JoKeR
Active member
Tarihi 12 bin yıl öncesine dayanan ve tarihin sıfır noktası kabul edilen Göbeklitepe, keşifleriyle uygarlık serüvenini aydınlatıyor. İnsanlığın sırlarla dolu birinci durağı, tarihin en büyük arkeolojik keşiflerinden biri olan Göbeklitepe’de yapılan hafriyat çalışmalarında elde edilen buluntular heyecan vermeye devam ediyor. 2018 yılında Unesco Dünya Kültür Mirası Listesi’ne kabul edilen bölge tüm dünyanın ilgisini çekiyor. Doğuş Kümesi, Göbeklitepe’yi küresel bir ikon haline getirme vizyonuyla, Türkiye Cumhuriyeti Kültür ve Turizm Bakanlığı ile 2015 yılı prestijiyle 20 yıllık bir sponsorluğa imza attı. Tarihi kentin üniversal bir markaya dönüşmesi için harekete geçen Doğuş Kümesi, Göbeklitepe’nin tek ve ana sponsoru olarak irtibat, hafriyat, araştırma ve muhafaza çalışmalarını destekliyor.
Doğuş Grubu’nun Göbeklitepe ana sponsorluğu sürecinde tamamladığı hayli değerli basamaklardan biri elbet dünya standartlarında bir ziyaretçi merkezinin bölgenin yerin işgücü ve kaynakları kıymetlendirilerek hizmete sunulmuş olması… Ana gayenin bölgenin ve vaktin ruhunu yansıtacak nitelikli bir yapı gerçekleştirmek olduğu ziyaretçi merkezi imalinde, bu maksatla yerin büyük bir kısmı ziyaretçiler için interaktif bir şov alanı olarak tasarlandı. İnsanlık tarihinin en eski kült yapısının inanılmaz öyküsü 200 metrekarelik bir alanda, görsel ve işitsel projeksiyonlarla desteklenerek ziyaretçilere eşsiz bir tecrübe yaşatılıyor.
YERYÜZÜNÜN BİRİNCİ TAPINAĞI
Göbeklitepe, birinci kere 1963 yılında, İstanbul ve Chicago üniversitelerinin karma bir projesi kapsamında Halet Çambel ve Robert Braidwood tarafınca tespit edildi. Hafriyatlar, 1995 yılında Prof. Harald Hauptmann ve Şanlıurfa Arkeoloji Müzesi Müdürü Adnan Mısır tarafınca başlatıldı. İlerleyen senelerda Klaus Schmidt hafriyat başkanlığını üstlendi ve 2014 yılında hayatını kaybedene kadar nazaranvine devam etti. Çalışmalar Schmidt’in kaybından bu yana Şanlıurfa Müzesi Başkanlığı’nda, Alman Arkeoloji Enstitüsü işbirliğiyle sürüyor. Grup, “Göbeklitepe’de mimarlık ne vakit başladı? Yeryüzündeki birinci tapınağı kim, ne vakit inşa etti? Taşlara figürler ne vakit ve nasıl kazındı? İnsanoğlu bir arada yaşamaya nasıl karar verdi?” sorularının peşinde insanlık ve uygarlık tarihinin sırlarla dünyasını aralıyor.
AVCI-TOPLAYICIDAN ÇİFTÇİLİĞE
Pekala insanoğlu bir arada yaşamak için ne vakit hareket etti? Bir taşın altına birliktece elini sokmaya ne vakit karar verdi? Günümüzden yaklaşık 12.000 yıl evvel, insanoğlu, dünya tarihinde birinci sefer avcı – toplayıcı tertipten, çiftçi – üretici sisteme geçmekteydi. Göbeklitepe, “modern insan”ın günümüz uygarlığına ulaştığı süreçte attığı adımların en çarpıcı örneklerinden biri… Burayı kıymetli kılan sadece yüksek sanat anlayışı ya da şaşırtan mimarisi değil, alanı inşa eden toplulukların gelişmiş toplumsal yapıları, varlıklı inanç ve sembol dünyaları hakkında bizlere sunduğu deliller… Son avcıların buluşma merkezi olarak tanımlanabilecek Göbeklitepe, tarih öncesi yaşama dair öncesindeki tüm teorileri altüst ediyor. Mimarisi ve tarihöncesi insanın gelişkin sembolik dünyası bilim insanlarını heyecanlandırdığı kadar bu toprakların insanını da gururlandırıyor.
