JoKeR
Active member
Kürt siyasi hareketinin tarihi sürecine baktığımızda, Cumhuriyet periyoduna uzanan bir milad karşımıza çıkıyor. Kemalist milliyetçilik ve laikçi siyasetlerle Kürtlere uygulanan zulüm, bilhassa dindar Kürtlerin siyasallaşmasının yerini hazırlıyor. Gazeteci Dr. Halime Kökçe, doktora tezi olan “Sekülerleşme ve Dindarlık Bağlamında Kürt Milliyetçiliği” kitabında, Kürt milliyetçiliğinin dindarlar ve sekülerler içindeki ortak ve ortak olmayan istikametlerine dikkat çekiyor.
Gazeteci müellif Halime Kökçe’nin doktora tezi Sekülerleşme ve Dindarlık Bağlamında Kürt Milliyetçiliği ismiyle kitaplaştı. islamcı Kürtlerle İslamcı Türkler ortasına son senelerda uzaklık girdiğine yönelik tespitleri olan Kökçe, bunun niçinini, demokratikleşme arttıkça kimlik siyasetinin çoğalmasına bağlıyor.
Araştırmanın en çarpıcı noktasından, tahminen de kitabın ortasından başlamak istiyorum. Kitabında sol seküler Kürtlerle dindar Kürtler içindeki uzaklığın kapandığına, buna karşılık İslamcı Türklerle İslamcı Kürtler ortasına aralık girdiğine yönelik tespitlerin var. Bunu son senelerdaki siyasi aktörlerden de gözlemleyebiliyoruz. niçinine yönelik neler söylemek istersin?
Bu tespit bendilk evvel mevzuyu çalışan akademisyen ve sahayı bilen siyasetçilerin de tespiti. Doğal bu tespitin katı ve değişmez olduğunu söyleyemeyiz. bir daha de bu tespiti yapmaya imkan veren bilgiler benim çalışmamda da karşıma çıktı. niçinine bakmak lazım olağan ki. Değerli olan bence bu. Ayrıyeten sekülerleşmenin kendi tabiatına, etnik milliyetçilikle sekülerleşmenin birbirini nasıl beslediklerine bakmak lazım. Bu tespiti yaparken bu bilgileri de göz önünde bulundurmak gerekiyor.
Bana kalırsa en temelde Kürt sıkıntısının merkez kaç yapısıyla alakalı bir müddetç bu. Bir vakit içinder İslamcılık, Kürtlerin müstakilen yaşadığı problemleri da kapsayan bir üst tanımlamaydı. Türkiye’de İslami görünürlüğe, siyasette dindar kimliklerin varlık göstermesine karşı epey önemli bir baskı, dışlama vardı. Kürtler hem dindar olmaları hem Kürt olmaları sebebiyle adeta ikili kavrulmuş bir dışlama düzeneğine maruz kalıyordu. Dindarlık ortak paydası Türklük ve Kürtlük farklılıklarını görünmez kılıyordu.
Örnek verecek olursak….
Üniversite senelerımdan tanıdığım kimi arkadaşlarımın ben o senelerda Kürt olduklarını bile bilmiyordum örneğin. Kürt problemine dair bir hayli rahatlamanın yaşandığı 2007-2008’den daha sonra baskı altındayken Kürtlüklerini öne çıkartmayan dindar arkadaşlarımızın Kürt kimliğini öne alan yaklaşımlarına şahit olduk. Beni soru sormaya iten sebeplerden biri de bu oldu. Siyasal baskı azaldığında ya da demokratikleşme arttığında kimlik siyasetinin de azalması gerekmez miydi? niye aksisi oluyordu? Bana göre karşılıklardan biri tam da baskının azalmış olması. Bunu tarihte de görmek mümkün, demokratikleşme sorun olan alanı sorun olmaktan çıkarmıyor, aksine sorunun siyasallaşmasına daha fazla imkan veriyor.
‘MİLLİYETÇİLİKTEN ALLAH’A SIĞINIRIM’
Pekala, milliyetçilik yükselirken dinin bağlayıcılığına olan inanç azaldı mı? Ulus devletlerin Müslümanları ayrıştırdığı fikri dindar Kürtler içinde hala geçerliliğini koruyor mu?
