AirdropAvcisi
New member
Ömer Hayyam’ın tarihteki yerinin ve yaşadığı periyotla bağlantısının daha düzgün anlaşılması için periyodu hem sosyo-politik olarak tıpkı vakitte Fars şiiri açısından incelemekle kalmıyor, ortasında bulunduğu ortamlarda muhtemelen bağlantıya geçtiği insanları da genişçe husus ediyor.
Zaman-mekân-insan üçgeninde Ömer’in, Selçuklu Devleti’nin Türkçe konuşulan ve özgürlüklerin olduğu bölgesinde; tasavvuf ve gizemcilikin ruhunda yeşermiş, korunmuş, büyümüş, çiçek açmış bir bilm adamı..
Ömer Hayyam yalnızca bu gezegendeki akıl almaz hayatın bilmeceleri karşısında şaşkınlığını söz eden ve hüsrana uğramış bir şair olarak değil, karanlığın güçlerine karşı felsefi ve şiirsel olarak direniş gösteren de bir düşünürdür.
Hatta kimileri onu, doğaüstü varlıkların varlığını inkar eden, kafir ve özünde olmayan bir biçimde Hümanist olarak da resmetmiştir.
Bu eserler daha hayli ikinci el öykülere ve kazara ona atfedilen biroldukca dörtlüklerinden oluşan var iseyımlara dayanır. Bütün bunların kararında neredeyse gerçeği ile ortası hayli açılmış efsanevi bir Ömer Hayyam tipi yaratılmıştır.
ÖMER HAYYAM
Ömer Hayyam günümüz siyasi İran’ın değil, Fars edebi lisanı ve coğrafyasının şair ve bilim insanıdır. Yaşadığı devir Selçuklu Devletinin yıldızının parladığı vakittir. Her ne kadar Türk olduğunu söyleyemesek de, Mevlana üzere bizimdir ve bizdendir.
Selçuklu Sultanlarının yüzünü görmüş, devletin himayesi altında Ömer Hayyam olabilmiştir. Geçmişe bakıldığında siyasi İran’ın bilimsel ve edebi tarihlerinde ne bir matematikçi ne bir filozof ne de bir şair Ömer Hayyam yoktu.
Fakat oryantalistler Ömer Hayyam’ın üzerine serpilmiş meyyit toprağını 1859’da süpürünce ve dünyaya inci üzere parlaklığını gösterdiklerinde İran kısmen zarurî olarak onu bir bedel olarak sahiplendi.
Batı’da bir bedel haline neredeyse yüzyıldır gelmişti ve hazır olanı sahiplenmek daha kolay oldu. Başka yadan aslen Ömer Hayam, yerleşik siyasi ve ideolojik bir coğrafya olan İran’ın değil, Fars lisanının ruhunun yaşadığı Orta Asya’dan Anadolu’ya uzanan bir zihinsel edebi lisanın süzülmüş haliydi.
Enteresan olarak İran, 1979 ihtilalinden daha sonra Ömer Hayyam’ın rubailerinin yasaklanmasına da şahit olunmuştur. Bu siyasal İslam’ın yükselişine ve karşı görüşlere artan hoşgörüsüzlüğüne işaret ediyordu.
Yasak, İran Cumhurbaşkanı Muhammed Hatemi (1997-2005) periyodunda büyük ölçüde kaldırıldı. sonrasındasındaları ise iki binli yılların başında Ömer Hayyam, İran devleti tarafınca batıl inançlara ve cehalete karşı savaşan dini bir figür olarak tasvir edildi.
TARİHE GEÇEN BİR FİLOZOF
Aslında uzun vakittir dünyadan siyasi olarak dışlanan İran, Batının Ömer Hayyam sevgisi ve ilgisinden yararlanarak, kendine hisse çıkarmaya çalıştığı söylenebilir. Bu mevzuyu en düzgün anlatan kısa ve kayıtlarda olan bir yaşanmışlıktır.
İran’lı Muzaffereddin Şah (1853-1097) Avrupa’da dolaşırken, Londra’da bulunduğu sırada, Londra Ömer Hayyam Derneği, Fars lisanını bilen üyelerinden bir heyet oluşturarak şahın yanına gitmişler. Şahtan, Ömer Hayyam’ın Nişabur’daki mezarı üzerine bir türbe yapılması için müsaade istemişlerdi.
“BU ÖMER HAYYAM NE NESNEDİR”
Heyet, Ömer Hayyam’ın milletlerarası bedel ve saygınlığını anlattıktan daha sonra, İran şahı yanında bulunan danışmanına dönüp “Ağa! İn Omar Heyyam çi çizest?” yani “Bu Ömer Hayyam da ne objedir ağa?”diyerek Ömer Hayyam’ı ne kadar bilip sahiplendikleri net olarak tarihe geçmiştir.
Ömer Hayyam’ın bir filozof-matematikçi-astronom olarak tanınmasına ve Rubaileri Farsça konuşanlar içinde hayli sevilmesine karşın, FitzGerald’ın Rubaiyat’ının popülerleşmesi yoluyla Batı’da bir kitle geliştirmedilk evvel Hayyam klasik olarak en değerli Fars şairlerinden biri olarak kabul edilmemişti.
