JoKeR
Active member
R. RUVEYDA OKUMUŞ
Osmanlı teşkilat tarihi, bürokrasi ve çağdaşlaşma, saray hayatı ve harem üzere konularda bir fazlaca eser kaleme almış olan Prof. Dr. Ali Akyıldız’ın “Kral Öldü Yaşasın Kral: Osmanlı’da Cülus, Veraset ve Meşruiyet” isimli hacimli kitabı okuyucuyla buluştu. Osmanlı arşiv dokümanları, şer’iye sicilleri, bölümün yazma ve matbu yapıtları, vadeli yayınlar, minyatür ve gravür üzere görsel gereçler başta olmak üzere çeşitli kaynak cinslerinden istifade edilerek hazırlanan yapıtta Osmanlı padişahlarının tahta çıkışı ile buna bağlı olarak gerçekleşen kimi uygulama ve merasimlerle, cülus ve veraset sisteminin geçirdiği değişim ve dönüşüm detaylı olarak ele alınmaktadır. 600 yılı aşan Osmanlı tarihi boyunca teşrifat ve kurumların tarihi seyrini de bu yapıtta takip etmek mümkündür. Arapça bir söz olan cülus, sözlükte “oturmak” manasında, terim olarak ise hükümdarın tahta geçmesi manasında kullanılır. Osmanlı’da padişahın vefatı veya tahttan indirilmesiyle ortaya çıkan genel uygulamalar, cülus merasimi, saltanat değişikliğinin iç ve dış kamuoyuna duyurulması ve bu süreçte yaşanan değişim kitapta husus edilmektedir.
EN KIYMETLİ GÖRKEMLİ MERASİM
Kral Öldü, Yaşasın Kral: Osmanlı’da Cülus, Veraset ve Meşruiyet, Ali Akyıldız, Timaş Yayınları, Ekim 2021, 512 sayfa.
Osmanlı’da cülus merasimi Topkapı Sarayı Babüssaade önünde yapılan en değerli ve görkemli merasimdi. Taht birinci olarak Babüssaade önüne çıkartılır. İkinci avluda askerler, ulema ve devlet adamları beklerdi. Taht kapının önüne çıktıktan daha sonra desturla padişah gelip tahta oturur. ondan sonrasında devlet adamları kıdemlerine nazaran gelip padişahın eteğini öpüp padişaha bağlılığını bildirirlerdi. Birinci evvel şeyhülislam huzura çıkar lakin edep ve gelenek icabı padişahın eteğini öpmez, sırf saltanatın devamı için dua ederdi. Şeyhülislamdan daha sonra veziriazam ve başka devlet ricali bağlılıklarını bildirirlerdi. Merasim esnasında valide sultan yahut haseki sultanlar Adalet Kulesi’nden merasimi izlerlerdi. Yeni padişahın cülûsu İstanbul’da dellâllar ve top atışlarıyla ilân edilirdi. Sultan II. Abdülhamid’in cülusunda artık etek öpmek yerine yakından yahut uzaktan kişi kendisinin dört parmağını öpüp evvel kalbine daha sonra alnına dokunup padişahı selamlamıştır. Cülus merasimlerinde yaşanan bir öteki yenilik 1826’da Yeniçeri Ocağı ile birlikte mehterin kaldırılmasıyla Avrupai bandonun cülus merasiminde yer almasıdır. Halife Abdülmecid Efendi’nin 24 Kasım 1922 Cuma günü Topkapı Sarayı’nda yapılan cülus merasiminde ise kendisindilk evvelki padişahların bilakis tahtta oturmayıp tahtın önünde ayakta durarak tebrikleri kabul etmesi Osmanlı’daki klasik cülus merasimlerinden farklılık göstermektedir.
Osmanlı’da yeni padişahın cülus merasimiyle tahta çıkmasının akabinde cülus bahşişinin dağıtılması, cülusiye ve tarihlerin yazılması, türbe ziyareti ve kılıç alayının tertip edilmesi, devlet erkeklerina hilat giydirilmesi, bürokratik takımların yenilenmesi, padişahın sakal bırakması, eski padişahın haremi Eski Saray’a gönderilmesi, taşraya cülus fermanlarının gönderilmesi, yeni padişah ismine hutbe okunup sikke basılması, tutukluların affedilmesi, beratların yenilenmesi ve Kâbe örtüsünün değiştirilmesi üzere birtakım bürokratik ve törensel uygulamalar yapılmaktadır. Kitapta yapılan bu uygulamalar ve merasimler başlıklar altında tek tek anlatılmakta ve vakit ortasında yaşanan benzerlik ya da farklılıklar vurgulanmaktadır.