PLATONUN DORUĞUNDA
Göbeklitepe, Fırat ve Dicle ırmakları içindeki dağlık bölge olarak bilinen üst Mezopotamya’da, Şanlıurfa vilayet merkezinin 22 kilometre kuzeydoğusunda, 70 metre rakımlı kireçtaşı bir platonun en yüksek noktasında yer alıyor. Anıtsal yapıların varlığı, Göbeklitepe’yi etrafındaki öbür tarihöncesi yerleşimlerden ayırır. Eşsiz yapısı, bu yapıların inşa edilebilmesi için gereken iş gücü ve organizasyonel ihtiyaçlar sebebiyle, ‘‘Göbeklitepe’yi kimler inşa etti?’’ sorusu, bölgeyle ilgili en değerli gizemlerden biri olmaya devam ediyor.
Dikilitaşların üzerinde yer alan kabartmalar ve semboller, izlerine bölgedeki başka yerlerde de rastladığımız ortak bir ikonografinin dışavurumu. Yapıları inşa etmek için gereken iş gücü dikkate alındığında, Göbeklitepe’yi yaklaşık 200 kilometre çapında bir alana yayılmış yerleşimlerde yaşayan kümelerin inşa ettiği fikri yük kazanıyor.
BÖLGENİN EN KALİTELİ TAŞI
Göbeklitepe ziyaretçi merkezi imalinde bölge toprağının sıkıştırılması yoluyla elde edilen earthwall tekniğinden yararlanıldı. Klasik ve mahallî gerecin sürdürülebilirliği açısından değer taşıyan earthwall tekniği, bu çapta Türkiye’de birinci sefer Doğuş Grubu’nun öncüğülünde uygulandı. Kullanılan kireçtaşı bugün bile bölgedeki en kaliteli kireçtaşı olarak kabul ediliyor. Yapılarda kullanılacak taşların çıkarılabileceği kaliteli bir taş ocağına erişim gereksiniminin, yapıların burada inşa edilmesinde değerli rol oynadığını görüyoruz. Etnografik çalışmalara bakılırsa büyük kamusal yapıların inşa edilmesi ve bu yapılarda gerçekleştirilecek şölen ve / yahut ritüeller farklı kümeler içindeki bağları güçlendirmek için ehemmiyet taşır. Göbeklitepe, bir dağ zincirinin en yüksek noktasındaki kolay kolay görülebilecek pozisyonuyla, bu seçimin rastlantısal olmadığını işaret ediyor.
TAKAS VE EŞ BULMAK İÇİN
Başka çağdaş yerleşimlerle yakın alaka ortasında olan Göbeklitepe’nin bir toplanma yeri sağlayarak, takas ve eş bulunması üzere kriterleri de yerine getirdiği düşünülüyor. Bu açıdan bakıldığında Göbeklitepe yalnızca bir kült merkezi değildi, farklı bir fazlaca toplumsal ve ekonomik fonksiyonu vardı. Anıtsal yapıların ortasındaki dolgu, olasılıkla törensel motivasyonlarla yapılan şölenlere ilişkin kalıntıları da gösterdiği üzere, tarihöncesi periyotta insanların ortak bir toplumsal kimliğe katkıda bulunduklarını da işaret eder. Kamusal şölenler, Göbeklitepe’deki yapıların inşa edilmesi üzere büyük ölçekli toplumsal projelerin yerine getirilmesi için yer hazırlamış olabilir. Etnografik alan çalışmalarına nazaran çanak çömleksiz neolitik periyot avcı toplayıcı kümelerinin 25 – 50 içinde bireyden oluştuğu hesaplanırken Göbeklitepe’de yürütülen araştırmalar, buradaki yapıları inşa etmek için 10 – 20 kümenin çalıştığını düşündürmektedir.