Fars edebiyatı, ideolojisi, maneviyat ve din kanonunun merkezinde yer alan bir daha birebir coğrafyadan gelerek Anadolu’da çiçeklerini açmış olan şair Mevlana idi.
Takip eden yüzsenelerda, Ömer Hayyam’ın bilimsel çalışmalarının İslam dünyasında tanınması, 14. yüzyılda tarihçi İbn Haldun’un onu tarihin en büyük geometri uzmanı olarak övmesiyle anlaşıldı. Geometrici/cebirci Ömer Hayyam, 1742’de Avrupa’da bilinmesine karşın, Latince çevirilerinin gölgesinde bir daha her zamanki üzere güya biraz da istekli, saklı sessizliğinde kaldı.
“BELİRLENİMCİLİK…”
Ömer Hayyam ideoloji konusunda da günümüzde bile hala tartışma konusu olan konularda kitapçıklar yazdı. Belirlenimcilik ve özgür irade, birlik ve fazlacaluk meseleleri, varlığın mı yoksa özün mü evvel geldiği felsefi problemleri ile boğuştu anlaşılmaktadır. Ruabilerinden geriye felsefi yazıları okunduğunda bir biçimde birbirinin eksikliklerini tamamlar nitelikte oldukları anlaşılmaktadır.
Bütünüyle bakıldığında, Ömer Hayyam’ın dünya görüşü dönemimin yahut daha evvelki filozofların dünya görüşü değildir. Ne dindar ne de dinsizdi, lakin bu ayrımda yerinin Ara’f da olduğu söylenemez, söylense bile bulunduğu yerden mutludur. Kendine bakılırsa tüm dünya görüşleri ögelerini kapsayan daha geniş bir bakış açısı geliştirmiştir.
Bu hem ideoloji birebir vakitte tasavvufi içermekteydi fakat ikisinin de toplamından fazlaca daha fazlasını ima eder durumdadır.
Lakin, onun kozmik ününe yol açan gizemli rubaileridir ve aslında onlar Ömer Hayyam’ın zihnin dışarı yansımasını gösteren pamuk şekerleridir; bir o kadar tatlı lakin ele alınca hemencecik biçimi değişebilecek kadar da narin.
DEVAM EDEN KISSA…
Günümüzde Fars şairi olarak bilinen, aslında Selçuklu Türkleri Saraylarında Ömer olarak büyümeye başlayan ve kıymet verilen, filizlenen ve meyvelerini veren Ömer Hayyam kıssası bütün süratiyle, biraz da sessiz bir biçimde devam ediyor, tıpkı kendi vaktindeki sessizliği gibi…
Zaman-mekân-insan üçgeninde Ömer’in, Selçuklu Devleti’nin Türkçe konuşulan ve özgürlüklerin olduğu bölgesinde; tasavvuf ve gizemcilikin ruhunda yeşermiş, korunmuş, büyümüş, çiçek açmış bir bilm adamı..
Ömer Hayyam yalnızca bu gezegendeki akıl almaz hayatın bilmeceleri karşısında şaşkınlığını söz eden ve hüsrana uğramış bir şair olarak değil, karanlığın güçlerine karşı felsefi ve şiirsel olarak direniş gösteren de bir düşünürdür.
Hatta kimileri onu, doğaüstü varlıkların varlığını inkar eden, kafir ve özünde olmayan bir biçimde Hümanist olarak da resmetmiştir.
Bu eserler daha hayli ikinci el öykülere ve kazara ona atfedilen biroldukca dörtlüklerinden oluşan var iseyımlara dayanır. Bütün bunların kararında neredeyse gerçeği ile ortası hayli açılmış efsanevi bir Ömer Hayyam tipi yaratılmıştır.
ÖMER HAYYAM
Ömer Hayyam günümüz siyasi İran’ın değil, Fars edebi lisanı ve coğrafyasının şair ve bilim insanıdır. Yaşadığı devir Selçuklu Devletinin yıldızının parladığı vakittir. Her ne kadar Türk olduğunu söyleyemesek de, Mevlana üzere bizimdir ve bizdendir.
Selçuklu Sultanlarının yüzünü görmüş, devletin himayesi altında Ömer Hayyam olabilmiştir. Geçmişe bakıldığında siyasi İran’ın bilimsel ve edebi tarihlerinde ne bir matematikçi ne bir filozof ne de bir şair Ömer Hayyam yoktu.
Fakat oryantalistler Ömer Hayyam’ın üzerine serpilmiş meyyit toprağını 1859’da süpürünce ve dünyaya inci üzere parlaklığını gösterdiklerinde İran kısmen zarurî olarak onu bir bedel olarak sahiplendi.
Batı’da bir bedel haline neredeyse yüzyıldır gelmişti ve hazır olanı sahiplenmek daha kolay oldu. Başka yadan aslen Ömer Hayam, yerleşik siyasi ve ideolojik bir coğrafya olan İran’ın değil, Fars lisanının ruhunun yaşadığı Orta Asya’dan Anadolu’ya uzanan bir zihinsel edebi lisanın süzülmüş haliydi.