Dindar Kürtler için milliyetçilik makbul muteber bir görüş değil. Benim görüştüğüm dindar kanaat başkanlarının çoğunluğunda bu yaklaşım hakim. Milliyetçilikten Allah’a sığınırım diyorlar. Fakat Allah’ın yarattığı Kürt kimliğini, Kürtçeyi, külçeşidini vs. de Allah’ın ayetlerinden görüyor ve bunlara dair bir baskının asla kabul edilemeyeceğini tabir ediyorlar. Yani bir taraftan milliyetçiliği sert bir biçimde yadsırken, bir taraftan da Kürtlüğü koruma edenin de dindar Kürtler olduğunu söylüyorlar. Hatta Kürtlükleri ile dindarlıklarının birbirinden ayırt edilemez olduğunu söz ediyorlar.
KÜRT MESELESİNİN MİLADI
Kürtler Osmanlının parçalandığı senelerda kendilerini İslam milletinin bir modülü kabul ettikleri için kendilerine gelen teklifleri reddederek Türkiye’den ayrılmadılar. Cumhuriyetin birinci senelerında meydana gelen Kürt hareketleri de genelde siyasal değil, din temeli üzerineydi. Kürt milliyetçiliğinin siyasallaşması hangi devirde yahut hangi saiklerle oluştu?
Dindar Kürtler için Cumhuriyetin birinci periyotları ve Kemalist milliyetçilik, yani Kürtleri, Kürtçeyi yok sayan ulusçuluk Kürt probleminin birincil miladı, referansı diyebiliriz. Çift taraflı bir vurgu var o senelera, Pir Said İsyanı’nın da niçini olarak görülen dinin ötekileştirilmesi ve laikleştirici siyasetler, tıpkı vakitte Kürtlüğü yok sayan merkeziyetçi tek tipçi ulusçuluk.
Seküler Kürt siyasal konumunda ise referanslar daha eskiye gidiyor, İslam’ın Kürtlük şuurunun önünde bir mani olduğu vurgulanıyor ve beylikler periyodunun bu bölgede Kürtlerin tarihteki devletleri olduğu söz ediliyor. Büsbütün özerk olmasa da bu yarı özerk yapılar bağımsız Kürt devletine referans sayılıyor. Osmanlı’nın Kürtlerin Müslümanlığını sömürdüğü vs üzere ithamlarla İslam ortak paydasının Kürt ulusçuluğuna mani olduğu işleniyor. Aslında Türk ulusçuluğunu taklide özenen bir yaklaşım var seküler Kürtlerde. Jön Kürtler üzere tanımlamalar da buradan çıkıyor esasen. Dindar Kürtler Mustafa Kemal’in Türkleri sekülerleştirdiğini, Öcalan’ın da Kendini Mustafa Kemal’in yerine koyarak Kürtleri sekülerleştirmeye çalıştığını vs. söylüyorlar. Bir tenkit olarak natürel ki.
Seküler Kürtler PKK’nın manipülasyonuna daha açık
Sekülerleşme arttıkça Kürt milliyetçiliği de arttı diyebilir miyiz bu biçimde?
Kültürel manada zayıfladığı bile söylenebilir, en azından dindar Kürtlerin bu biçimde bir tezi var, ancak siyasal manada evet arttı.
Dindar Kürt milliyetçiliğiyle, seküler Kürt milliyetçiliğinin ayrıştığı en bariz noktalar neler?
Dindar Kürt milliyetçileri ortasında fazlaca azı haricinde Türkiye merkezli bir konumlanış var. Batı’ya karşı koyuşta Türkiye merkezi bir yerde ve Müslüman toplumların umudu. Seküler Kürt milliyetçileri için İslam’ın merkeziliği üzerinden bir Türkiye okuması da olmadığı için, ayrılıkçı milliyetçilik fikrine daha yatkın olabiliyorlar. Ve olağan ki dindar Kürtler için PKK asla kabul edilemezken, seküler Kürtler bu bahiste daha kolay ‘ama’lı cümle kurabiliyor.
