bir insicam içerisinde ilerliyor. Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye’de Osmanlı’nın devlet idare biçimi noktasında şeceresi ortaya temalıyor. Medeniyetin Merkezi İstanbul’da Osmanlı Külçeşidinin tüm ögeleri ile arz-ı endam ettiği çiçekleri, mesire alanları, köyleri, efendileri, esnaf teşkilatı, yaşayan kültür mirası ile İstanbul husus ediliyor. Birikim Ambarı (Hurdeçin) kısmında Kitabiyattan Kütüphanelere, belirli başlı iz bırakan zevattan, kültür tarihinin altı çizili satırlarına kadar değerli ayrıntılar yer alıyor. Birbirini tamamlayan öteki başlıklarla kitap, kültürün kayıp halkaları tamamlayıcı görev ifa ediyor.
GEÇMİŞLE ORTADAKİ KÖPRÜ YIKILDI
Kültürü taşıyan ögeler olağan olarak kuruluşlardır: Esnaf ortasında Ahilik, Loncalar; Halk içinde Melamiler, Bektaşiler, Mevleviler; yüksek bir kültür inşasının ana damarları medreseler, tekkeler, kütüphaneler… Bunların varlığı ortadan kalktığı vakit büyük bir inkırazla karşı karşıya kaldığımız görülmektedir. Muharrir da bu soruyu kitabında soruyor: “Andığımız kuruluşlarla rayına oturan bu pahalar nereye gitti?” Kitabın temel gayesini de bu sorunun karşılığı ile ortaya koyuyor: “Bu kitap kayıp pahaların yerli yerine konmasına katkı sunmayı da amaçlıyor. Yaklaşık yüz yılda; inançsız, potansiyel sahtekâr, çıkarcı, bencil ve kul hakkı kavramına tümüyle yabancı insan tipi ürettiğimizi kabul etmeliyiz.” Müellif, sorunun aslında geçmişle ortadaki köprülerin yıkılması ve kültür kopuşu olduğu gerçeğini de göz önünde bulundurarak bu tespiti yapıyor.
Kitabın Birikim Ambarı kısmında dikkat alımlı, küçük fakat kıymetli detaylar nakledilmekte. Bunlar muhakkak kavramlarla tabir edilen lakin artık fazlaca az kişinin bilebildiği konular. örneğin Bilâd-ı Selâse tarifi Eyüp, Galata ve Üsküdar’ı kapsamaktadır. Elsine-i Selâse olarak kast edilen üç lisan için ise “Arapça beliğ, Farsça fasih, Osmanlı Türkçesi lâtif bir dildir”, denmiştir. Ayrıyeten “Lisan-ı Arabî, lisan-ı enbiyaya; Lisan-ı Farisi, lisan-ı evliyaya; Lisan-ı Osmanî ise lisan-ı devlete müteveccihtir” denilmiş. Bundan ötürüdır ki bu üç lisanın hakkını verenlere “elsine-i selâseye vukûfiyet sahibi” tanımlaması yapılırmış. bir daha birtakım kavramlar ve tanımlar alt alta sıralanmış:
Mevâlid-i selâse: hayvanat, nebatat ve cemâdât.
Alâmet-i selâse (ilimde üç alamet): Zahir, batın, keşif. Buradan bu üç unsura nüfuz edebilmek için ulemanın belirlediği bilginin üç alameti ise ilmelyakîn, aynelyakîn ve hakkalyakîn olarak nitelenmiş. (s.85)
Kitapta yer yer gülümseten nakillere de yer verilir. Bunlar birisini muharrir şöyle naklediyor: “Seçkin insanların üç temel özelliği: akl-ı selim, kalb-i selim, zevk-i selim. Derler ki “bu üç selim’den yoksun iseniz Selim-i Sanî’yi (Yuvuz Sultan Selim) bekleyiniz.” (s.103)
Kitaba takriz yazdıktan iki ay daha sonra vefat eden Prof. Dr. Mehmet Arslan kitabı muhteva itibariyle kırk ambara benzetirken, küçük bir ansiklopedi hüviyetinde olan yapıtın mazisinden kopmuş ya da koparılmış yeni kuşağa deniz feneri hizmeti goreceğini tabir ediyor. Kitabı okuyanlar, muhtevanın niyete hizmet ettiğini bakılırsaceklerdir.