JoKeR
Active member
Erdem Dönmez
Türk çağdaşlaşması ve demokratikleşme sürecinin basın-yayın faaliyetleriyle birlikte sürat kazandığı sıkça tekrar edilen bir gerçektir. Bu kapsamda yürütülen gazetecilik faaliyetleri çağdaş düşünme ve ömür şeklini yönlendirirken bilgiyi hudutlu bir otoritenin tahakkümünden çıkaran gazeteler, kamuoyu oluşumunda tesirli bir role sahiptir. Bu çerçevede II. Mahmud periyodunda yayın hayatına devlet eliyle başlayan ve birinci resmî gazete unvanı taşıyan Takvim-i Vekayi’den yaklaşık otuz yıl daha sonra yayımlanan Tercüman-ı Ahval, özel gazeteciliğin birinci örneği olmakla birlikte yeni bir lisan, yorum biçimi, niyet biçimi ve tenkit ortamı ortaya koymuş, bilhassa nesir üslubunun yerleşmesine, buna bağlı olarak ömrü algılama biçiminin klasik döngüsellikten çağdaş çizgisel akışa yönelmesine imkân sağlamıştır. Bundan bu biçimde gazeteler özgür niyetin ve muhalif hareketlerin aracı olarak kamuoyuna taraf verme, ortasında bulunulan şartlara yönelik tenkit geliştirme ve alternatif üretme nazaranvlerini üstlenerek yeni hayat üslubunun farklı tekliflerle benimsenmesine hizmet etmişlerdir. Türk çağdaşlaşma tarihli geniş kapsamlı birinci muhalif ses olan Yeni Osmanlı hareketinin Hürriyet gazetesi aracılığıyla topluma ulaşma gayreti, bu gazetenin Namık Kemal ve Ziya Paşa üzere edebiyatçı, siyasetçi ve yönetici vasıflarını bir ortada taşıyan şahıslarca çıkarılması; öte yandan Hace-i evvelden unvanlı Ahmed Midhat Efendi’nin niyet yazıları ve roman tefrikaları aracılığıyla topluma istikamet verme çabalarını Tercüman-ı Hakikat’te sağlama eforu; büyük edebi ve fikri münakaşaların gazeteler vasıtasıyla gündeme gelmesi göz önüne alındığında gazetelerin çağdaşlaşma sürecindeki ağır tesiri açığa çıkar. II. Meşrutiyet’ten daha sonra gazetecilik ve dergicilik faaliyetlerinde büyük patlama yaşanması, Ulusal Uğraş periyodunda gazeteler vasıtasıyla halka davette bulunulması, Cumhuriyet daha sonrasında gazeteler üzerinden yeni bir toplum inşa etme çabaları dikkate alındığında gazetenin ortaya çıkışından itibaren değişen/dönüşen toplumun en şeffaf ve gerçekçi dokümanı olarak okunabileceğini söylemek mümkündür.
Tarihî ve Mekânsal Değişimiyle İstanbul Gazeteciliği, Babıali’den Medya Plazalarına, nCem Sökmen nÖtüken Neşriyatn 2022n 299 sayfa
TÜRK ÇAĞDAŞLAŞMASINA ÖZGÜN BİR BAKIŞ
Türkiye’de başlangıcından itibaren basın-yayın faaliyetlerinin merkezi İstanbul’dur. Bilhassa II. Meşrutiyet’ten itibaren taşrada da süratle yayılan birtakım oluşumlar dikkat çekse de Osmanlı’nın başşehrinde doğan gazeteciliğin günümüzde de birebir merkezde büyüyüp geliştiği, gündemi belirlediği ve geleceğe taşındığı söylenebilir. Cem Sökmen’in bu dikkatle kaleme aldığı Tarihî ve Mekânsal Değişimiyle İstanbul Gazeteciliği isimli çalışmasında, Babıali’de başlayıp medya plazalarına yayılan gazeteciliğin değişimini yer merkezli bir okumaya tâbi tutuluyor; Babıali periyodu gazeteciliğinin kapsamı, haber kaynakları, alakaları, çevresel ve toplumsal şartları ile medya plazalarına taşınan gazeteciliğin 1990’lardan itibaren basın sanayisine dönüşümünü gözler önüne seriliyor. Bu bağlamda farklı yerlerdeki gazetecilik anlayışları karşılaştırılarak Türk çağdaşlaşması ile basın tarihi içindeki ilgiler özgün bir bakışla bedellendiriliyor.