PKK üzere şiddete başvuran bir örgüt olmasa, seküler Kürtlerle dindar Kürtlerin buluştuğu noktalar daha mı fazla olacaktı? PKK seküler Kürtleri manipüle mi ediyor?
PKK’nın ürettiği şiddetin sürecin şekillenmesinde epey tesirli olduğunu kabul etmek lazım. Şiddeti kutsamalarının niçini de bu. Şiddeti Kürtlerin tamamını ele geçiren bir biçimde toplumsallaştırmalarının niçini. Bir yere şiddet bir defa girdi mi, geri dönülemez ve öngörülemez şeylere hamile bir müddetç başlıyor zira. Seküler Kürtler bu manada PKK’nın manipülasyonuna maalesef daha açık oldu.
Kürtleri modenleştirmek ortak sıkıntı
Cumhuriyeti kuran takımlarda “Kürtleri modernleştirirsek isyanları durdururuz” yaklaşımı vardı. Birebir biçimde PKK da “Kürtler modernleşirse Kürtlük şuuruna ulaşır” yaklaşımını benimsedi. Buradaki tezatı besleyen şey ne?
Tıpkı mantık işte, Cumhuriyetin kurucu takımları düşündü ki herkesi birebir eğitim şablonuna sokar ve modernleştirirsek homojen bir ulus yaratırız. PKK da bu biçimde hesap etti, Kürtlerin iradesini acıyla, intikam hissiyle esir alırsak ve Kürtleri modernleştirirsek homojen bir toplum oluştururuz.
Yirmi yıldır Kürtlere verilen haklar malum, bu noktada 20 yıl öncesiyle şimdiki Kürt milliyetçiliği içindeki fark neler? Verilen haklar mı kâfi değil, yoksa istenen haklar mı hal değiştirdi?
Bu hayli komplike bir husus. Haklar manzumesine nereden baktığınızla ilgili. Ana lisanı özgürce konuşmak, anadilde hizmet alabilmek, ana lisanda yazıp çizmek, propaganda yapmak vs.. bunlarla Kürtçenin resmi lisan olmasını birebir kefeye koyup koymamakla ilgili bir farklılık var.
Kürtler hakikaten bağımsız devlet olarak Türkiye’den ayrılmayı istiyor mu? Yahut hangi Kürtler bunu istiyor?
Bence bu fazlaca dar bir bölümün görüşü, toplumsal karşılığı hiç yok. Bana kalırsa Kürt sorunu büyük oranda toplumsal ruhsal bir sorun.
Gazeteci müellif Halime Kökçe’nin doktora tezi Sekülerleşme ve Dindarlık Bağlamında Kürt Milliyetçiliği ismiyle kitaplaştı. islamcı Kürtlerle İslamcı Türkler ortasına son senelerda uzaklık girdiğine yönelik tespitleri olan Kökçe, bunun niçinini, demokratikleşme arttıkça kimlik siyasetinin çoğalmasına bağlıyor.
Araştırmanın en çarpıcı noktasından, tahminen de kitabın ortasından başlamak istiyorum. Kitabında sol seküler Kürtlerle dindar Kürtler içindeki uzaklığın kapandığına, buna karşılık İslamcı Türklerle İslamcı Kürtler ortasına aralık girdiğine yönelik tespitlerin var. Bunu son senelerdaki siyasi aktörlerden de gözlemleyebiliyoruz. niçinine yönelik neler söylemek istersin?
Bu tespit bendilk evvel mevzuyu çalışan akademisyen ve sahayı bilen siyasetçilerin de tespiti. Doğal bu tespitin katı ve değişmez olduğunu söyleyemeyiz. bir daha de bu tespiti yapmaya imkan veren bilgiler benim çalışmamda da karşıma çıktı. niçinine bakmak lazım olağan ki. Değerli olan bence bu. Ayrıyeten sekülerleşmenin kendi tabiatına, etnik milliyetçilikle sekülerleşmenin birbirini nasıl beslediklerine bakmak lazım. Bu tespiti yaparken bu bilgileri de göz önünde bulundurmak gerekiyor.