Gelişmiş mühendisliğin delilleri
Hafriyatlarda bugüne kadar yaklaşık 120 dikilitaş açığa çıkarıldı. T biçimli dikilitaşlar stilize antropomorfik heykeller olarak kabul ediliyor. Yekpare dikilitaşlar ise yapıların duvarları ortasında belli aralıklarla yer alıyor. Ayrıyeten her yerin ortasında başkalarından daha yüksek olan ikişer T biçimli dikilitaş bulunmakta. Dikilitaşlara ek olarak, duvarlara kimi hayvan heykelleri de yerleştirilmiş. Bütün bu süreçler tarihöncesi devirdeki gelişmiş mühendislik bilgisinin delilleri. Merkezi dikilitaşların devrilmesini engellemek için ek takviyeye gereksinim duyulmuş olma mümkünlüğü yapıların üstlerinin çatıyla kapatıldığı fikrini destekliyor.
Mezopotamya’da bayan tasvirleri
Göbeklitepe’de ya da üst Mezopotamya’daki öteki neolitik devir yerleşimlerinde cinsiyete dayalı bir toplumsal ayrımı gösteren rastgele bir ispat bulunmuyor. Toplumsal antropolojik çalışmalar, avcı – toplayıcı kümelerde bayanların hayatın tüm alanlarına faal olarak katıldıklarını gösteriyor. Uzmanlar Göbeklitepe’de besbelli bayan tasvirlerinin neredeyse hiç bulunmamasının, bayanların pozisyonlarının göstergesi olduğunu öneriyor. İnsan tasvirlerinden, ikisi erkek biri ise bayan olmak üzere üçünün cinsiyeti yansıtılmış. Bu durum, kimilerinin anıtsal yapıların yalnızca adamların kullanması için inşa edildiği fikrini ortaya atmasına niye olmuş. Klaus Schmıdt, d yapısının merkez dikilitaşları içindeki kıyafet ve şahsi eşya bilgilerindaki farklara dikkat çekerek, bu antropomorfik heykellerde bir cinsiyet ayrımı olabileceğini belirtmişti. Şayet bu fikir doğruysa, alanda bulunan birtakım heykel ve figürlerin cinsiyetlerinin belirlenmesinde kullanılabilir.
Göbeklitepe’nin 6 kıymetli noktası
Göbeklitepe’de 1995’teb bugüne kadar ortaya çıkartılan 8 yapıya anıtsal nitelik kazandıran, içlerinde bulunan T biçimli dikilitaşlardır. Boyutları 3 metreyle 5.5 metre içinde değişen bu devasa anıtlar, kireçtaşı blokların yekpare biçimde şekillendirilmesiyle meydana gelmiştir. Alanın güneybatısındaki çöküntü alanı, güneybatı doruğu, kuzeybatı çöküntü alanı ve kuzeybatı zirvesindeki bu yapılar bulunma tarihlerine bakılırsa a’dan h’ye kadar kodlanmış. A-b-c-d ve g yapıları ana hafriyat alanında, f yapısı güneybatı doruğunda, e yapısı batı platoda ve son bulunan h yapısı ise kuzeybatı çöküntü alanında ortaya çıktı. Yeraltı radarı araştırmaları kararında höyüğün yüzeyi altında en az 10 anıtsal yapının daha olduğu anlaşılıyor.
