JoKeR
Active member
Muharrir Fadime Aşık, “Osmanlı İstanbul’unda Ramazan Kültürü ve Ramazan Sofraları” isimli kitabında Osmanlılarda ramazanın yeri ve ramazana özel uygulamaları, faaliyetleri ve adetleri kaleme alıyor. Son senelerda üzerinde değerli çalışmalar yapılan Osmanlı toplumsal ömrüne dair ilgi her geçen gün artmakta. Kitapta Osmanlı İstanbul’unun Ramazanları ele alınarak, “Ramazan medeniyeti” ve Ramazan boyunca önemli bir değişim geçiren toplumsal hayat incelenmeye çalışılmış, Osmanlı İstanbul’unda Ramazan öncesinde yapılan hazırlıklardan başlayıp bir ay boyunca yapılan faaliyetlere, bu aya has geleneklere, merasimlere, cümbüşlere ve dini etkinliklere yer verilmiştir. beraberinde Ramazan ayında gerek saray gerek hanelerin mutfaklarındaki alışkanlıklar, bu aya has sofralar ve sofra adabı da ele alınmış, Ramazan öncesi ve ramazan ayı içerisinde yaşanan sürecin yanı sıra ramazan sonundaki bayramları da ele alarak bayram boyunca uygulanan adetler ve bayramlaşma merasimi üzere Osmanlı İmparatorluğu’nda büyük bir ehemmiyete sahip olan merasimlere de yer veriliyor.
Osmanlı İstanbul’unda nRamazan Kültürü ve nRamazan Sofraların
RAMAZAN HAZIRLIKLARININ İÇİNDE PADİŞAHLAR DA VAR
Ramazan’ın yaklaşmasıyla birlikte Osmanlı toplumu ortasında bulundukları maddi ve manevi duruma nazaran ramazan için hazırlanır, ardından iftar yemekleri ve ziyafetler verir, muhtaçlık sahiplerine sadakalar dağıtılırmış. Durumu uygun bireyler gerek gereksinim sahiplerine gerekse İstanbul kibarlarını iftar sofraları kurar ve ikramda bulunurlarmış. Konakların mutfağı iftar vakitlerinde herkese açık olur, muhtaçlığı olanlar buralarda orucunu açabilirlermiş. Saray mutfağı ise aslında yalnızca Ramazanda değil her vakit için güzel yemeklerin yapıldığı bir yerdi. On bir ay boyunca enfes lezzetlerin adresi olan saray mutfağında yoğunluk Ramazan yaklaştığında bir kat daha artar ve Ramazan için hazırlıklar başlarmış. Saray halkın muhtaçlıklarını giderebilmesi ve refah ortasında bir Ramazan geçirebilmesi için Ramazan öncesinde kimi önlemler alır, bu önlemler ise halkın en hayli kullandığı temel besin hususları ile alakalı olup gerek bu besinlerin temini gerekse fiyatlandırılması konularında ihtimam gösterirmiş. Ramazan ayında saray tarafınca tüketilecek olan besinleri ve saray halkına verilen iftariyeliklere bakıldığında ise çeşitli et eserleri, sakatat, yağ, bakliyat, zerzevat, meyve, kuru yemiş, süt eserleri, tatlılar, unlu mamuller ve içecekler üzere tüketim hususlarının Ramazan boyunca sarayda kullanıldığı görülüyor. Padişahlarda bu mübarek ay için yapılan hazırlıkların şahsen ortasında yer alıyor.
DİŞ KİRASI HARÇLIKLAR VE ARMAĞANLAR
Osmanlı Devleti’nde Ramazan ayında saray ve konaklarda gelenek haline gelen iftar davetlerinde konuklar haricinde isteyen herkes için de sofraların bulunduğu ve gelen kimsenin kapıdan geri çevrilmediğini biliyoruz. Davetlerde sunulan envai çeşit yemeklerden ve beğenilen sohbetlerden daha sonra da konuklara “diş kirası” ismi altında harçlıklar yahut envai çeşitli ikramlar verilirmiş. Bu gelenek evvelce sıkıntı durumda olanlara gönül kırmadan yapılan bir yardım olarak başlasa dahi vakit içinde değişmiş ve 19. yüzyıla gelindiğinde gerek Sultan Abdülmecid ve Abdülazizin saltanat senelerında, gerekse II. Abdülhamid devrinde adeta bir resmiyet kazanmıştır.
İki kısımdan oluşan iftar yemekleri
İftar saatine yanlışsız ise mahalleden latifeler, ciğerciler ve turşucular geçer, fırınların önü sıcak pide, yumurtalı pide ve çörek almak isteyenlerle dolup taşarmış. Kimi kimseler ise yumurtalı pide için günlük yumurta alarak fırıncıya verir ve yumurtayı kendi alacağı pideyi fırına atılmadan evvel gözlerinin önünde sürülmesini istermiş. Tüm hazırlıkların akabinde oruç açmak için ezan ve top beklenir, nihayetinde oruç kısa bir dua ve besmeleden daha sonra kesinlikle zemzem ile açılırmış. Zemzem, o yıl Kabe’ye giden bir kişi tarafınca Ramazan için özel olarak getirilir, zemzem içildikten daha sonra hurmalar yenilir ve ardından iftariyeliklere geçilirmiş. Şayet oruçlunun maddi durumu hurma almaya yetmiyorsa, hurma yerine zeytinle oruç açılırmış. Ayrıyeten iftar yemeği iki safhadan oluşurmuş. Birinci kısım “iftariyelik yahut iftariye” denilen bir cins kahvaltı üzere olan kısım, bu kısımdan daha sonra yemeğe orta verilir ve akşam namazına geçilirmiş. Namazlar kılındıktan daha sonra ise asıl yemeklerin olduğu ikinci safha başlarmış. Konaklarda iftardan daha sonra selamlık dairesinde yatsı namazı beklenir cemaatle teravih namazını kıldıktan daha sonra konuklar konak sahibine teşekkürlerle veda ederek konutlarına dağılırlarmış.