ÜÇ PERİYOTTA İSTANBUL GAZETECİLİĞİ
Çocukluk yaşlarından itibaren gazetecilik mutfağında bulunan Cem Sökmen, 2004-2014 içinde etkin yayıncılıkla da uğraşmış, Babıali şartlarını ve medya plazalarını deneyim etmiş bir isim. Şimdilerde akademide çalışmalarını sürdürse de ağırlaştığı mevzular Babıali etrafından kopmadığını gösteriyor. İstanbul gazeteciliğini üç kısma ayıran Sökmen, çalışmasında evvela Türkiye’de gazeteciliğin doğuşunu ve Babıali etrafında gelişen klâsik gazetecilik anlayışını yayınlar, şahıslar ve yerler üzerinden ele alıyor. Babıali yokuşunun tarihini sokak sokak, dükkân dükkân tanıtan müellif, fotoğraf ve tablolarla bugün vasfını kaybetmiş yerlerin kıymetini yeniden gün yüzüne çıkarıyor. Daha evvel Aydınların İrtibat Ortamı Olarak Eski İstanbul Kahveleri ve Marmara Kıraathanesi: Beyazıt’ta Bir Hayat Sahnesi isimli kitaplarında devrin müellif, düşünür ve aydın grubunun toplandığı mahfiller üzerinden mekânsal alakaları sorgulayan Sökmen, burada da Babıali etrafındaki kıraathane ve lokantaların fonksiyonunu, bu mahfillerin kimler tarafınca tercih edildiğini inceliyor. Ayrıyeten bu yerler aracılığıyla gazeteciliğin toplumsal hayatla nasıl iç içe olduğuna da işaret ediyor. Çalışmanın “Dünyada Neoliberal Ekonomi-Politik Değişimin Türk Basınına Yansımaları” başlıklı ikinci kısmında Türkiye ve dünyadaki siyasal, toplumsal ve kültürel dönüşümün gazetecilik üstündeki tesirleri sorgulanıyor. Babıali’den plazalara geçişin münasebetlerinin ortaya konduğu bu kısımda Türkiye’de sanayileşme faaliyetleriyle medya işverenlerinin nasıl ortaya çıktığı, özel televizyonculuğun haber kültürüne nasıl yeni bir taraf verdiği, özetlemek gerekirsesı monopolleşen medyanın nasıl bir gazetecilik kültürü ürettiği tartışılıyor. 1990’lardan itibaren plaza medyacılığına dönüşen gazeteciliğin değerlendirildiği üçüncü kısımda ise yeni gazetecilik anlayışının sıkıntılarına değiniliyor. Bu kapsamda toplumdan uzaklaşmış ve plazalara kapanmış gazetecilerin haber kaynaklarının ajanslarla sınırlanması, çalışan-işveren bağlantılarının yeni endüstriyel şartlara göre belirlenmesi, ömrün akışından uzak yerlerde sürdürülen gazeteciliğin teknolojiyle birleştiğinde hangi tesirlere yol açtığı okuyucunun dikkatine sunuluyor.
Türk basın tarihini klasik İstanbul’un ekonomik, toplumsal ve kültürel etraflarının kesişim noktası olan Babıali’den toplumsal ömürden uzaklaşan ve yeni ekonomik pratiklere göre kurallarını belirleyen medya plazalarına geçişini dikkate alarak gazeteciliği yer merkezli bir okumaya tâbi tutan Cem Sökmen, iki yüzyıla yaklaşan Türk gazetecilik deneyiminin çağdaşlaşma tarihiyle ne ölçüde içli dışlı olduğunu gözler önüne seriyor.