İşte Göbeklitepe’nin değerli noktaları,
-B yapısı ppna evresinin sonlarına ve/veya eppnb evrelerine tarihlenebilir. Terrazzo tabanlıdır.
-D yapısı anıtsal yapılar içinde en âlâ korunmuş olanı. İtinayla düzeltilmiş kireçtaşı bir anakayanın üstüne oturuyor, ppna evresinin sonlarına ve/veya eppnb evrelerine tarihleniyor. Duvar sıvasının korunmuş olması yapının üstünün kapalı olduğuna işaret ediyor olabilir.
-Terrazzo tabanlı F yapısı çanak çömleksiz neolitik b evresinin başına tarihleniyor.
-E yapısı anakaya üzerine oturuyor ve anıtsal yapılardan biri olduğu anlaşılıyor. Günümüze düzeltilmiş kireçtaşı taban ve merkezindeki T biçimli 2 dikilitaşı taşıyan düsturlar kalmıştır.
-A yapısı ppna evresinin sonlarına ve / yahut eppnb evresinin başlarına tarihlenebilir.
-Kuzeybatı ucunda apsis yapar ve apsisin her iki yanında, kireçtaşından, bezemelerle süslenmiş T biçimli bir dikilitaş bulunur.
-C yapısı Göbeklitepe’de keşfedilmiş en büyük yapı. Ppna evresinin sonlarına ve/veya eppnb evrelerine tarihlenebilir. Dış duvardan içeriye hakikat uzanan dar bir koridor yapının eski girişi olabilir. Giriş, batı yanında bir yırtıcı hayvan tasviri bulunan büyük boyutlu ve u biçimli bir taşla sağlanmış.
İleri seviye mimariye sahip ritüel merkezleri
Göbeklitepe ören yerinde sürdürülen hafriyatlar bugüne kadar daima beklenmedik keşiflere sahne oldu. İnsanın avcı toplayıcı olarak hayatını sürdürdüğü bir periyotta, ileri seviyede mimarlık gerektiren ritüel merkezleri inşa etmesi tüm dünyada şaşkınlık yarattı. Bunun ötesinde tarihöncesi insanın inanç dünyasını yansıtan, animist figürlerle zenginleştirilmiş şölen alanları Göbeklitepe’nin arkeoloji tarihinin en kıymetli keşiflerinden biri olmasını sağladı. Kuşkusuz bu etkileyiciliğinin yanı sıra, hafriyatlarda tarihöncesi yaşama dair elde edilecek her türlü bilgi ve bilimsel sonuç insanlık tarihi açısından büyük değer taşıyor. Yakın vakte kadar bu ölçüde anıtsal yapıların lakin yerleşik hayatın ileri etaplarında gerçekleşebileceği öngörülürken, Göbeklitepe bu görüşün gerçek olmadığını; devrin pek karmaşık bir toplumsal nizama ve teknolojiye sahip olduğunu ortaya koyuyor; keşfedilmeyi bekleyen biroldukca şey daha olduğunu akla getiriyor. İngiltere’de bulunan Stonehenge’den yaklaşık 7.000 Mmısır Piramitleri’nden ise yaklaşık 7.500 yıl eski olan Göbeklitepe Anadolu’nun uygarlık tarihli yerini göstermesi bakımından da farklı bir kıymete sahip.
Küçük buluntular ve kireçtaşı heykeller
Göbeklitepe hafriyatları güçlü bir alet topluluğunun bulunmasını sağladı. Bunların ortasında ok uçları, kalem keskiler, kazıyıcılar, çentikli ve dişlemeli aletler, spatula ve çengel biçimli buluntu modülleriyle, delikli, yuvarlak kesitli ve açkılı iğne modülleri da bulunuyor. Yontma taş aletlerin %99‘u kaliteli, koyu renkli çakmaktaşından yapılmış. Kemik ya da boynuzdan yapılmış aletlere ve biroldukça tarihöncesi buluntu yerinden bilinen bızlara ise nadiren rastlanmıştır. Sürtme taşlar Göbeklitepe’deki öbür bir değerli buluntu kategorisini oluşturuyor. Açığa çıkarılan yapıların iç dolgularında yüksek ve alçak kabartma formundaki hayvan tasvirleri taşıyan t biçimli dikilitaşların yanı sıra, kireçtaşı heykeller de bulunuyor. Heykeller çoklukla yer dolgularında, kırık vaziyette günümüze ulaşmış. Bunlar içinde yabani ve tehlikeli hayvan tasvirleri çoğunlukta görülüyor.