Osmanlı İstanbul’unda nRamazan Kültürü ve nRamazan Sofraların
RAMAZAN HAZIRLIKLARININ İÇİNDE PADİŞAHLAR DA VAR
Ramazan’ın yaklaşmasıyla birlikte Osmanlı toplumu ortasında bulundukları maddi ve manevi duruma nazaran ramazan için hazırlanır, ardından iftar yemekleri ve ziyafetler verir, muhtaçlık sahiplerine sadakalar dağıtılırmış. Durumu uygun bireyler gerek gereksinim sahiplerine gerekse İstanbul kibarlarını iftar sofraları kurar ve ikramda bulunurlarmış. Konakların mutfağı iftar vakitlerinde herkese açık olur, muhtaçlığı olanlar buralarda orucunu açabilirlermiş. Saray mutfağı ise aslında yalnızca Ramazanda değil her vakit için güzel yemeklerin yapıldığı bir yerdi. On bir ay boyunca enfes lezzetlerin adresi olan saray mutfağında yoğunluk Ramazan yaklaştığında bir kat daha artar ve Ramazan için hazırlıklar başlarmış. Saray halkın muhtaçlıklarını giderebilmesi ve refah ortasında bir Ramazan geçirebilmesi için Ramazan öncesinde kimi önlemler alır, bu önlemler ise halkın en hayli kullandığı temel besin hususları ile alakalı olup gerek bu besinlerin temini gerekse fiyatlandırılması konularında ihtimam gösterirmiş. Ramazan ayında saray tarafınca tüketilecek olan besinleri ve saray halkına verilen iftariyeliklere bakıldığında ise çeşitli et eserleri, sakatat, yağ, bakliyat, zerzevat, meyve, kuru yemiş, süt eserleri, tatlılar, unlu mamuller ve içecekler üzere tüketim hususlarının Ramazan boyunca sarayda kullanıldığı görülüyor. Padişahlarda bu mübarek ay için yapılan hazırlıkların şahsen ortasında yer alıyor.
DİŞ KİRASI HARÇLIKLAR VE ARMAĞANLAR
Osmanlı Devleti’nde Ramazan ayında saray ve konaklarda gelenek haline gelen iftar davetlerinde konuklar haricinde isteyen herkes için de sofraların bulunduğu ve gelen kimsenin kapıdan geri çevrilmediğini biliyoruz. Davetlerde sunulan envai çeşit yemeklerden ve beğenilen sohbetlerden daha sonra da konuklara “diş kirası” ismi altında harçlıklar yahut envai çeşitli ikramlar verilirmiş. Bu gelenek evvelce sıkıntı durumda olanlara gönül kırmadan yapılan bir yardım olarak başlasa dahi vakit içinde değişmiş ve 19. yüzyıla gelindiğinde gerek Sultan Abdülmecid ve Abdülazizin saltanat senelerında, gerekse II. Abdülhamid devrinde adeta bir resmiyet kazanmıştır.
İki kısımdan oluşan iftar yemekleri
İftar saatine yanlışsız ise mahalleden latifeler, ciğerciler ve turşucular geçer, fırınların önü sıcak pide, yumurtalı pide ve çörek almak isteyenlerle dolup taşarmış. Kimi kimseler ise yumurtalı pide için günlük yumurta alarak fırıncıya verir ve yumurtayı kendi alacağı pideyi fırına atılmadan evvel gözlerinin önünde sürülmesini istermiş. Tüm hazırlıkların akabinde oruç açmak için ezan ve top beklenir, nihayetinde oruç kısa bir dua ve besmeleden daha sonra kesinlikle zemzem ile açılırmış. Zemzem, o yıl Kabe’ye giden bir kişi tarafınca Ramazan için özel olarak getirilir, zemzem içildikten daha sonra hurmalar yenilir ve ardından iftariyeliklere geçilirmiş. Şayet oruçlunun maddi durumu hurma almaya yetmiyorsa, hurma yerine zeytinle oruç açılırmış. Ayrıyeten iftar yemeği iki safhadan oluşurmuş. Birinci kısım “iftariyelik yahut iftariye” denilen bir cins kahvaltı üzere olan kısım, bu kısımdan daha sonra yemeğe orta verilir ve akşam namazına geçilirmiş. Namazlar kılındıktan daha sonra ise asıl yemeklerin olduğu ikinci safha başlarmış. Konaklarda iftardan daha sonra selamlık dairesinde yatsı namazı beklenir cemaatle teravih namazını kıldıktan daha sonra konuklar konak sahibine teşekkürlerle veda ederek konutlarına dağılırlarmış.