Türk çağdaşlaşması ve demokratikleşme sürecinin basın-yayın faaliyetleriyle birlikte sürat kazandığı sıkça tekrar edilen bir gerçektir. Bu kapsamda yürütülen gazetecilik faaliyetleri çağdaş düşünme ve ömür şeklini yönlendirirken bilgiyi hudutlu bir otoritenin tahakkümünden çıkaran gazeteler, kamuoyu oluşumunda tesirli bir role sahiptir. Bu çerçevede II. Mahmud periyodunda yayın hayatına devlet eliyle başlayan ve birinci resmî gazete unvanı taşıyan Takvim-i Vekayi’den yaklaşık otuz yıl daha sonra yayımlanan Tercüman-ı Ahval, özel gazeteciliğin birinci örneği olmakla birlikte yeni bir lisan, yorum biçimi, niyet biçimi ve tenkit ortamı ortaya koymuş, bilhassa nesir üslubunun yerleşmesine, buna bağlı olarak ömrü algılama biçiminin klasik döngüsellikten çağdaş çizgisel akışa yönelmesine imkân sağlamıştır. Bundan bu biçimde gazeteler özgür niyetin ve muhalif hareketlerin aracı olarak kamuoyuna taraf verme, ortasında bulunulan şartlara yönelik tenkit geliştirme ve alternatif üretme nazaranvlerini üstlenerek yeni hayat üslubunun farklı tekliflerle benimsenmesine hizmet etmişlerdir. Türk çağdaşlaşma tarihli geniş kapsamlı birinci muhalif ses olan Yeni Osmanlı hareketinin Hürriyet gazetesi aracılığıyla topluma ulaşma gayreti, bu gazetenin Namık Kemal ve Ziya Paşa üzere edebiyatçı, siyasetçi ve yönetici vasıflarını bir ortada taşıyan şahıslarca çıkarılması; öte yandan Hace-i evvelden unvanlı Ahmed Midhat Efendi’nin niyet yazıları ve roman tefrikaları aracılığıyla topluma istikamet verme çabalarını Tercüman-ı Hakikat’te sağlama eforu; büyük edebi ve fikri münakaşaların gazeteler vasıtasıyla gündeme gelmesi göz önüne alındığında gazetelerin çağdaşlaşma sürecindeki ağır tesiri açığa çıkar. II. Meşrutiyet’ten daha sonra gazetecilik ve dergicilik faaliyetlerinde büyük patlama yaşanması, Ulusal Uğraş periyodunda gazeteler vasıtasıyla halka davette bulunulması, Cumhuriyet daha sonrasında gazeteler üzerinden yeni bir toplum inşa etme çabaları dikkate alındığında gazetenin ortaya çıkışından itibaren değişen/dönüşen toplumun en şeffaf ve gerçekçi dokümanı olarak okunabileceğini söylemek mümkündür.
Tarihî ve Mekânsal Değişimiyle İstanbul Gazeteciliği, Babıali’den Medya Plazalarına, nCem Sökmen nÖtüken Neşriyatn 2022n 299 sayfa
TÜRK ÇAĞDAŞLAŞMASINA ÖZGÜN BİR BAKIŞ
Türkiye’de başlangıcından itibaren basın-yayın faaliyetlerinin merkezi İstanbul’dur. Bilhassa II. Meşrutiyet’ten itibaren taşrada da süratle yayılan birtakım oluşumlar dikkat çekse de Osmanlı’nın başşehrinde doğan gazeteciliğin günümüzde de birebir merkezde büyüyüp geliştiği, gündemi belirlediği ve geleceğe taşındığı söylenebilir. Cem Sökmen’in bu dikkatle kaleme aldığı Tarihî ve Mekânsal Değişimiyle İstanbul Gazeteciliği isimli çalışmasında, Babıali’de başlayıp medya plazalarına yayılan gazeteciliğin değişimini yer merkezli bir okumaya tâbi tutuluyor; Babıali periyodu gazeteciliğinin kapsamı, haber kaynakları, alakaları, çevresel ve toplumsal şartları ile medya plazalarına taşınan gazeteciliğin 1990’lardan itibaren basın sanayisine dönüşümünü gözler önüne seriliyor. Bu bağlamda farklı yerlerdeki gazetecilik anlayışları karşılaştırılarak Türk çağdaşlaşması ile basın tarihi içindeki ilgiler özgün bir bakışla bedellendiriliyor.