Doğuş Grubu’nun Göbeklitepe ana sponsorluğu sürecinde tamamladığı hayli değerli basamaklardan biri elbet dünya standartlarında bir ziyaretçi merkezinin bölgenin yerin işgücü ve kaynakları kıymetlendirilerek hizmete sunulmuş olması… Ana gayenin bölgenin ve vaktin ruhunu yansıtacak nitelikli bir yapı gerçekleştirmek olduğu ziyaretçi merkezi imalinde, bu maksatla yerin büyük bir kısmı ziyaretçiler için interaktif bir şov alanı olarak tasarlandı. İnsanlık tarihinin en eski kült yapısının inanılmaz öyküsü 200 metrekarelik bir alanda, görsel ve işitsel projeksiyonlarla desteklenerek ziyaretçilere eşsiz bir tecrübe yaşatılıyor.
YERYÜZÜNÜN BİRİNCİ TAPINAĞI
Göbeklitepe, birinci kere 1963 yılında, İstanbul ve Chicago üniversitelerinin karma bir projesi kapsamında Halet Çambel ve Robert Braidwood tarafınca tespit edildi. Hafriyatlar, 1995 yılında Prof. Harald Hauptmann ve Şanlıurfa Arkeoloji Müzesi Müdürü Adnan Mısır tarafınca başlatıldı. İlerleyen senelerda Klaus Schmidt hafriyat başkanlığını üstlendi ve 2014 yılında hayatını kaybedene kadar nazaranvine devam etti. Çalışmalar Schmidt’in kaybından bu yana Şanlıurfa Müzesi Başkanlığı’nda, Alman Arkeoloji Enstitüsü işbirliğiyle sürüyor. Grup, “Göbeklitepe’de mimarlık ne vakit başladı? Yeryüzündeki birinci tapınağı kim, ne vakit inşa etti? Taşlara figürler ne vakit ve nasıl kazındı? İnsanoğlu bir arada yaşamaya nasıl karar verdi?” sorularının peşinde insanlık ve uygarlık tarihinin sırlarla dünyasını aralıyor.
AVCI-TOPLAYICIDAN ÇİFTÇİLİĞE
Pekala insanoğlu bir arada yaşamak için ne vakit hareket etti? Bir taşın altına birliktece elini sokmaya ne vakit karar verdi? Günümüzden yaklaşık 12.000 yıl evvel, insanoğlu, dünya tarihinde birinci sefer avcı – toplayıcı tertipten, çiftçi – üretici sisteme geçmekteydi. Göbeklitepe, “modern insan”ın günümüz uygarlığına ulaştığı süreçte attığı adımların en çarpıcı örneklerinden biri… Burayı kıymetli kılan sadece yüksek sanat anlayışı ya da şaşırtan mimarisi değil, alanı inşa eden toplulukların gelişmiş toplumsal yapıları, varlıklı inanç ve sembol dünyaları hakkında bizlere sunduğu deliller… Son avcıların buluşma merkezi olarak tanımlanabilecek Göbeklitepe, tarih öncesi yaşama dair öncesindeki tüm teorileri altüst ediyor. Mimarisi ve tarihöncesi insanın gelişkin sembolik dünyası bilim insanlarını heyecanlandırdığı kadar bu toprakların insanını da gururlandırıyor.