Enteresan olarak İran, 1979 ihtilalinden daha sonra Ömer Hayyam’ın rubailerinin yasaklanmasına da şahit olunmuştur. Bu siyasal İslam’ın yükselişine ve karşı görüşlere artan hoşgörüsüzlüğüne işaret ediyordu.
Yasak, İran Cumhurbaşkanı Muhammed Hatemi (1997-2005) periyodunda büyük ölçüde kaldırıldı. sonrasındasındaları ise iki binli yılların başında Ömer Hayyam, İran devleti tarafınca batıl inançlara ve cehalete karşı savaşan dini bir figür olarak tasvir edildi.
TARİHE GEÇEN BİR FİLOZOF
Aslında uzun vakittir dünyadan siyasi olarak dışlanan İran, Batının Ömer Hayyam sevgisi ve ilgisinden yararlanarak, kendine hisse çıkarmaya çalıştığı söylenebilir. Bu mevzuyu en düzgün anlatan kısa ve kayıtlarda olan bir yaşanmışlıktır.
İran’lı Muzaffereddin Şah (1853-1097) Avrupa’da dolaşırken, Londra’da bulunduğu sırada, Londra Ömer Hayyam Derneği, Fars lisanını bilen üyelerinden bir heyet oluşturarak şahın yanına gitmişler. Şahtan, Ömer Hayyam’ın Nişabur’daki mezarı üzerine bir türbe yapılması için müsaade istemişlerdi.
“BU ÖMER HAYYAM NE NESNEDİR”
Heyet, Ömer Hayyam’ın milletlerarası bedel ve saygınlığını anlattıktan daha sonra, İran şahı yanında bulunan danışmanına dönüp “Ağa! İn Omar Heyyam çi çizest?” yani “Bu Ömer Hayyam da ne objedir ağa?”diyerek Ömer Hayyam’ı ne kadar bilip sahiplendikleri net olarak tarihe geçmiştir.
Ömer Hayyam’ın bir filozof-matematikçi-astronom olarak tanınmasına ve Rubaileri Farsça konuşanlar içinde hayli sevilmesine karşın, FitzGerald’ın Rubaiyat’ının popülerleşmesi yoluyla Batı’da bir kitle geliştirmedilk evvel Hayyam klasik olarak en değerli Fars şairlerinden biri olarak kabul edilmemişti.
Fars edebiyatı, ideolojisi, maneviyat ve din kanonunun merkezinde yer alan bir daha birebir coğrafyadan gelerek Anadolu’da çiçeklerini açmış olan şair Mevlana idi.
Takip eden yüzsenelerda, Ömer Hayyam’ın bilimsel çalışmalarının İslam dünyasında tanınması, 14. yüzyılda tarihçi İbn Haldun’un onu tarihin en büyük geometri uzmanı olarak övmesiyle anlaşıldı. Geometrici/cebirci Ömer Hayyam, 1742’de Avrupa’da bilinmesine karşın, Latince çevirilerinin gölgesinde bir daha her zamanki üzere güya biraz da istekli, saklı sessizliğinde kaldı.
“BELİRLENİMCİLİK…”
Ömer Hayyam ideoloji konusunda da günümüzde bile hala tartışma konusu olan konularda kitapçıklar yazdı. Belirlenimcilik ve özgür irade, birlik ve fazlacaluk meseleleri, varlığın mı yoksa özün mü evvel geldiği felsefi problemleri ile boğuştu anlaşılmaktadır. Ruabilerinden geriye felsefi yazıları okunduğunda bir biçimde birbirinin eksikliklerini tamamlar nitelikte oldukları anlaşılmaktadır.
Bütünüyle bakıldığında, Ömer Hayyam’ın dünya görüşü dönemimin yahut daha evvelki filozofların dünya görüşü değildir. Ne dindar ne de dinsizdi, lakin bu ayrımda yerinin Ara’f da olduğu söylenemez, söylense bile bulunduğu yerden mutludur. Kendine bakılırsa tüm dünya görüşleri ögelerini kapsayan daha geniş bir bakış açısı geliştirmiştir.
Bu hem ideoloji birebir vakitte tasavvufi içermekteydi fakat ikisinin de toplamından fazlaca daha fazlasını ima eder durumdadır.
Lakin, onun kozmik ününe yol açan gizemli rubaileridir ve aslında onlar Ömer Hayyam’ın zihnin dışarı yansımasını gösteren pamuk şekerleridir; bir o kadar tatlı lakin ele alınca hemencecik biçimi değişebilecek kadar da narin.
DEVAM EDEN KISSA…
Günümüzde Fars şairi olarak bilinen, aslında Selçuklu Türkleri Saraylarında Ömer olarak büyümeye başlayan ve kıymet verilen, filizlenen ve meyvelerini veren Ömer Hayyam kıssası bütün süratiyle, biraz da sessiz bir biçimde devam ediyor, tıpkı kendi vaktindeki sessizliği gibi…