ÜÇ PERİYOTTA İSTANBUL GAZETECİLİĞİ
Çocukluk yaşlarından itibaren gazetecilik mutfağında bulunan Cem Sökmen, 2004-2014 içinde etkin yayıncılıkla da uğraşmış, Babıali şartlarını ve medya plazalarını deneyim etmiş bir isim. Şimdilerde akademide çalışmalarını sürdürse de ağırlaştığı mevzular Babıali etrafından kopmadığını gösteriyor. İstanbul gazeteciliğini üç kısma ayıran Sökmen, çalışmasında evvela Türkiye’de gazeteciliğin doğuşunu ve Babıali etrafında gelişen klâsik gazetecilik anlayışını yayınlar, şahıslar ve yerler üzerinden ele alıyor. Babıali yokuşunun tarihini sokak sokak, dükkân dükkân tanıtan müellif, fotoğraf ve tablolarla bugün vasfını kaybetmiş yerlerin kıymetini yeniden gün yüzüne çıkarıyor. Daha evvel Aydınların İrtibat Ortamı Olarak Eski İstanbul Kahveleri ve Marmara Kıraathanesi: Beyazıt’ta Bir Hayat Sahnesi isimli kitaplarında devrin müellif, düşünür ve aydın grubunun toplandığı mahfiller üzerinden mekânsal alakaları sorgulayan Sökmen, burada da Babıali etrafındaki kıraathane ve lokantaların fonksiyonunu, bu mahfillerin kimler tarafınca tercih edildiğini inceliyor. Ayrıyeten bu yerler aracılığıyla gazeteciliğin toplumsal hayatla nasıl iç içe olduğuna da işaret ediyor. Çalışmanın “Dünyada Neoliberal Ekonomi-Politik Değişimin Türk Basınına Yansımaları” başlıklı ikinci kısmında Türkiye ve dünyadaki siyasal, toplumsal ve kültürel dönüşümün gazetecilik üstündeki tesirleri sorgulanıyor. Babıali’den plazalara geçişin münasebetlerinin ortaya konduğu bu kısımda Türkiye’de sanayileşme faaliyetleriyle medya işverenlerinin nasıl ortaya çıktığı, özel televizyonculuğun haber kültürüne nasıl yeni bir taraf verdiği, özetlemek gerekirsesı monopolleşen medyanın nasıl bir gazetecilik kültürü ürettiği tartışılıyor. 1990’lardan itibaren plaza medyacılığına dönüşen gazeteciliğin değerlendirildiği üçüncü kısımda ise yeni gazetecilik anlayışının sıkıntılarına değiniliyor. Bu kapsamda toplumdan uzaklaşmış ve plazalara kapanmış gazetecilerin haber kaynaklarının ajanslarla sınırlanması, çalışan-işveren bağlantılarının yeni endüstriyel şartlara göre belirlenmesi, ömrün akışından uzak yerlerde sürdürülen gazeteciliğin teknolojiyle birleştiğinde hangi tesirlere yol açtığı okuyucunun dikkatine sunuluyor.
Türk basın tarihini klasik İstanbul’un ekonomik, toplumsal ve kültürel etraflarının kesişim noktası olan Babıali’den toplumsal ömürden uzaklaşan ve yeni ekonomik pratiklere göre kurallarını belirleyen medya plazalarına geçişini dikkate alarak gazeteciliği yer merkezli bir okumaya tâbi tutan Cem Sökmen, iki yüzyıla yaklaşan Türk gazetecilik deneyiminin çağdaşlaşma tarihiyle ne ölçüde içli dışlı olduğunu gözler önüne seriyor.