PLATONUN DORUĞUNDA
Göbeklitepe, Fırat ve Dicle ırmakları içindeki dağlık bölge olarak bilinen üst Mezopotamya’da, Şanlıurfa vilayet merkezinin 22 kilometre kuzeydoğusunda, 70 metre rakımlı kireçtaşı bir platonun en yüksek noktasında yer alıyor. Anıtsal yapıların varlığı, Göbeklitepe’yi etrafındaki öbür tarihöncesi yerleşimlerden ayırır. Eşsiz yapısı, bu yapıların inşa edilebilmesi için gereken iş gücü ve organizasyonel ihtiyaçlar sebebiyle, ‘‘Göbeklitepe’yi kimler inşa etti?’’ sorusu, bölgeyle ilgili en değerli gizemlerden biri olmaya devam ediyor.
Dikilitaşların üzerinde yer alan kabartmalar ve semboller, izlerine bölgedeki başka yerlerde de rastladığımız ortak bir ikonografinin dışavurumu. Yapıları inşa etmek için gereken iş gücü dikkate alındığında, Göbeklitepe’yi yaklaşık 200 kilometre çapında bir alana yayılmış yerleşimlerde yaşayan kümelerin inşa ettiği fikri yük kazanıyor.
BÖLGENİN EN KALİTELİ TAŞI
Göbeklitepe ziyaretçi merkezi imalinde bölge toprağının sıkıştırılması yoluyla elde edilen earthwall tekniğinden yararlanıldı. Klasik ve mahallî gerecin sürdürülebilirliği açısından değer taşıyan earthwall tekniği, bu çapta Türkiye’de birinci sefer Doğuş Grubu’nun öncüğülünde uygulandı. Kullanılan kireçtaşı bugün bile bölgedeki en kaliteli kireçtaşı olarak kabul ediliyor. Yapılarda kullanılacak taşların çıkarılabileceği kaliteli bir taş ocağına erişim gereksiniminin, yapıların burada inşa edilmesinde değerli rol oynadığını görüyoruz. Etnografik çalışmalara bakılırsa büyük kamusal yapıların inşa edilmesi ve bu yapılarda gerçekleştirilecek şölen ve / yahut ritüeller farklı kümeler içindeki bağları güçlendirmek için ehemmiyet taşır. Göbeklitepe, bir dağ zincirinin en yüksek noktasındaki kolay kolay görülebilecek pozisyonuyla, bu seçimin rastlantısal olmadığını işaret ediyor.
TAKAS VE EŞ BULMAK İÇİN
Başka çağdaş yerleşimlerle yakın alaka ortasında olan Göbeklitepe’nin bir toplanma yeri sağlayarak, takas ve eş bulunması üzere kriterleri de yerine getirdiği düşünülüyor. Bu açıdan bakıldığında Göbeklitepe yalnızca bir kült merkezi değildi, farklı bir fazlaca toplumsal ve ekonomik fonksiyonu vardı. Anıtsal yapıların ortasındaki dolgu, olasılıkla törensel motivasyonlarla yapılan şölenlere ilişkin kalıntıları da gösterdiği üzere, tarihöncesi periyotta insanların ortak bir toplumsal kimliğe katkıda bulunduklarını da işaret eder. Kamusal şölenler, Göbeklitepe’deki yapıların inşa edilmesi üzere büyük ölçekli toplumsal projelerin yerine getirilmesi için yer hazırlamış olabilir. Etnografik alan çalışmalarına nazaran çanak çömleksiz neolitik periyot avcı toplayıcı kümelerinin 25 – 50 içinde bireyden oluştuğu hesaplanırken Göbeklitepe’de yürütülen araştırmalar, buradaki yapıları inşa etmek için 10 – 20 kümenin çalıştığını düşündürmektedir.