Padişahın tahta çıkmasından daha sonra tertip edilen kılıç kuşanma merasimi Sultan I. Ahmed döneminden itibaren cülusun sembollerinden biri haline gelmiştir. Birtakım farklılıklarla bir arada bu merasim Sultan Vahdeddin’e kadar icra edilmiştir. Yalnızca Sultan V. Murad hastalığı sebebiyle kılıç kuşanamamıştır. Çoklukla padişah tahta çıkmasından birkaç gün daha sonra saraydan heybetli bir alayla Eyüp Sultan türbesine gelir ve burada şeyhülislam veyahut nakibüleşrafın elinden dualarla kılıç kuşanırdı. Merasimde Topkapı Sarayı’ndaki kutsal emanetler içinde bulunan Hz. Muhammed ve Hz. Ömer’e atfedilen kılıçlarla Osman Gazi, Fatih Sultan Mehmed ve Yavuz Sultan Selim’in kılıçlarından biri ya da ikisi birden kuşanılırdı. Sultan Abdülmecid kılıç kuşanma merasimi ötürüsıyla düzenlenen kılıç alayına birinci kez yabancı elçiler ve konukları de davet ederek çeşitli ikramlarla ağırlanmalarını sağlamıştır. Sultan II. Abdülhamid, Sultan Mehmed Reşad ve Sultan Vahdeddin’in kılıç alayını elçiler, diplomatlar, yabancı konuklar ve gazeteciler takip etmiştir. Osmanlı Devleti’nde Sultan II. Mahmud’un saltanat yıllarının sonlarına gerçek başlayan cülus yıldönümü kutlamaları çağdaş bir gelenek olarak karşımıza çıkmaktadır. Sultan II. Mahmud 1835’de yaptığı bir düzenleme ile padişahın cülus ve doğum gününün top ve fişek atılarak, mesken, dükkân ve kamu binalarının süslenip geceleri aydınlatılarak kutlanmasına başlatır. Ayrıyeten cülus yıldönümleri vesilesiyle devlet ricalinin padişahı kutlaması ve para basılması da gerçekleşirdi. Cülus yıldönümü kutlamaları Sultan II. Mahmud’dan daha sonra tahta geçen padişahlar tarafınca da benimsenerek uygulanmıştır. Sultan II. Abdülhamid’in 25. cülus yıldönümünde yapılan kutlamalar ve verilen ikramlarla bir arada kimi bina ve kurumların açılış ve temel atma merasimlerinin de icra edildiği görülmektedir. Kelam konusu yapıtta renkli ve fotoğraflı görseller eşliğinde Osmanlı’da cülus, veraset ve meşruiyete dair bütün bu anlatımların yanı sıra sultanlarının cülus ve kılıç kuşanma tarihlerini ile tahttan indirilen sultanların hal’ tarihlerini kaynaklarıyla gösteren tablolar da yer almaktadır.
Osmanlı teşkilat tarihi, bürokrasi ve çağdaşlaşma, saray hayatı ve harem üzere konularda bir fazlaca eser kaleme almış olan Prof. Dr. Ali Akyıldız’ın “Kral Öldü Yaşasın Kral: Osmanlı’da Cülus, Veraset ve Meşruiyet” isimli hacimli kitabı okuyucuyla buluştu. Osmanlı arşiv dokümanları, şer’iye sicilleri, bölümün yazma ve matbu yapıtları, vadeli yayınlar, minyatür ve gravür üzere görsel gereçler başta olmak üzere çeşitli kaynak cinslerinden istifade edilerek hazırlanan yapıtta Osmanlı padişahlarının tahta çıkışı ile buna bağlı olarak gerçekleşen kimi uygulama ve merasimlerle, cülus ve veraset sisteminin geçirdiği değişim ve dönüşüm detaylı olarak ele alınmaktadır. 600 yılı aşan Osmanlı tarihi boyunca teşrifat ve kurumların tarihi seyrini de bu yapıtta takip etmek mümkündür. Arapça bir söz olan cülus, sözlükte “oturmak” manasında, terim olarak ise hükümdarın tahta geçmesi manasında kullanılır. Osmanlı’da padişahın vefatı veya tahttan indirilmesiyle ortaya çıkan genel uygulamalar, cülus merasimi, saltanat değişikliğinin iç ve dış kamuoyuna duyurulması ve bu süreçte yaşanan değişim kitapta husus edilmektedir.
EN KIYMETLİ GÖRKEMLİ MERASİM
Kral Öldü, Yaşasın Kral: Osmanlı’da Cülus, Veraset ve Meşruiyet, Ali Akyıldız, Timaş Yayınları, Ekim 2021, 512 sayfa.