Bana kalırsa en temelde Kürt sıkıntısının merkez kaç yapısıyla alakalı bir müddetç bu. Bir vakit içinder İslamcılık, Kürtlerin müstakilen yaşadığı problemleri da kapsayan bir üst tanımlamaydı. Türkiye’de İslami görünürlüğe, siyasette dindar kimliklerin varlık göstermesine karşı epey önemli bir baskı, dışlama vardı. Kürtler hem dindar olmaları hem Kürt olmaları sebebiyle adeta ikili kavrulmuş bir dışlama düzeneğine maruz kalıyordu. Dindarlık ortak paydası Türklük ve Kürtlük farklılıklarını görünmez kılıyordu.
Örnek verecek olursak….
Üniversite senelerımdan tanıdığım kimi arkadaşlarımın ben o senelerda Kürt olduklarını bile bilmiyordum örneğin. Kürt problemine dair bir hayli rahatlamanın yaşandığı 2007-2008’den daha sonra baskı altındayken Kürtlüklerini öne çıkartmayan dindar arkadaşlarımızın Kürt kimliğini öne alan yaklaşımlarına şahit olduk. Beni soru sormaya iten sebeplerden biri de bu oldu. Siyasal baskı azaldığında ya da demokratikleşme arttığında kimlik siyasetinin de azalması gerekmez miydi? niye aksisi oluyordu? Bana göre karşılıklardan biri tam da baskının azalmış olması. Bunu tarihte de görmek mümkün, demokratikleşme sorun olan alanı sorun olmaktan çıkarmıyor, aksine sorunun siyasallaşmasına daha fazla imkan veriyor.
‘MİLLİYETÇİLİKTEN ALLAH’A SIĞINIRIM’
Pekala, milliyetçilik yükselirken dinin bağlayıcılığına olan inanç azaldı mı? Ulus devletlerin Müslümanları ayrıştırdığı fikri dindar Kürtler içinde hala geçerliliğini koruyor mu?
Dindar Kürtler için milliyetçilik makbul muteber bir görüş değil. Benim görüştüğüm dindar kanaat başkanlarının çoğunluğunda bu yaklaşım hakim. Milliyetçilikten Allah’a sığınırım diyorlar. Fakat Allah’ın yarattığı Kürt kimliğini, Kürtçeyi, külçeşidini vs. de Allah’ın ayetlerinden görüyor ve bunlara dair bir baskının asla kabul edilemeyeceğini tabir ediyorlar. Yani bir taraftan milliyetçiliği sert bir biçimde yadsırken, bir taraftan da Kürtlüğü koruma edenin de dindar Kürtler olduğunu söylüyorlar. Hatta Kürtlükleri ile dindarlıklarının birbirinden ayırt edilemez olduğunu söz ediyorlar.
KÜRT MESELESİNİN MİLADI
Kürtler Osmanlının parçalandığı senelerda kendilerini İslam milletinin bir modülü kabul ettikleri için kendilerine gelen teklifleri reddederek Türkiye’den ayrılmadılar. Cumhuriyetin birinci senelerında meydana gelen Kürt hareketleri de genelde siyasal değil, din temeli üzerineydi. Kürt milliyetçiliğinin siyasallaşması hangi devirde yahut hangi saiklerle oluştu?
Dindar Kürtler için Cumhuriyetin birinci periyotları ve Kemalist milliyetçilik, yani Kürtleri, Kürtçeyi yok sayan ulusçuluk Kürt probleminin birincil miladı, referansı diyebiliriz. Çift taraflı bir vurgu var o senelera, Pir Said İsyanı’nın da niçini olarak görülen dinin ötekileştirilmesi ve laikleştirici siyasetler, tıpkı vakitte Kürtlüğü yok sayan merkeziyetçi tek tipçi ulusçuluk.