Gelişmiş mühendisliğin delilleri
Hafriyatlarda bugüne kadar yaklaşık 120 dikilitaş açığa çıkarıldı. T biçimli dikilitaşlar stilize antropomorfik heykeller olarak kabul ediliyor. Yekpare dikilitaşlar ise yapıların duvarları ortasında belli aralıklarla yer alıyor. Ayrıyeten her yerin ortasında başkalarından daha yüksek olan ikişer T biçimli dikilitaş bulunmakta. Dikilitaşlara ek olarak, duvarlara kimi hayvan heykelleri de yerleştirilmiş. Bütün bu süreçler tarihöncesi devirdeki gelişmiş mühendislik bilgisinin delilleri. Merkezi dikilitaşların devrilmesini engellemek için ek takviyeye gereksinim duyulmuş olma mümkünlüğü yapıların üstlerinin çatıyla kapatıldığı fikrini destekliyor.
Mezopotamya’da bayan tasvirleri
Göbeklitepe’de ya da üst Mezopotamya’daki öteki neolitik devir yerleşimlerinde cinsiyete dayalı bir toplumsal ayrımı gösteren rastgele bir ispat bulunmuyor. Toplumsal antropolojik çalışmalar, avcı – toplayıcı kümelerde bayanların hayatın tüm alanlarına faal olarak katıldıklarını gösteriyor. Uzmanlar Göbeklitepe’de besbelli bayan tasvirlerinin neredeyse hiç bulunmamasının, bayanların pozisyonlarının göstergesi olduğunu öneriyor. İnsan tasvirlerinden, ikisi erkek biri ise bayan olmak üzere üçünün cinsiyeti yansıtılmış. Bu durum, kimilerinin anıtsal yapıların yalnızca adamların kullanması için inşa edildiği fikrini ortaya atmasına niye olmuş. Klaus Schmıdt, d yapısının merkez dikilitaşları içindeki kıyafet ve şahsi eşya bilgilerindaki farklara dikkat çekerek, bu antropomorfik heykellerde bir cinsiyet ayrımı olabileceğini belirtmişti. Şayet bu fikir doğruysa, alanda bulunan birtakım heykel ve figürlerin cinsiyetlerinin belirlenmesinde kullanılabilir.
Göbeklitepe’nin 6 kıymetli noktası
Göbeklitepe’de 1995’teb bugüne kadar ortaya çıkartılan 8 yapıya anıtsal nitelik kazandıran, içlerinde bulunan T biçimli dikilitaşlardır. Boyutları 3 metreyle 5.5 metre içinde değişen bu devasa anıtlar, kireçtaşı blokların yekpare biçimde şekillendirilmesiyle meydana gelmiştir. Alanın güneybatısındaki çöküntü alanı, güneybatı doruğu, kuzeybatı çöküntü alanı ve kuzeybatı zirvesindeki bu yapılar bulunma tarihlerine bakılırsa a’dan h’ye kadar kodlanmış. A-b-c-d ve g yapıları ana hafriyat alanında, f yapısı güneybatı doruğunda, e yapısı batı platoda ve son bulunan h yapısı ise kuzeybatı çöküntü alanında ortaya çıktı. Yeraltı radarı araştırmaları kararında höyüğün yüzeyi altında en az 10 anıtsal yapının daha olduğu anlaşılıyor.
İşte Göbeklitepe’nin değerli noktaları,
-B yapısı ppna evresinin sonlarına ve/veya eppnb evrelerine tarihlenebilir. Terrazzo tabanlıdır.
-D yapısı anıtsal yapılar içinde en âlâ korunmuş olanı. İtinayla düzeltilmiş kireçtaşı bir anakayanın üstüne oturuyor, ppna evresinin sonlarına ve/veya eppnb evrelerine tarihleniyor. Duvar sıvasının korunmuş olması yapının üstünün kapalı olduğuna işaret ediyor olabilir.
-Terrazzo tabanlı F yapısı çanak çömleksiz neolitik b evresinin başına tarihleniyor.