Osmanlı’da cülus merasimi Topkapı Sarayı Babüssaade önünde yapılan en değerli ve görkemli merasimdi. Taht birinci olarak Babüssaade önüne çıkartılır. İkinci avluda askerler, ulema ve devlet adamları beklerdi. Taht kapının önüne çıktıktan daha sonra desturla padişah gelip tahta oturur. ondan sonrasında devlet adamları kıdemlerine nazaran gelip padişahın eteğini öpüp padişaha bağlılığını bildirirlerdi. Birinci evvel şeyhülislam huzura çıkar lakin edep ve gelenek icabı padişahın eteğini öpmez, sırf saltanatın devamı için dua ederdi. Şeyhülislamdan daha sonra veziriazam ve başka devlet ricali bağlılıklarını bildirirlerdi. Merasim esnasında valide sultan yahut haseki sultanlar Adalet Kulesi’nden merasimi izlerlerdi. Yeni padişahın cülûsu İstanbul’da dellâllar ve top atışlarıyla ilân edilirdi. Sultan II. Abdülhamid’in cülusunda artık etek öpmek yerine yakından yahut uzaktan kişi kendisinin dört parmağını öpüp evvel kalbine daha sonra alnına dokunup padişahı selamlamıştır. Cülus merasimlerinde yaşanan bir öteki yenilik 1826’da Yeniçeri Ocağı ile birlikte mehterin kaldırılmasıyla Avrupai bandonun cülus merasiminde yer almasıdır. Halife Abdülmecid Efendi’nin 24 Kasım 1922 Cuma günü Topkapı Sarayı’nda yapılan cülus merasiminde ise kendisindilk evvelki padişahların bilakis tahtta oturmayıp tahtın önünde ayakta durarak tebrikleri kabul etmesi Osmanlı’daki klasik cülus merasimlerinden farklılık göstermektedir.
Osmanlı’da yeni padişahın cülus merasimiyle tahta çıkmasının akabinde cülus bahşişinin dağıtılması, cülusiye ve tarihlerin yazılması, türbe ziyareti ve kılıç alayının tertip edilmesi, devlet erkeklerina hilat giydirilmesi, bürokratik takımların yenilenmesi, padişahın sakal bırakması, eski padişahın haremi Eski Saray’a gönderilmesi, taşraya cülus fermanlarının gönderilmesi, yeni padişah ismine hutbe okunup sikke basılması, tutukluların affedilmesi, beratların yenilenmesi ve Kâbe örtüsünün değiştirilmesi üzere birtakım bürokratik ve törensel uygulamalar yapılmaktadır. Kitapta yapılan bu uygulamalar ve merasimler başlıklar altında tek tek anlatılmakta ve vakit ortasında yaşanan benzerlik ya da farklılıklar vurgulanmaktadır.
Padişahın tahta çıkmasından daha sonra tertip edilen kılıç kuşanma merasimi Sultan I. Ahmed döneminden itibaren cülusun sembollerinden biri haline gelmiştir. Birtakım farklılıklarla bir arada bu merasim Sultan Vahdeddin’e kadar icra edilmiştir. Yalnızca Sultan V. Murad hastalığı sebebiyle kılıç kuşanamamıştır. Çoklukla padişah tahta çıkmasından birkaç gün daha sonra saraydan heybetli bir alayla Eyüp Sultan türbesine gelir ve burada şeyhülislam veyahut nakibüleşrafın elinden dualarla kılıç kuşanırdı. Merasimde Topkapı Sarayı’ndaki kutsal emanetler içinde bulunan Hz. Muhammed ve Hz. Ömer’e atfedilen kılıçlarla Osman Gazi, Fatih Sultan Mehmed ve Yavuz Sultan Selim’in kılıçlarından biri ya da ikisi birden kuşanılırdı. Sultan Abdülmecid kılıç kuşanma merasimi ötürüsıyla düzenlenen kılıç alayına birinci kez yabancı elçiler ve konukları de davet ederek çeşitli ikramlarla ağırlanmalarını sağlamıştır. Sultan II. Abdülhamid, Sultan Mehmed Reşad ve Sultan Vahdeddin’in kılıç alayını elçiler, diplomatlar, yabancı konuklar ve gazeteciler takip etmiştir. Osmanlı Devleti’nde Sultan II. Mahmud’un saltanat yıllarının sonlarına gerçek başlayan cülus yıldönümü kutlamaları çağdaş bir gelenek olarak karşımıza çıkmaktadır. Sultan II. Mahmud 1835’de yaptığı bir düzenleme ile padişahın cülus ve doğum gününün top ve fişek atılarak, mesken, dükkân ve kamu binalarının süslenip geceleri aydınlatılarak kutlanmasına başlatır. Ayrıyeten cülus yıldönümleri vesilesiyle devlet ricalinin padişahı kutlaması ve para basılması da gerçekleşirdi. Cülus yıldönümü kutlamaları Sultan II. Mahmud’dan daha sonra tahta geçen padişahlar tarafınca da benimsenerek uygulanmıştır. Sultan II. Abdülhamid’in 25. cülus yıldönümünde yapılan kutlamalar ve verilen ikramlarla bir arada kimi bina ve kurumların açılış ve temel atma merasimlerinin de icra edildiği görülmektedir. Kelam konusu yapıtta renkli ve fotoğraflı görseller eşliğinde Osmanlı’da cülus, veraset ve meşruiyete dair bütün bu anlatımların yanı sıra sultanlarının cülus ve kılıç kuşanma tarihlerini ile tahttan indirilen sultanların hal’ tarihlerini kaynaklarıyla gösteren tablolar da yer almaktadır.