Seküler Kürt siyasal konumunda ise referanslar daha eskiye gidiyor, İslam’ın Kürtlük şuurunun önünde bir mani olduğu vurgulanıyor ve beylikler periyodunun bu bölgede Kürtlerin tarihteki devletleri olduğu söz ediliyor. Büsbütün özerk olmasa da bu yarı özerk yapılar bağımsız Kürt devletine referans sayılıyor. Osmanlı’nın Kürtlerin Müslümanlığını sömürdüğü vs üzere ithamlarla İslam ortak paydasının Kürt ulusçuluğuna mani olduğu işleniyor. Aslında Türk ulusçuluğunu taklide özenen bir yaklaşım var seküler Kürtlerde. Jön Kürtler üzere tanımlamalar da buradan çıkıyor esasen. Dindar Kürtler Mustafa Kemal’in Türkleri sekülerleştirdiğini, Öcalan’ın da Kendini Mustafa Kemal’in yerine koyarak Kürtleri sekülerleştirmeye çalıştığını vs. söylüyorlar. Bir tenkit olarak natürel ki.
Seküler Kürtler PKK’nın manipülasyonuna daha açık
Sekülerleşme arttıkça Kürt milliyetçiliği de arttı diyebilir miyiz bu biçimde?
Kültürel manada zayıfladığı bile söylenebilir, en azından dindar Kürtlerin bu biçimde bir tezi var, ancak siyasal manada evet arttı.
Dindar Kürt milliyetçiliğiyle, seküler Kürt milliyetçiliğinin ayrıştığı en bariz noktalar neler?
Dindar Kürt milliyetçileri ortasında fazlaca azı haricinde Türkiye merkezli bir konumlanış var. Batı’ya karşı koyuşta Türkiye merkezi bir yerde ve Müslüman toplumların umudu. Seküler Kürt milliyetçileri için İslam’ın merkeziliği üzerinden bir Türkiye okuması da olmadığı için, ayrılıkçı milliyetçilik fikrine daha yatkın olabiliyorlar. Ve olağan ki dindar Kürtler için PKK asla kabul edilemezken, seküler Kürtler bu bahiste daha kolay ‘ama’lı cümle kurabiliyor.
PKK üzere şiddete başvuran bir örgüt olmasa, seküler Kürtlerle dindar Kürtlerin buluştuğu noktalar daha mı fazla olacaktı? PKK seküler Kürtleri manipüle mi ediyor?
PKK’nın ürettiği şiddetin sürecin şekillenmesinde epey tesirli olduğunu kabul etmek lazım. Şiddeti kutsamalarının niçini de bu. Şiddeti Kürtlerin tamamını ele geçiren bir biçimde toplumsallaştırmalarının niçini. Bir yere şiddet bir defa girdi mi, geri dönülemez ve öngörülemez şeylere hamile bir müddetç başlıyor zira. Seküler Kürtler bu manada PKK’nın manipülasyonuna maalesef daha açık oldu.
Kürtleri modenleştirmek ortak sıkıntı
Cumhuriyeti kuran takımlarda “Kürtleri modernleştirirsek isyanları durdururuz” yaklaşımı vardı. Birebir biçimde PKK da “Kürtler modernleşirse Kürtlük şuuruna ulaşır” yaklaşımını benimsedi. Buradaki tezatı besleyen şey ne?
Tıpkı mantık işte, Cumhuriyetin kurucu takımları düşündü ki herkesi birebir eğitim şablonuna sokar ve modernleştirirsek homojen bir ulus yaratırız. PKK da bu biçimde hesap etti, Kürtlerin iradesini acıyla, intikam hissiyle esir alırsak ve Kürtleri modernleştirirsek homojen bir toplum oluştururuz.
Yirmi yıldır Kürtlere verilen haklar malum, bu noktada 20 yıl öncesiyle şimdiki Kürt milliyetçiliği içindeki fark neler? Verilen haklar mı kâfi değil, yoksa istenen haklar mı hal değiştirdi?
Bu hayli komplike bir husus. Haklar manzumesine nereden baktığınızla ilgili. Ana lisanı özgürce konuşmak, anadilde hizmet alabilmek, ana lisanda yazıp çizmek, propaganda yapmak vs.. bunlarla Kürtçenin resmi lisan olmasını birebir kefeye koyup koymamakla ilgili bir farklılık var.
Kürtler hakikaten bağımsız devlet olarak Türkiye’den ayrılmayı istiyor mu? Yahut hangi Kürtler bunu istiyor?
Bence bu fazlaca dar bir bölümün görüşü, toplumsal karşılığı hiç yok. Bana kalırsa Kürt sorunu büyük oranda toplumsal ruhsal bir sorun.