-E yapısı anakaya üzerine oturuyor ve anıtsal yapılardan biri olduğu anlaşılıyor. Günümüze düzeltilmiş kireçtaşı taban ve merkezindeki T biçimli 2 dikilitaşı taşıyan düsturlar kalmıştır.
-A yapısı ppna evresinin sonlarına ve / yahut eppnb evresinin başlarına tarihlenebilir.
-Kuzeybatı ucunda apsis yapar ve apsisin her iki yanında, kireçtaşından, bezemelerle süslenmiş T biçimli bir dikilitaş bulunur.
-C yapısı Göbeklitepe’de keşfedilmiş en büyük yapı. Ppna evresinin sonlarına ve/veya eppnb evrelerine tarihlenebilir. Dış duvardan içeriye hakikat uzanan dar bir koridor yapının eski girişi olabilir. Giriş, batı yanında bir yırtıcı hayvan tasviri bulunan büyük boyutlu ve u biçimli bir taşla sağlanmış.
İleri seviye mimariye sahip ritüel merkezleri
Göbeklitepe ören yerinde sürdürülen hafriyatlar bugüne kadar daima beklenmedik keşiflere sahne oldu. İnsanın avcı toplayıcı olarak hayatını sürdürdüğü bir periyotta, ileri seviyede mimarlık gerektiren ritüel merkezleri inşa etmesi tüm dünyada şaşkınlık yarattı. Bunun ötesinde tarihöncesi insanın inanç dünyasını yansıtan, animist figürlerle zenginleştirilmiş şölen alanları Göbeklitepe’nin arkeoloji tarihinin en kıymetli keşiflerinden biri olmasını sağladı. Kuşkusuz bu etkileyiciliğinin yanı sıra, hafriyatlarda tarihöncesi yaşama dair elde edilecek her türlü bilgi ve bilimsel sonuç insanlık tarihi açısından büyük değer taşıyor. Yakın vakte kadar bu ölçüde anıtsal yapıların lakin yerleşik hayatın ileri etaplarında gerçekleşebileceği öngörülürken, Göbeklitepe bu görüşün gerçek olmadığını; devrin pek karmaşık bir toplumsal nizama ve teknolojiye sahip olduğunu ortaya koyuyor; keşfedilmeyi bekleyen biroldukca şey daha olduğunu akla getiriyor. İngiltere’de bulunan Stonehenge’den yaklaşık 7.000 Mmısır Piramitleri’nden ise yaklaşık 7.500 yıl eski olan Göbeklitepe Anadolu’nun uygarlık tarihli yerini göstermesi bakımından da farklı bir kıymete sahip.
Küçük buluntular ve kireçtaşı heykeller
Göbeklitepe hafriyatları güçlü bir alet topluluğunun bulunmasını sağladı. Bunların ortasında ok uçları, kalem keskiler, kazıyıcılar, çentikli ve dişlemeli aletler, spatula ve çengel biçimli buluntu modülleriyle, delikli, yuvarlak kesitli ve açkılı iğne modülleri da bulunuyor. Yontma taş aletlerin %99‘u kaliteli, koyu renkli çakmaktaşından yapılmış. Kemik ya da boynuzdan yapılmış aletlere ve biroldukça tarihöncesi buluntu yerinden bilinen bızlara ise nadiren rastlanmıştır. Sürtme taşlar Göbeklitepe’deki öbür bir değerli buluntu kategorisini oluşturuyor. Açığa çıkarılan yapıların iç dolgularında yüksek ve alçak kabartma formundaki hayvan tasvirleri taşıyan t biçimli dikilitaşların yanı sıra, kireçtaşı heykeller de bulunuyor. Heykeller çoklukla yer dolgularında, kırık vaziyette günümüze ulaşmış. Bunlar içinde yabani ve tehlikeli hayvan tasvirleri çoğunlukta görülüyor.